Papier lepszy niż świadek
W toku sporu budowlanego strony postępowania, aby wykazać określone fakty, najczęściej wnoszą o przeprowadzenie dowodu nie tylko z dokumentów, ale również zgłaszają liczne wnioski dowodowe o przesłuchanie świadków. Jednak – zdaniem ustawodawcy – dowód z zeznań świadków wpływa na przewlekłość i kosztowność postępowań sądowych, a także umożliwia manipulacje procesowe1. Ustawodawca ograniczył zatem prowadzenie dowodu z zeznań świadków w postępowaniu gospodarczym, co wpłynęło na codzienną praktykę przedsiębiorców.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie w 2019 r., przywróciła odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych. Nowe przepisy mają zastosowanie do spraw wszczętych 7 listopada 2019 r. lub później.
Prymat dowodu z dokumentu
Głównym celem reformy było usprawnienie postępowania. Ustawodawca zidentyfikował źródła przewlekłości postępowań i poszukiwał takich rozwiązań proceduralnych, które przyspieszyłyby rozstrzyganie spraw.
Jako źródło opóźnień ustawodawca wskazał między innymi brak odpowiedniej dokumentacji faktów, z których strony wywodzą swoje żądania i zarzuty. To z kolei, zdaniem ustawodawcy, przyczynia się do prowadzenia czasochłonnych dowodów – innych niż dowody z dokumentów – w tym dowodów z zeznań świadków bądź stron.
Problem ten miała rozwiązać wprowadzona zasada prymatu dowodu z dokumentu. Zgodnie z tą zasadą strony, w celu wykazania określonych faktów, powinny w pierwszej kolejności wnioskować o przeprowadzenie dowodu z dokumentów. Dowód z zeznań świadków ma więc teraz charakter pomocniczy i podlega ograniczeniom ustanowionym w art. 45810 k.p.c.
Przepis art. 45810 k.p.c. wszedł w życie pomimo wątpliwości zgłaszanych co do tej regulacji.
Biuro Analiz Sejmowych przygotowało na początku 2019 r. ocenę skutków regulacji, zgodnie z którą omawiane rozwiązania mogą przyczynić się do ograniczenia prawa do obrony interesów strony2. Podobne oceny wyrażono wówczas w opinii sporządzonej przez eksperta zewnętrznego i udostępnionej wśród opinii Biura Analiz Sejmowych sporządzonych do druku nr 3137. W opinii stwierdzono, że wymaganie od przedsiębiorców składania wszelkich oświadczeń woli i wiedzy w formie dokumentu, nawet gdy przepisy prawa materialnego dla ważności takiego oświadczenia formy dokumentu nie przewidują, może zostać uznane za nierówne ich traktowanie wobec prawa3.
Jednak, jak wskazano w uzasadnieniu projektu reformy, wprowadzone wymaganie zdaniem projektodawcy nie jest przesadne, bowiem wiąże się z profesjonalnym charakterem działalności, jaką prowadzą strony postępowania gospodarczego, ten zaś wymaga prowadzenia rzetelnej dokumentacji.
Dowód z zeznań świadków tylko pomocniczy
W myśl art. 45810 k.p.c. dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Strony zatem wciąż mogą wnioskować o prowadzenie dowodu z zeznań świadków, jednak to do sądu należy ocena, czy zachodzi przesłanka, która uprawnia do dopuszczenia tych dowodów.
Dowód z zeznań świadków jest zatem dopuszczalny w postępowaniu gospodarczym wyłącznie wówczas, gdy w sprawie pozostają niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sporu, a jednocześnie fakty te nie zostały wykazane innymi środkami dowodowymi (inne środki dowodowe zostały wyczerpane lub jest ich brak).
Jeśli strona składa wniosek o prowadzenie dowodu z zeznań świadka, musi ten wniosek uzasadnić i wykazać, że powyższa przesłanka została spełniona4.
Dokumenty, protokoły, zdjęcia, nagrania…
Wprowadzone ograniczenia postępowania dowodowego zmuszają zatem wszystkich uczestników procesu budowlanego do dokumentowania wszelkich czynności, zdarzeń i zjawisk, aby móc później rzetelnie wykazać określone fakty w toku ewentualnego procesu. W uzasadnieniu reformy podkreśla się, że postęp techniczny umożliwił dokumentowanie wszelkich faktów w sposób praktycznie bezkosztowy poprzez wszelkiego rodzaju zapisy w postaci cyfrowej, a po drugie rozwiązania wprowadzone do procedury cywilnej umożliwiają wykorzystanie takiej dokumentacji w zasadzie bez ograniczeń.
Uczestnicy procesu budowlanego, mając na uwadze wprowadzone ograniczenie prowadzenia dowodu z zeznań świadków, muszą zatem – w jeszcze większym stopniu niż dotychczas – zadbać o gromadzenie dokumentów, protokołów, zdjęć czy nagrań, które dokumentują czynności i zdarzenia istotne w toku prowadzonej inwestycji.
Joanna Duda, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
1 Uzasadnienie do rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, s. 105-106.
2 Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, Ocena skutków regulacji zawartej w rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk nr 3137) z 23 stycznia 2019 r., s. 11.
3 Ekspertyza prawna na temat rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz innych ustaw z dnia 8 stycznia 2019 r., druk nr 3137) z 12 marca 2019 r., s. 8.
4 Zob. M. Muliński [w:] A. Góra-Błaszczykowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom I B. Komentarz. Art. 425–729, Warszawa 2020, kom. do art. 45810 k.p.c., Nb. 2.
