Sport i telewizja – pogodzić zysk z prawem do informacji | Co do zasady

Tegoroczne wydarzenia sportowe – niedawno zakończone mistrzostwa Europy w piłce nożnej oraz letnie Igrzyska Olimpijskie w Paryżu – to dobra okazja, by przyjrzeć się regulacjom dotyczącym transmisji tzw. ważnych wydarzeń. Jakich wydarzeń to dotyczy, jakie obowiązki ciążą w tym zakresie na nadawcach i jakie sankcje grożą za ich nieprzestrzeganie – o tym w poniższym artykule.

Sport to atrakcyjna treść dla widza. Obecnie konkurują o nią już nie tylko tradycyjne telewizje, lecz również serwisy czysto streamingowe. Sprzedaż praw do transmisji telewizyjnej z takich wydarzeń jak Igrzyska Olimpijskie czy mistrzostwa świata i Europy w piłce nożnej to jedno z najważniejszych źródeł przychodu ich organizatorów. Z kolei nadawcy mogą przy okazji ich emisji czerpać ponadprzeciętne przychody z reklam lub za udzielenie widzowi dostępu (do płatnego kanału sportowego czy w ramach pay-per-view).

Ważne wydarzenia – istota regulacji

Wydarzenia sportowe cieszące się największym zainteresowaniem wśród odbiorców odgrywają ważną rolę w budowaniu społecznej i kulturowej spójności. Realizacja tej społecznej potrzeby zależy od zapewnienia dostępu do transmisji z nich jak największej liczbie osób. 

Z natury rzeczy dostęp szeroki to dostęp darmowy. Tymczasem transmitowanie popularnych imprez sportowych to okazja dla nadawców, by uzyskać zwiększone przychody, np. ze sprzedaży płatnego dostępu do kanałów premium. Maksymalizacja wartości praw do transmisji sportowej leży również w interesie organizatorów rozgrywek – to o te prawa konkurują ze sobą nadawcy i dostawcy VOD: im wydarzenie atrakcyjniejsze dla mediów, tym wyższe stawki są gotowi w zamian za nie zaproponować. Stąd duża pokusa – zarówno nadawców, jak i organizatorów – by prawami do transmisji rozporządzać na zasadzie wyłączności, a następnie rozpowszechniać je wyłącznie w ramach płatnego dostępu.

Regulacje dotyczące tzw. ważnych wydarzeń mają zapobiegać tym działaniom. W tym celu wprowadzają obowiązek transmisji w ogólnodostępnej telewizji.

Ważne wydarzenia w prawie unijnym

Prawodawca unijny już dawno dostrzegł napięcie pomiędzy społeczną potrzebą dostępu do transmisji sportowych a interesem nadawców oraz organizatorów wydarzeń sportowych.

Dlatego upoważnił państwa członkowskie do stworzenia list tzw. ważnych wydarzeń (art. 3a ust. 1 dyrektywy Rady 89/552/EWG¹). Umieszczenie danego wydarzenia na takiej liście powoduje, że musi być ono transmitowane w ogólnodostępnej telewizji. Telewizja ogólnie dostępna oznacza transmisję w programie telewizyjnym (publicznym lub komercyjnym) dostępnym bez opłat, przy czym dopuszczalne są opłaty szeroko rozpowszechnione w państwach członkowskich (jak abonament radiowo-telewizyjny czy opłata za pakiet podstawowy w sieci kablowej) (motyw 22 dyrektywy 97/36/WE²).

Choć wynikające stąd konsekwencje dla nadawców oraz organizatorów nieuchronnie prowadzą do ograniczenia przysługujących im swobód (przedsiębiorczości, świadczenia usług, prawa własności³ i konkurencji), uznaje się, że są one dopuszczalne jako uzasadnione prawami podstawowymi – prawem społeczeństwa do informacji.

Listy ważnych wydarzeń wymagają uprzedniego zatwierdzenia przez Komisję Europejską. Niemniej jednak przy ich tworzeniu państwa członkowskie UE dysponują dużą swobodą. Prawo unijne zawiera tylko ogólne wytyczne w tym zakresie (patrz motyw 18 i 21 dyrektywy 97/36/WE). Mianowicie dane wydarzenie powinno być:

• nadzwyczajne i budzić zainteresowanie co najmniej znacznej części państwa członkowskiego oraz
• zorganizowane z wyprzedzeniem przez podmiot upoważniony do sprzedaży praw do jego transmisji.

Komisja uznaje ponadto następujące kryteria za rzetelne wskaźniki znaczenia danego wydarzenia (muszą być spełnione co najmniej dwa z nich)⁴:

• szczególny powszechny oddźwięk w państwie członkowskim, a nie tylko znaczenie dla tych, którzy zazwyczaj śledzą dany sport lub aktywność,
• ogólnie uznawane szczególne znaczenie kulturowe dla społeczeństwa państwa członkowskiego, w szczególności jako czynnik wzmacniający tożsamość kulturową,
• uczestnictwo drużyny narodowej w danym wydarzeniu w kontekście zawodów lub turnieju o znaczeniu międzynarodowym,
• fakt, że wydarzenie było tradycyjnie transmitowane w ogólnodostępnym programie telewizyjnym i zyskiwało dużą widownię telewizyjną.

Kontrola list dokonywana przez Komisję ma zatem ograniczony charakter. Co do zasady wystarczy, że państwo poda ogólne uzasadnienie umieszczenia określonego wydarzenia na liście, np. powołując się na sukcesy rodzimych sportowców w danej dziedzinie. Nie trzeba podawać szczegółowych informacji, np. konkretnych liczb dotyczących oglądalności⁵. Jedynie ewidentne nadużycie popełnione przez państwo – czy to w związku z naruszeniem procedury krajowej przy tworzeniu listy, czy też z oceną, że dane wydarzenie faktycznie cieszy się istotnym społecznym zainteresowaniem – może być podstawą odmowy zatwierdzenia listy przez Komisję. 

Polska lista ważnych wydarzeń: igrzyska, piłka nożna, siatkówka, szczypiorniak i skoki – proponowane zmiany

Polska lista ważnych wydarzeń wynika z dwóch aktów prawnych:

• z ustawy o radiofonii i telewizji (art. 20b ust. 2) oraz
• z wydanego na jej podstawie rozporządzenia Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji⁶.

Lista została zatwierdzona przez Komisji Europejską w listopadzie 2014 r. (decyzja Komisji (UE) 2015/163).

Aktualnie obowiązująca polska lista ważnych wydarzeń obejmuje:

• letnie i zimowe Igrzyska Olimpijskie,
• półfinały i finały mistrzostw świata i Europy w piłce nożnej oraz wszystkie inne mecze w ramach tych imprez z udziałem reprezentacji Polski, w tym mecze eliminacyjne,
• inne mecze z udziałem reprezentacji Polski w piłce nożnej w ramach oficjalnych rozgrywek oraz mecze z udziałem polskich klubów w ramach Ligi Mistrzów i Pucharu UEFA,
• mecze z udziałem reprezentacji Polski w mistrzostwach świata i Europy w piłce siatkowej kobiet i mężczyzn, w tym mecze eliminacyjne,
• zawody Ligi Światowej w piłce siatkowej mężczyzn rozgrywane w Polsce,
• półfinały i finały mistrzostw świata i Europy w piłce ręcznej mężczyzn oraz wszystkie inne mecze w ramach tych imprez z udziałem reprezentacji Polski, w tym mecze eliminacyjne,
• Mistrzostwa Świata w Narciarstwie Klasycznym,
• zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich,
• zawody Pucharu Świata w biegach narciarskich kobiet,
• Mistrzostwa Świata w Lekkoatletyce.

Jeśli chodzi o piłkę nożną, lista wymienia tylko półfinały i finały mistrzostw FIFA/UEFA (niezależnie od tego, jakie drużyny biorą w nich udział, tj. także wówczas, gdy nie bierze w nich udziału reprezentacja Polski) oraz mecze z udziałem polskiej reprezentacji lub polskich klubów. W orzecznictwie unijnym potwierdzono jednak, że objęcie listą wszystkich meczów rozgrywanych w ramach fazy finałowej mistrzostw świata i Europy – jak uczyniły to Belgia oraz Zjednoczone Królestwo (wówczas jeszcze członek UE) – może być uzasadnione społecznym zainteresowaniem, a zatem zgodne z prawem Unii⁷.    

Polskie ważne wydarzenia mają charakter wyłącznie sportowy, choć dyrektywa nie wprowadza takiego ograniczenia. Przykładowo Belgia – oprócz sportu – za ważne wydarzenie uznaje finał Konkursu Muzycznego Królowej Elżbiety⁸, a Austria – Koncert Noworoczny Filharmoników Wiedeńskich i Bal w Operze Wiedeńskiej⁹.

Ważne wydarzenia ustanowione w innych państwach UE mają znaczenie dla polskich nadawców. Zgodnie z rozporządzeniem KRRiT¹⁰ nadawca podlegający polskiej jurysdykcji, który nabył wyłączne prawa do transmitowania wydarzenia wymienionego na zagranicznej liście ważnych wydarzeń, nie może wykonywać tych praw w sposób pozbawiający możliwości oglądania tego wydarzenia przez zasadniczą część publiczności danego państwa członkowskiego. W takiej sytuacji polski nadawca wykonuje te prawa zgodnie z zasadami określonymi przez właściwe państwo UE.

Jesienią 2023 r. Krajowa Rada przeprowadziła konsultacje społeczne w kierunku rozszerzenia listy ważnych wydarzeń – minęło już bowiem trochę czasu od wprowadzenia pierwotnej listy w roku 2014. Proponowana aktualizacja miałaby m.in. objąć niektóre mecze w ramach turniejów tenisowych (Australian Open, Roland Garros, Wimbledon i US Open), a także mistrzostwa świata i Europy w koszykówce mężczyzn. Do tej pory jednak żadne zmiany nie zostały formalnie wprowadzone.

Transmisja ważnych wydarzeń – obowiązki nadawców

Objęcie danego wydarzenia listą ważnych wydarzeń oznacza, że jego bezpośrednia transmisja¹¹ nie może się odbyć wyłącznie za pośrednictwem ograniczonego dostępu (pay-per-view, kanały premium). Musi być bowiem zapewnione rozpowszechnienie w programie ogólnokrajowym, dostępnym w całości bez opłat (z wyłączeniem opłat abonamentowych w rozumieniu ustawy z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych i podstawowych opłat pobieranych przez operatorów sieci kablowych). W polskich warunkach jest to tzw. program FTA (free-to-air), rozpowszechniany w sposób cyfrowy rozsiewczy naziemny za pośrednictwem nadajników naziemnych (multipleksów), których zasięg obejmuje cały kraj¹².

Rozpowszechnienie ważnego wydarzenia musi zatem odbyć się w przewidziany ustawą sposób. W przeciwnym wypadku – nie może odbyć się w ogóle. 

W rezultacie wydarzenie uznane za ważne:

• albo jest transmitowane w ogólnodostępnym programie telewizyjnym – i tylko w nim,
• albo jest transmitowane w inny sposób (w szczególności w płatnym programie) – i jednocześnie w ogólnodostępnym programie telewizyjnym.

Nabyć prawa do transmisji wydarzenia na terytorium Polski od jego organizatora może zarówno nadawca publiczny, jak i prywatny nadawca rozpowszechniający zarówno programy ogólnokrajowe (telewizja naziemna), jak i kodowane kanały sportowe premium czy transmisje pay-per-view¹³, a także obydwa rodzaje tych programów.

Istotą regulacji dotyczących ważnych wydarzeń jest konieczność doprowadzenia do sytuacji, gdy wydarzenie to będzie transmitowane w ogólnodostępnej telewizji. Nadawcom pozostawiony jest wybór, czy transmisja nastąpi tylko w programie ogólnokrajowym (kwalifikowanym), czy jednocześnie w programie ogólnokrajowym i w innych programach (niekwalifikowanych), czy też nie nastąpi w ogóle.

W praktyce oznacza to, że nadawca, który wykupił prawa do transmisji od organizatora:

• dokona tej transmisji w swoim programie kwalifikowanym (na którym nie zarabia z tytułu płatnego dostępu, choć nadal może czerpać przychody z reklam), nawet jeśli równolegle wyemituje ją w swoim innym programie (niekwalifikowanym); albo
• dokona tej transmisji w swoim programie niekwalifikowanym, ale udzieli innemu nadawcy, na zasadzie licencji i na rozsądnych warunkach (finansowych), prawa do równoczesnego wyemitowania transmisji z tego wydarzenia w programie kwalifikowanym tego innego nadawcy.

Warunki zawarcia licencji z innym nadawcą powinny być rozsądne w kontekście rynkowych uwarunkowań. Jednak gdy żaden z ogólnokrajowych nadawców nie wyrazi woli zawarcia takiej umowy, nadawca – nabywca praw do transmisji może dokonać emisji w wybrany przez siebie sposób.  

Sankcje

Za naruszenie przez nadawcę art. 20b i wyemitowanie transmisji z ważnego wydarzenia jedynie w płatnym dostępie Przewodniczący Krajowej Rady nakłada karę pieniężną w wysokości do 50% rocznej opłaty za prawo do dysponowania częstotliwością przeznaczoną do rozpowszechniania programu drogą rozsiewczą naziemną, a jeśli nadawca nie uiszcza opłaty za prawo do dysponowania taką częstotliwością – karę pieniężną w wysokości do 10% przychodu nadawcy, osiągniętego w poprzednim roku podatkowym, uwzględniając zakres i stopień szkodliwości naruszenia, dotychczasową działalność nadawcy oraz jego możliwości finansowe.

Do tej pory Przewodniczący wydał trzy takie decyzje – wszystkie dotyczyły dwóch spośród największych polskich nadawców. Nałożone kary to 10 000 zł i 30 000 zł. Jako punkt odniesienia Przewodniczący przyjął opłaty za prawo do dysponowania częstotliwością należących do nadawców programów ogólnokrajowych. Naruszenia polegały na braku emisji w programie ogólnodostępnym meczów siatkówki z udziałem polskiej reprezentacji (w tym w ramach eliminacji) oraz meczów półfinałowych i finałowego w ramach mistrzostw świata w piłce ręcznej mężczyzn – choć były one transmitowane w programach kodowanych lub serwisach VOD. Za nadanie w programie ogólnokrajowym Przewodniczący KRRiT w szczególności nie uznał bezpłatnej transmisji w internecie, ani też transmisji za pośrednictwem programu kodowanego, udostępnianego wyłącznie drogą satelitarną za pośrednictwem platform cyfrowych lub operatorów kablowych.

Stosunkowo niska liczba decyzji o ukaraniu wydanych przez Przewodniczącego KRRiT wskazuje, że polscy nadawcy co do zasady przestrzegają przepisów o ważnych wydarzeniach.

Podsumowanie

Ostatnie doniesienia medialne¹⁴ wyraźnie wskazują na ewolucję transmisji sportowych. Widzowie mają ochotę poznawać nowe dziedziny sportu, a ligi są zainteresowane podbiciem nowych rynków. W związku z tym bardzo atrakcyjne stają się globalne serwisy streamingowe, które mają publiczność w wielu krajach i potrafią docierać do widzów z nowymi treściami. Z pewnością wywrze to wpływ na kształt rynku audiowizualnego: powstaną nowe potrzeby widzów, z czasem domagające się interwencji prawodawcy. Również w zakresie tzw. ważnych wydarzeń.

Barbara Załęcka-Wysocka, radca prawny, rzecznik patentowy, kancelaria Wardyński i Wspólnicy