Nowe kompetencje referendarzy sądowych | Co do zasady

W wyniku nowelizacji ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi referendarze sądowi zyskają szereg nowych uprawnień. Modyfikacji ulegną także zasady zaskarżania wydawanych przez nich orzeczeń.

Dotychczas referendarze w sądach administracyjnych mieli bardziej ograniczone możliwości samodzielnego działania niż referendarze w sądach powszechnych – byli uprawnieni do prowadzenia postępowania mediacyjnego (art. 116 § 1 p.p.s.a.) oraz do podejmowania czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy (art. 258 § 1 p.p.s.a.). Działanie referendarzy nie miało charakteru obligatoryjnego – te same czynności mogli też podejmować sędziowie (wedle ich wyboru). Ze względu na ograniczenia przewidziane w p.p.s.a. trudno więc było mówić o możliwości faktycznego odciążenia sędziów przez referendarzy.

Poszerzenie uprawnień

W związku z tym postanowiono kompetencje referendarzy rozszerzyć. W uzasadnieniu do nowelizacji czytamy: W celu lepszego wykorzystania kwalifikacji referendarzy sądowych wzorem sądownictwa powszechnego przyznano im dalsze kompetencje obejmujące sprawy niezwiązane z wymierzeniem sprawiedliwości, inne niż sprawy z zakresu prawa pomocy.

Nowe przepisy po raz pierwszy wprowadzają obowiązek podejmowania konkretnych czynności przez referendarzy, tj. czynności w zakresie postępowania o przyznanie prawa pomocy, które do tej pory mogły, ale nie musiały być im powierzane. Tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi dopuszcza możliwość podejmowania tych czynności przez sąd (art. 258 § 4 p.p.s.a.).

Referendarze zostali ponadto wyposażeni w możliwość ustanawiania kuratorów, w tym:

• kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, oraz dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania (art. 30 § 2 p.p.s.a.),
• kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane (art. 79 § 4 p.p.s.a.),
• kuratora spadku, jeżeli w ciągu roku od dnia wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania z powodu śmierci strony nie zgłoszą się lub nie zostaną wskazani następcy prawni zmarłej strony (art. 128 § 2 p.p.s.a.).

Nowelizacja przyznaje referendarzom również prawo do samodzielnego wezwania strony do uzupełnienia lub poprawienia pisma, które nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych (art. 49 § 4 p.p.s.a.). W przypadku nieuzupełnienia braków referendarz jest też uprawniony do wydania zarządzenia o pozostawieniu pisma bez rozpoznania.

Ponadto to referendarz, a nie wyłącznie sąd, będzie mógł wydać postanowienie stwierdzające prawomocność orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego (art. 169 § 2 p.p.s.a.), jak również wezwać do uzupełnienia albo zarządzić ściągnięcie od strony opłaty kancelaryjnej za odpis orzeczenia z uzasadnieniem (art. 234 § 4 p.p.s.a.). Ostatnią nową kompetencją jest prawo zwrotu akt organowi administracji po zakończeniu postępowania i uprawomocnieniu się wyroku sądu administracyjnego (art. 286 § 1 p.p.s.a.).

Zmiany w przepisach mogą osiągnąć zakładany cel. Nie oznacza to jednak, że odciążenie sądów administracyjnych w pracy przez referendarzy będzie znaczące. Szereg dotychczasowych i nowych uprawnień przyznanych referendarzom dotyczy czynności podejmowanych sporadycznie (np. prowadzenie mediacji czy ustanawianie kuratorów). Korzystnym rozwiązaniem byłoby dalsze rozszerzanie ich uprawnień w kolejnych nowelizacjach (np. poszerzenie uprawnień w zakresie orzekania o kosztach postępowania).

Środek zaskarżenia

Zmiany w zakresie uprawnień referendarzy pociągnęły za sobą konieczność dostosowania przepisów o zaskarżaniu wydawanych przez nich orzeczeń (zarządzeń i postanowień). Wzorując się na rozwiązaniach Kodeksu postępowania cywilnego, wprowadzono ogólną możliwość zaskarżania orzeczeń referendarza, utrzymując dotychczas występującą w p.p.s.a. nazwę środka zaskarżenia – sprzeciw, który do tej pory przysługiwał od niektórych orzeczeń referendarza wydawanych w postępowaniu dotyczącym prawa pomocy.

Przyjęto, że zasadniczo sprzeciw od zarządzeń i postanowień referendarza sądowego przysługuje w trzech sytuacjach (art. 167a § 2 p.p.s.a.):

• ustanawiania kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, oraz dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania (art. 30 § 1 p.p.s.a.),
• wezwania strony o uzupełnienie lub poprawienie pisma, które nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych oraz pozostawienia pisma bez rozpoznania w przypadku nieuzupełnienia braku (art. 49 § 2 p.p.s.a.),
• wezwania do uzupełnienia albo zarządzenia ściągnięcia od strony opłaty kancelaryjnej za odpis orzeczenia z uzasadnieniem (art. 234 § 2 p.p.s.a.).

Zachowano zasadę występującą w p.p.s.a. jeszcze przed nowelizacją – wniesienie sprzeciwu anuluje zaskarżone orzeczenie referendarza, które przez to traci moc (art. 167a § 3 p.p.s.a.). Utrzymano też termin na wniesienie sprzeciwu: siedem dni od dnia doręczenia stronie zarządzenia lub postanowienia referendarza sądowego, pod rygorem odrzucenia (art. 167a § 4 p.p.s.a.). Ponadto wprowadzono zasadę, że sprzeciw nie ma charakteru dewolutywnego (nie przenosi sprawy do wyższej instancji) – po anulowaniu orzeczenia poprzez wniesienie sprzeciwu sprawa rozpoznawana jest przez sąd jako sąd pierwszej instancji (art. 167a § 6 p.p.s.a.). Zatem od orzeczenia sądu w przedmiocie sprzeciwu przysługiwać będzie skarga kasacyjna do NSA.

Szczególną regulację wprowadzono odnośnie do zarządzeń i postanowień referendarza sądowego dotyczących części orzeczeń wydawanych w sprawach z zakresu prawa pomocy. W przypadku złożenia sprzeciwu od takich orzeczeń sprzeciw nie ma skutku anulującego, a jedynie suspensywny – wstrzymuje wykonalność orzeczenia. Ponadto sąd w takich wypadkach będzie orzekać w sprawie już jako sąd odwoławczy (art. 260 § 2 p.p.s.a.).

W przypadku pozostałych orzeczeń referendarza, na które zgodnie z art. 167a § 2 p.p.s.a. sprzeciw nie przysługuje, ustawodawca zachował przepis, zgodnie z którym do wszystkich zarządzeń oraz postanowień referendarza sądowego (w tym tych bez możliwości sprzeciwu) stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zarządzeń przewodniczącego oraz postanowień sądu (art. 167a § 1 p.p.s.a.). Oznacza to, że od orzeczeń referendarza, na które nie przysługuje sprzeciw, będzie przysługiwać zażalenie, o ile przepisy Prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi taką możliwość przewidują (zgodnie z art. 194 i art. 198 p.p.s.a.).

Natalia Rutkowska, praktyka infrastruktury, transportu, zamówień publicznych i PPP kancelarii Wardyński i Wspólnicy