Umowy na dostawę produktów rolnych pod lupą KOWR | Co do zasady

Rozporządzenie ustanawiające wspólną organizację rynków produktów rolnych¹ przewiduje wysokie kary za posługiwanie się wzorem umowy nawet w przypadku drobnych odstępstw od wymogów formalnych wynikających z tego rozporządzenia. W rezultacie organy Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa (KOWR) mogą nakładać na przedsiębiorców administracyjne kary pieniężne rzędu kilku, a nawet kilkudziesięciu milionów złotych.

Co do zasady w Polsce funkcjonuje zasada swobody umów. Pozwala ona stronom danego stosunku prawnego kształtować go według własnego uznania. Swoboda kontraktowania doznaje jednak pewnych ograniczeń, które mogą wynikać z natury konkretnego stosunku prawnego, z zasad współżycia społecznego czy po prostu z przepisów powszechnie obowiązującego prawa, w szczególności coraz liczniejszych przepisów regulacyjnych.

Rozporządzenie 1308/2013 jest przykładem takiej sytuacji – unijny prawodawca zastrzegł, że umowy pomiędzy rolnikami a przetwórcami lub dystrybutorami produktów rolnych muszą spełniać szczególne wymogi, o których już wspominaliśmy na łamach CDZ. W ostatnim czasie organy KOWR rozpoczęły wzmożone kontrole przestrzegania tak ustalonych reguł.

Ryzyko wysokich kar

Wysokość sankcji za ewentualne uchybienia precyzuje ustawa z 11 marca 2004 r. o organizacji niektórych rynków rolnych. Konstrukcja administracyjnych kar pieniężnych przewidzianych w tej ustawie opiera się na określonej procentowo części zapłaty, którą w myśl ustawy o podatku od towarów i usług należy rozumieć jako wszystko to, co producent otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych przez rolnika.

W zależności od rodzaju naruszenia szczególnych zasad kontraktowania pierwszy nabywca (przetwórca, dystrybutor) poniesie inną karę, tj.:

• 10% zapłaty – w przypadku kontraktowania bez umowy sporządzonej w formie pisemnej, dokumentowej lub elektronicznej,
• 1% lub 4% zapłaty za każdy niespełniony warunek – jeśli umowę wprawdzie zawarto, ale nie spełnia ona wszystkich wspomnianych warunków (w sumie maksymalnie 5% zapłaty),
• 5% zapłaty – w przypadku posługiwania się umową niespełniającą warunków przewidzianych dla sektora cukrowego.

Właśnie z uwagi na fakt, że kary nie są określone kwotowo, tylko jako procent wartości umów, ryzyko finansowe przedsiębiorcy kupującego produkty rolne bezpośrednio od rolników znacznie wzrasta. Mechanizm obliczania kar jest taki, że co do zasady za każde zarzucane naruszenie kara wynosi co najmniej 1%, a ich łączna wartość może wynieść nawet 10%. Dotyczy to nawet niewielkich odstępstw od wymogów formalnych, a możliwości miarkowania kary są w zasadzie wyłączone.

Obrona praw przedsiębiorcy

Organem właściwym do nałożenia administracyjnej kary pieniężnej jest dyrektor oddziału terenowego Krajowego Ośrodka (OT KOWR) właściwy według miejsca siedziby lub zamieszkania nabywcy albo wnioskodawcy. Do wszczęcia postępowania najczęściej dochodzi wskutek kontroli przeprowadzonej u danego przedsiębiorcy, z której sporządza się protokół.

Bronić swoich praw należy na wszystkich etapach postępowania.

Etap kontroli. Kontrolowany może we wskazanym przez organ terminie wnieść zastrzeżenia do protokołu, jeśli nie zgadza się z zawartymi w nim ustaleniami. Warto to zrobić, ponieważ jeżeli zarzutów jest kilka, to ograniczenie ich ilości już na etapie kontroli może mieć realny wpływ na wysokość kary (jeżeli zostanie nałożona). Przepisy dotyczące obligatoryjnej zawartości umów i sposobu kontraktowania z rolnikami są niezwykle kazuistyczne, co zwiększa ryzyko powstania odstępstwa od wymogów formalnych, a nawet drobne odstępstwo może skutkować nałożeniem bardzo wysokiej kary administracyjnej.

Postępowanie o wymierzenie administracyjnej kary pieniężnej. Na tym etapie przedsiębiorca w dalszym ciągu ma szansę na to, aby bronić swoich praw i ograniczać ryzyko nałożenia wysokiej kary administracyjnej. Jeżeli bowiem się okaże, że zarzucane odstępstwo od wymogów formalnych można usunąć np. wprowadzając zmodyfikowany wzór umowy na dostawę produktów rolnych, to jest to opcja warta rozważania, bo w ten sposób cel postępowania może być osiągnięty w sposób dobrowolny.

Postępowanie odwoławcze. Od decyzji Oddziału Terenowego przysługuje odwołanie do KOWR. Pomimo że przepisy rozporządzenia 1308/2013 zawierają kazuistyczne regulacje dotyczące wymogów formalnych umów zawieranych z rolnikami, nie można zapominać, że celem przyjętych w UE regulacji jest ochrona interesów rolników. Jeżeli odstępstwa od szczegółowych wymogów formalnych nie mają żadnego wpływu na ochronę rolników, a nawet są dla nich korzystne, KOWR może wziąć to pod uwagę jako organ centralny, który  dba o ochronę wszystkich uczestników rynku rolnego i może skorygować decyzje Oddziałów Terenowych, a w szczególności zastosować instytucję odstąpienia od wymierzenia kary.

Odstąpienie od wymierzenia kary

Możliwość odstąpienia od wymierzenia kary pieniężnej wynika z przepisów działu IVa Kodeksu postępowania administracyjnego. Ustawodawca dopuszcza sytuację, w której organ w drodze decyzji odstępuje od wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej i poprzestaje na pouczeniu przedsiębiorcy. Jest to możliwe, o ile:

• waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa lub
• za to samo zachowanie prawomocną decyzją na stronę została uprzednio nałożona administracyjna kara pieniężna przez inny uprawniony organ administracji publicznej lub strona została prawomocnie ukarana za wykroczenie lub wykroczenie skarbowe, lub prawomocnie skazana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe i uprzednia kara spełnia cele, dla których miałaby być nałożona administracyjna kara pieniężna.

Zgodnie z utrwalonym poglądem administracyjna kara pieniężna ma charakter przede wszystkim dyscyplinujący, a nie represyjny, i właśnie to odróżnia ją od grzywny wymierzanej na gruncie prawa karnego (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 kwietnia 2000 r., K 23/99). Zatem jeżeli organ osiągnął polubownie cel toczącego się postępowania, to w rezultacie nałożenie administracyjnej kary pieniężnej staje się bezprzedmiotowe i zbędne. W dobie coraz bardziej restrykcyjnych przepisów regulacyjnych i rosnących kar zastosowanie tego rozwiązania jest szczególnie istotne dla praktyki obrotu i ochrony jego uczciwie działających uczestników.

Joanna Krakowiak, radca prawny, praktyka life science i postępowań regulacyjnych oraz praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Paulina Wojtkowska, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy