Nowe szanse na uzyskanie potwierdzenia obywatelstwa polskiego | Co do zasady

W jednej z niedawnych spraw udało nam się przełamać paradygmat automatycznej utraty polskiego obywatelstwa w razie nabycia obywatelstwa obcego. Sprawa dotyczyła obywatela Argentyny (wnuka polskich imigrantów), któremu Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji odmówił potwierdzenia polskiego obywatelstwa. Organ uznał, że matka klienta, choć posiadała polskie obywatelstwo nabyte po ojcu, utraciła je w dniu, w którym osiągnęła pełnoletniość. Jednocześnie posiadała bowiem obywatelstwo argentyńskie, nabyte w dniu narodzin.

Nabycie obywatelstwa argentyńskiego na zasadzie prawa ziemi (ius soli) oraz obywatelstwa polskiego na zasadzie prawa krwi (ius sanguinis)

Klient urodził się w latach 60. XX wieku w Argentynie jako wnuk polskich imigrantów z okresu międzywojennego. Jego dziadek od strony matki posiadał polski paszport wydany w 1927 r. Matka klienta pochodziła ze związku pozamałżeńskiego. W momencie urodzenia (w 1930 r.) nabyła obywatelstwo argentyńskie na zasadzie prawa ziemi (ius soli). Jednak w 1934 r. nabyła także obywatelstwo polskie na zasadzie prawa krwi (ius sanguinis), a to w wyniku zawarcia związku małżeńskiego przez jej rodziców oraz uznania przez ojca (obywatela polskiego). Organ w tej sprawie doszedł do przekonania, że matka naszego klienta, choć posiadała polskie obywatelstwo nabyte po ojcu, utraciła je z mocy prawa w dniu, w którym osiągnęła pełnoletniość. Według organów administracji utrata obywatelstwa polskiego następowała każdorazowo, gdy obywatel polski nabywał obywatelstwo innego państwa. Skoro matka utraciła polskie obywatelstwo z chwilą osiągnięcia pełnoletniości w 1948 r., to nie mógł go nabyć jej później urodzony syn.

Problematyczna kwestia zasady wyłączności obywatelstwa polskiego na gruncie przepisów ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r.

Z art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 20 stycznia 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego wynikało, że utrata obywatelstwa polskiego następuje przez nabycie obcego obywatelstwa. Przepis ten organy interpretowały bezwzględnie w związku z art. 1 tejże ustawy, zgodnie z którym obywatel polski nie mógł być jednocześnie obywatelem innego państwa.

W ocenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (a wcześniej Wojewody Mazowieckiego) skutek w postaci utraty polskiego obywatelstwa nastąpił z dniem osiągnięcia przez matkę klienta pełnoletniości. Miało się to wiązać z przyznaniem prymatu zasadzie związania statusu obywatelskiego dziecka ze statusem obywatelskim rodzica, po którym dziecko nabyło polskie obywatelstwo. Tę ostatnią zasadę organy wyinterpretowały z art. 13 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r., zgodnie z którym nadanie i utrata obywatelstwa polskiego rozciąga się na żonę nabywającego lub tracącego obywatelstwo polskie, tudzież na jego dzieci w wieku do lat 18.

Innymi słowy organy w opisywanej tutaj sprawie doszły do przekonania, że matka klienta, jako osoba urodzona na terytorium państwa, którego obywatelstwo nabywa się na zasadzie prawa ziemi, będąca córką obywatela polskiego, nabyła obywatelstwo polskie po swoim ojcu jedynie na czas związania statusu obywatelskiego rodziców i dzieci, czyli do pełnoletniości. Takie stanowisko było aprobowane przez WSA w Warszawie (wyrok z 2 lipca 2018 r., IV SA/Wa 1212/18, niepublikowany). Z taką wykładnią przepisów ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. zgodził się również WSA w Warszawie w wyroku z 15 października 2020 r. (IV SA/Wa 1312/20, niepublikowany), oddalającym skargę kancelarii.

Jednak ten sam sąd pogląd swój zmienił, rozpoznając, w trybie autokontroli, skargę kasacyjną wywiedzioną przez kancelarię. Podzielając w całości przedstawioną przez nas argumentację, wyrokiem z 21 maja 2021 r. (IV SA/Wa 1312/20) sąd ten uchylił swój wyrok oraz decyzję Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji odmawiającą potwierdzenia posiadania polskiego obywatelstwa. Jak wskazał WSA w Warszawie, uzasadniając ponowne rozstrzygnięcie:

sąd podziela jednakże stanowisko skargi, iż pomimo w/w brzmienia art. 1 ustawy z 1920 r. brak jest podstaw do przyjęcia, iż ustawa ta konsekwentnie nie dopuszczała jakichkolwiek przypadków posiadania przez daną osobę zarówno obywatelstwa polskiego, jak i obywatelstwa państwa obcego, a każdy przypadek współwystępowania takich obywatelstw musiał nieuchronnie prowadzić do utraty obywatelstwa polskiego. O ile bezspornym jest, co jasno wynika z art. 11 pkt 1 ustawy, iż skutek taki istotnie następował w sytuacji, w której do nabycia obywatelstwa obcego dochodziło już po nabyciu obywatelstwa polskiego, o tyle brak jest dostatecznych przesłanek do wywodzenia, iż sytuacja, w której miałoby dojść do: a) równoczesnego nabycia obywatelstwa polskiego i obywatelstwa obcego, ewentualnie do b) późniejszego nabycia obywatelstwa polskiego przez obywatela państwa obcego – prowadziła automatycznie do jednoczesnego wygaśnięcia (utraty) tak nabytego obywatelstwa polskiego (ewentualnie, że równoczesne lub wcześniejsze nabycie obywatelstwa obcego stanowiłyby przeszkodę do nabycia obywatelstwa polskiego pomimo spełnienia się ustawowych przesłanek do jego nabycia).

Wyrok NSA z 19 grudnia 2022 r. (II OSK 2095/21)

Przytoczony pogląd na kwestię „czasowego obywatelstwa” małoletnich na gruncie ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. podzielił również Naczelny Sąd Administracyjny, który wyrokiem z 19 grudnia 2022 r. (II OSK 2095/21) oddalił skargę kasacyjną Ministra.

Tym samym, orzekając w niniejszej sprawie, NSA stwierdził, że zasada wyłączności obywatelstwa polskiego istniejąca pod rządami ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. nie sprowadzała się do bezwzględnej niedopuszczalności zachowania obywatelstwa polskiego przy nabyciu innego obywatelstwa.

NSA opowiedział się za zawężającą wykładnią przepisu art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. z której wynika, że odnosi się on jedynie do tych przypadków, w których osoba będąca już obywatelem polskim nabyła następnie obywatelstwo państwa obcego. Jak można wyczytać w uzasadnieniu wyroku 19 grudnia 2022 r.:

Skoro przepisy ustawy o obywatelstwie z 1920 r. nie zabraniały posiadania równocześnie obywatelstwa polskiego i obywatelstwa obcego, chyba że ziściły się przesłanki utraty obywatelstwa polskiego określone w art. 11 tej ustawy, to za niedopuszczalną należy uznać taką wykładnię art. 11 pkt 1 ustawy o obywatelstwie z 1920 r., która zakłada utratę obywatelstwa polskiego w sytuacji jednoczesnego nabycia obywatelstwa polskiego i obcego lub następczego nabycia obywatelstwa polskiego przez obywatela państwa obcego.

W końcu sąd ten potwierdził, że z art. 13 ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. wynika jedynie ten skutek, że nadanie lub utrata obywatelstwa polskiego przez ojca oraz męża powodowała nabycie lub utratę tego obywatelstwa przez jego żonę oraz dzieci ślubne do 18 roku życia; zatem że nie można z tej normy wywodzić zasady zawieszenia skutku utraty obywatelstwa. NSA odrzucił tym samym możliwość wyinterpretowania z art. 13 ustawy o obywatelstwie polskim z 1920 r. normy, zgodnie z którą obywatelstwo polskie nabywane przez małoletnich miałoby im służyć tylko do 18 roku życia. Skutkiem osiągnięcia pełnoletniości przez małoletniego posiadającego podwójne obywatelstwo było jedynie „oderwanie” jego statusu obywatelskiego od statusu jego ojca.

Klient kancelarii obywatelem polskim

Sądy administracyjne w ślad za stanowiskiem kancelarii stwierdziły, że matka klienta w związku z nabyciem obywatelstwa argentyńskiego (w 1930 r.) oraz obywatelstwa polskiego (w 1934 r.) nie utraciła obywatelstwa polskiego w chwili osiągnięcia pełnoletniości (w 1948 r.). Kierując się tymi wytycznymi, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji uchylił wydaną w pierwszej instancji decyzję Wojewody Mazowieckiego i potwierdził, że nasz klient nabył polskie obywatelstwo po matce w chwili urodzenia i ma je do dziś. W rezultacie polskimi obywatelami są także wszyscy jego zstępni i mogą ubiegać się o polski paszport.

W przedstawionej sprawie doszło do przełamania obowiązującego w dotychczasowej praktyce organów administracji i orzecznictwie sądowoadministracyjnym paradygmatu automatycznej utraty polskiego obywatelstwa w razie nabycia obywatelstwa obcego. Daje to szanse na ponowne spojrzenie na status obywatelski potomków polskiej emigracji.

Stefan Jacyno, adwokat, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych i reprywatyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Marcin Sobkowicz, adwokat, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych i reprywatyzacji oraz praktyka lotnicza kancelarii Wardyński i Wspólnicy