pomoc publiczna | Co do zasady

Wiele programów pomocowych – zarówno tych uruchomionych w związku z epidemią koronawirusa, jak i „zwykłych” programów wsparcia ze środków unijnych i polskich – podlega zróżnicowaniu w zależności od wielkości beneficjenta, tj. jego statusu jako mikro-, małego, średniego lub dużego przedsiębiorcy. Niektóre formy pomocy są skierowane wyłącznie do określonych kategorii podmiotów, inne przewidują atrakcyjniejsze warunki finansowania dla przedsiębiorstw określonej wielkości. Powstaje więc pytanie, jak prawidłowo określić wielkość przedsiębiorstwa.

Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. (dalej: PFR) należy do najpopularniejszych instrumentów wsparcia uruchomionych w związku z epidemią koronawirusa. Udzielana w jej ramach pomoc jest zróżnicowana i uzależniona od klasyfikacji beneficjenta jako mikro, małego, średniego (dalej: MŚP) albo dużego przedsiębiorcy. Ustalenie wielkości przedsiębiorstwa jest więc kluczowe dla oceny możliwych korzyści. Dodatkowym utrudnieniem jest wprowadzona przez PFR zmiana warunków w zakresie kwalifikacji do MŚP, która może wpływać na sytuację zarówno podmiotów rozważających ubieganie się o subwencję finansową, jak i tych, które już otrzymały takie wsparcie. Te ostatnie mogą być zobligowane do zwrotu uzyskanej pomocy.

Korzystanie ze wsparcia ze środków publicznych kwalifikowanych jako pomoc publiczna podlega określonym zasadom. Jeśli pomoc publiczna zostanie udzielona bądź wykorzystana w sposób nieprawidłowy, to nie organ udzielający pomocy, ale jej beneficjent ponosi konsekwencje ewentualnych uchybień czy błędów. Z tego względu przedsiębiorcy korzystający z pomocy państwa powinni mieć świadomość zasad i ewentualnego ryzyka, z jakim wiąże się korzystanie z pomocy publicznej, szczególnie wobec rosnącej liczby kontroli i świadomości instytucji, beneficjentów oraz konkurentów.

Przepisy kolejnych tarcz antykryzysowych wprowadziły szereg instrumentów wsparcia w okresie epidemii koronawirusa. Część z nich kwalifikowana jest jako pomoc publiczna i to określonego rodzaju, co wywołuje skutki m.in. w zakresie wartości przysługującego wsparcia. W szczególności należy wziąć pod uwagę kwestię kumulacji pomocy i ryzyka zwrotu części pomocy. Istotne jest zatem, aby rozróżnić, które instrumenty wsparcia stanowią pomoc publiczną, a które takiego charakteru nie mają.

Polska jest największym beneficjentem funduszy europejskich ze źródeł pozaunijnych. Korzystamy z nich, żeby rozwijać europejskie standardy demokracji, ale też żeby rozpowszechniać polską kulturę i polskie dziedzictwo w krajach partnerskich.

Podstawowym narzędziem służącym do ustalenia, czy w danym przypadku można mówić o przyznaniu pomocy publicznej, jest art. 107 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Z tego względu za niezgodne z przepisami o pomocy publicznej mogą zostać uznane np. obowiązujące w danym państwie przepisy podatkowe.

Jednym z warunków zgodności pomocy publicznej z rynkiem wewnętrznym jest jej konieczność. Wsparcie przyznawane ze środków publicznych musi być niezbędne do realizacji danego projektu. Pomoc, która nie wywołuje efektu zachęty, jest nielegalna. Efektu zachęty nie można przy tym sprowadzać do zapewnienia brakujących środków na samodzielne podjęcie działań. Naruszenie wymogów związanych z efektem zachęty staje się przyczyną coraz liczniejszych decyzji o odmowie udzielenia bądź wycofaniu już przyznanego wsparcia finansowego. Decyzje te zwykle zostają podtrzymane w postępowaniu przed sądem.

Rozporządzenia unijne zobowiązują państwa członkowskie do zapobiegania nieprawidłowościom w wydatkowaniu środków z budżetu UE, a także do odzyskiwania kwot nienależnie wypłaconych wraz z odsetkami z tytułu zwrotu tych kwot po terminie. Kiedy beneficjent musi się liczyć z koniecznością zwrotu dofinansowania?

Państwa unijne mają obowiązek wykrywać i korygować nieprawidłowości przy realizacji projektu finansowanego ze środków pochodzących z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. Jak jednak zdefiniować „nieprawidłowość”?

Czy przepisy dotyczące funduszy strukturalnych uniemożliwiają instytucjom finansowym skuteczne dochodzenie roszczeń o zwrot kredytu, pożyczki lub gwarancji od klientów, którzy byli beneficjentami środków unijnych?

Kwalifikacja zwolnienia z podatku dochodowego jako pomocy publicznej implikuje szereg skutków daleko wykraczających poza zagadnienia podatkowe.

Ustawa Prawo energetyczne przewiduje dla odbiorców przemysłowych możliwość samodzielnego uzyskania i przedstawienia do umorzenia certyfikatów tylko za część zakupionej energii. Przyszłość tego instrumentu wsparcia stanęła jednak pod znakiem zapytania.