Nowy podział przez wyodrębnienie – najprostszy z podziałów oraz praktyczna alternatywa dla podziału przez wydzielenie i aportu | Co do zasady

15 września 2023 r. weszła w życie nowelizacja Kodeksu spółek handlowych, która wprowadziła do polskiego porządku prawnego nieznany dotychczas sposób podziału spółek – podział przez wyodrębnienie. Polski ustawodawca zobowiązany był zaimplementować dyrektywy prawa unijnego, które zakładały m.in. rozszerzenie sposobów transgranicznego podziału spółki oraz wprowadzenie właśnie podziału przez wyodrębnienie.

Podział przez wyodrębnienie – na czym polega

Podział przez wyodrębnienie jest nowością w polskim prawie handlowym, ale – jak pokazuje nasze doświadczenie – jest już stosowany w praktyce. Silnie czerpie on z dorobku niemieckiego ustawodawstwa, które jeszcze przed wejściem w życie prawa unijnego wyróżniało ten sposób podziału.

Podział przez wyodrębnienie polega na przeniesieniu części majątku spółki dzielonej (którą może być spółka kapitałowa lub spółka komandytowo-akcyjna) na istniejącą lub nowo zawiązaną spółkę albo spółki w zamian za udziały lub akcje spółki albo spółek przejmujących lub nowo zawiązanych, które obejmuje spółka dzielona. W efekcie podziału spółka przejmująca wstępuje z dniem wyodrębnienia w prawa i obowiązki spółki dzielonej określone w planie podziału (sukcesja uniwersalna), w tym, z mocy prawa, we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki spółki dzielonej. Na spółkę przejmującą przechodzą także zezwolenia, koncesje oraz ulgi pozostające w związku z przydzielonymi spółce przejmującej w planie podziału składnikami majątku, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji lub ulgi stanowi inaczej. Spółką przejmującą może być zarówno już istniejąca spółka kapitałowa lub spółka komandytowo-akcyjna, jak i spółka nowo utworzona w związku z podziałem przez wyodrębnienie.

Przy podziale przez wyodrębnienie wspólnicy lub akcjonariusze spółki dzielonej nie obejmują udziałów lub akcji spółki, do której przenoszony jest majątek spółki dzielonej. Nowo utworzone udziały lub akcje w spółce przejmującej zostają objęte bezpośrednio przez spółkę dzieloną. Na tle przepisów o przekształceniach spółek podział przez wyodrębnienie przypomina w swojej konstrukcji podział przez wydzielenie. Największą różnicą jest wspomniany już ograniczony udział w podziale wspólników lub akcjonariuszy spółki dzielonej. Analogicznie jak w przypadku podziału przez wydzielenie, spółka podlegająca podziałowi przez wyodrębnienie nie ulega rozwiązaniu z dniem podziału.

Zakres uproszczeń

Przeprowadzenie podziału przez wyodrębnienie zostało znacząco ułatwione z mocy samego prawa. Przy podziale przez wyodrębnienie wyłączone zostały niektóre elementy planu podziału spółki z uwagi na to, że udziały lub akcje w spółce przejmującej obejmuje bezpośrednio spółka dzielona, nie zaś jej wspólnicy lub akcjonariusze. Jednocześnie, z tego samego powodu, ustawodawca zobowiązał spółki uczestniczące w podziale przez wyodrębnienie do ujęcia w planie podziału informacji o liczbie i wartości udziałów lub akcji w spółce albo spółkach przejmujących lub nowo zawiązanych obejmowanych przez spółkę dzieloną. W konsekwencji plan podziału przez wyodrębnienie nie musi zawierać następujących elementów:

• stosunku wymiany udziałów albo akcji spółki dzielonej na udziały lub akcje spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych i wysokości ewentualnych dopłat pieniężnych,
• zasad przyznania udziałów lub akcji w spółkach przejmujących lub w spółkach nowo zawiązanych,
• wskazania dnia, od którego nowo utworzone udziały lub akcje uprawniają do uczestnictwa w zysku poszczególnych spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych,
• wskazania praw przyznanych przez spółki przejmujące lub spółki nowo zawiązane wspólnikom oraz osobom szczególnie uprawnionym w spółce dzielonej,
• podziału między wspólników spółki dzielonej udziałów lub akcji spółek przejmujących lub spółek nowo zawiązanych oraz zasad tego podziału.

Ponadto zarządy spółek uczestniczących w podziale nie muszą sporządzać pisemnego sprawozdania uzasadniającego podział spółki. W odróżnieniu od podziału przez wydzielenie, przy którym rezygnacja z badania planu przez biegłego ma charakter fakultatywny (za zgodą wspólników), w przypadku podziału przez wyodrębnienie konieczność badania planu podziału spółki i wydania opinii przez biegłego jest wyłączona z mocy prawa.

Jednocześnie przy podziale przez wyodrębnienie dopuszczalne będą pozostałe uproszczenia możliwe do wprowadzenia za zgodą wszystkich wspólników każdej z uczestniczących w podziale spółek. Możliwe jest zatem odstąpienie od:

• załączania do planu podziału oświadczenia zawierającego informację o stanie księgowym spółki dzielonej, sporządzoną dla celów podziału na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu podziału, przy wykorzystaniu tych samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny,
• zawiadamiania przez zarząd spółki dzielonej zarządów każdej spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej w organizacji o wszelkich istotnych zmianach w zakresie składników majątkowych (aktywów i pasywów), które nastąpiły między dniem sporządzenia planu podziału a dniem powzięcia uchwały o podziale.

Podział przez wyodrębnienie jako alternatywa dla podziału przez wydzielenie lub aportu zorganizowanej części przedsiębiorstwa

Z uwagi na wspomniane uproszczenia podział przez wyodrębnienie może być ciekawą alternatywą dla przeprowadzenia w danej grupie spółek reorganizacji, która na podstawie uprzednio obwiązujących przepisów musiałaby nastąpić w drodze podziału przez wydzielenie, aportu, bądź też zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.

W swej istocie podział przez wyodrębnienie z pozoru najbardziej przypomina aport, bowiem spółka przejmująca wydaje spółce dzielonej udziały lub akcje w kapitale zakładowym w zamian za otrzymany majątek. Różnice są jednak istotne i dlatego decyzja o przeprowadzeniu podziału lub wniesieniu aportu powinna być poprzedzona skrupulatną analizą prawną, biznesową i podatkową.

Aport do spółki obejmuje co do zasady wyłącznie aktywa. Wyodrębniany majątek spółki w przypadku podziału obejmuje natomiast zarówno aktywa, jak i pasywa (w tym np. zobowiązania wynikające z zawartych umów). Przy aporcie ma miejsce sukcesja singularna (wniesienie poszczególnych elementów majątku do spółki), która może wymagać dodatkowych porozumień pomiędzy spółką wnoszącą określone aktywa a jej wierzycielami. W przypadku aportu nie dochodzi także do szeroko pojętej sukcesji podatkowej. Podobne ograniczenia będą też miały zastosowanie do zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Atutem podziału przez wyodrębnienie jest przejście praw i obowiązków z mocy prawa (częściowa sukcesja generalna). Skutkiem sukcesji generalnej będzie przeniesienie z dniem wyodrębnienia m.in. zezwoleń, koncesji, ulg, chyba że ustawa lub właściwa decyzja stanowi inaczej.

Należy w tym miejscu wskazać, że jeśli spółką przejmującą jest spółka akcyjna, zarówno w przypadku aportu, jak i podziału przez wyodrębnienie co do zasady będzie zachodzić konieczność wydania opinii przez biegłego rewidenta na podstawie przepisów o wnoszeniu aportów do spółek akcyjnych.

Kiedy warto wybrać podział przez wyodrębnienie i jak szybko da się go przeprowadzić?

W czasie istnienia spółki wielokrotnie dochodzi do sytuacji, w których konieczne jest przeprowadzenie restrukturyzacji. Przyczyną mogą być np.:

• potrzeby związane z refinansowaniem działalności,
• konieczność wyodrębnienia poszczególnych zakresów aktywności w celu optymalizacji procesów,
• rozpoczęcie wspólnej działalności z innym przedsiębiorcą,
• konieczność wyodrębnienia części dotychczasowej działalności w celu jej zbycia.

Powiedzmy, że spółka matka wydziela część działalności do posiadanej w 100% spółki córki. Jednocześnie spółce córce przyznano już szereg zezwoleń, które musiałyby zostać zaktualizowane w przypadku zmiany wspólników (bezpośredniej zmiany kontroli). Gdyby w takim scenariuszu dokonać podziału przez wydzielenie, powstałaby konieczność aktualizacji zezwoleń, gdyż udziały lub akcje w spółce córce przypadłyby wspólnikom spółki matki. Podział przez wyodrębnienie pozwala uniknąć aktualizacji zezwoleń, gdyż w omawianym scenariuszu struktura właścicielska spółki córki pozostanie podmiotowo niezmieniona.

Zachowanie dotychczasowej struktury właścicielskiej po reorganizacji może mieć również znaczenie na przykład dla podmiotów regulowanych na rynku kapitałowym (TFI) oraz instytucji finansowych (banki), które nie będą musiały uzyskać decyzji Komisji Nadzoru Finansowego  w przedmiocie braku sprzeciwu na realizację podziału, której uzyskanie może być konieczne w przypadku zmiany akcjonariuszy.  

Także na tle regulacji o pomocy publicznej zachowanie dotychczasowej struktury właścicielskiej przez spółkę, która jest beneficjentem takiej pomocy, może przynajmniej w niektórych sytuacjach pozwolić na utrzymanie pomocy publicznej oraz uniknięcie konieczności notyfikacji lub uzyskania zgody instytucji finansującej na reorganizację.

W praktyce biznesowej pojawi się też z pewnością szereg innych sytuacji, w których podział przez wyodrębnienie będzie optymalnym rozwiązaniem.

Przy wyborze właściwej formy restrukturyzacji należy brać również pod uwagę względy podatkowe. Dla zachowania neutralności podatkowej procesu (zarówno w przypadku aportu, jak i podziałów) konieczne będzie najczęściej uprzednie wewnętrzne wydzielenie zorganizowanej części przedsiębiorstwa. W zależności od przyjętych założeń, przeprowadzenie podziału przez wyodrębnienie, z uwzględnieniem wymogów natury podatkowej (jak uzyskanie interpretacji), powinno być możliwe w ciągu minimum 3-4 miesięcy.

Wybór właściwej formy prawnej dla reorganizacji zawsze będzie podyktowany przede wszystkim potrzebami biznesowymi, które należy efektywnie przełożyć na płaszczyznę prawną i podatkową. Na tym tle podział przez wyodrębnienie stwarza nowe możliwości reorganizacji, które nie były dostępne przed zmianą przepisów i warto wziąć go pod uwagę już na wstępnym etapie planowania.

Piotr Ząbkiewicz, adwokat, Adam Strzelecki, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy