Kiedy wąż wstrzymuje egzekucję | Co do zasady

O ciekawych współzależnościach pomiędzy niektórymi środkami egzekucyjnymi i wpływie wyeliminowania jednego z nich na inne wypowiedział się ostatnio Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie.

Wyrok WSA w Rzeszowie z 16 kwietnia 2019 r., II SA/Rz 272/19

Postępowanie egzekucyjne w administracji nie jest może przyjemne dla bezpośrednio zainteresowanych, niemniej służy osiągnięciu stanu zgodnego z prawem, wynikającego z ostatecznych decyzji administracyjnych.

W ramach tego postępowania ujawniają się czasem nieoczywiste zależności, które mogą być istotne dla jego uczestników.

Nakaz rozbiórki domku letniskowego

Na skarżącego nałożono obowiązek rozbiórki budynku letniskowego o wymiarach 4,5 na 5 metrów, zrealizowanego w warunkach samowoli budowlanej. Nakaz rozbiórki po postępowaniu instancyjnym i dwóch instancjach w sądach administracyjnych stał się ostateczny i prawomocny, a tym samym, jeżeli zobowiązany nie wykonał obowiązku samodzielnie, nadawał się do egzekucji.

Do zobowiązanego organy wystosowały w związku z tym stosowne upomnienie, wzywające go do wykonania obowiązku rozbiórki, a następnie – wobec braku wykonania tego obowiązku – nałożyły na niego grzywnę w celu przymuszenia.

Jest to środek egzekucyjny uregulowany w art. 119 § 1 u.p.e.a., zgodnie z którym Grzywnę w celu przymuszenia nakłada się, gdy egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania albo obowiązku wykonania czynności, a w szczególności czynności, której z powodu jej charakteru nie może spełnić inna osoba za zobowiązanego. Jednocześnie § 2 tego przepisu wskazuje, że Grzywnę nakłada się również, jeżeli nie jest celowe zastosowanie innego środka egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym.

Skarżący zaskarżył postanowienie w przedmiocie nałożenia grzywny.

W opisywanej sprawie następnie okazało się, że w domku zalągł się wąż Eskulapa, który jest gatunkiem chronionym i wobec którego nie można dokonywać czynności polegających m.in. na niszczeniu gniazd czy siedlisk. Co więcej, ustawa o ochronie przyrody przewiduje sankcje z tego tytułu, zatem wykonanie obowiązku rozbiórki spowodowałoby popełnienie czynu zabronionego.

Rozbierać domek czy chronić węża?

W sytuacji strona skarżąca – będąca zobowiązanym według przepisów egzekucyjnych – wystąpiła do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska z wnioskiem o wydanie zezwolenia na odstępstwo od zakazów w stosunku do gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Do wniosku dołączyła prywatną opinię specjalistyczną dotyczącą warunków prowadzenia prac rozbiórkowych budynku.

Organ nadzoru egzekucyjnego w związku z tym wydał postanowienie o wstrzymaniu postępowania egzekucyjnego, uznając, że na obecnym etapie konieczne jest wydanie przez właściwy organ ochrony środowiska rozstrzygnięcia w sprawie zezwolenia na odstępstwa.

Podstawę dla takiego działania stanowi art. 23 § 6 u.p.e.a., zgodnie z którym organy sprawujące nadzór nad egzekucją administracyjną mogą, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, wstrzymać z urzędu, na czas określony, czynności egzekucyjne lub postępowanie egzekucyjne prowadzone przez nadzorowany organ. Wspomniane postanowienie zostało wydane w styczniu 2019 r. i wstrzymywało postępowanie egzekucyjne do dnia 31 grudnia 2019 r., jednocześnie powodując, że dalsze prowadzenie czynności egzekucyjnych powinno być wstrzymane.

Czy można przymuszać do wykonania obowiązku zagrożonego karą?

Później jednak ten sam organ, który wstrzymał czynności egzekucyjne, rozpatrywał zażalenie skarżącego na samą grzywnę w celu przymuszenia – i go nie uwzględnił.

Tę okoliczność – rozpatrując skargę w sprawie grzywny w celu przymuszenia – wytknął organowi egzekucyjnemu w pierwszej kolejności sąd administracyjny, podając, że Orzekając co do istoty sprawy zastosowania środka egzekucyjnego skarżony organ zażaleniowy przez wydanie w dniu […] stycznia 2019 r. postanowienia o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia z dnia […] października 2018 r. o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia (…), naruszył bezpośrednio zastosowany uprzednio przepis art. 23 § 6 u.p.e.a. Nie jest dopuszczalne zastosowanie w zażaleniowym toku instancji środka egzekucyjnego w postaci grzywny w celu przymuszenia w sytuacji, gdy w momencie orzekania organu zażaleniowego obowiązuje już postanowienie o wstrzymaniu postępowania egzekucyjnego.

Jak trafnie wskazał sąd, wynika to z zasady aktualności orzekania, zgodnie z którą właściwy organ zażaleniowy orzekający w postępowaniu egzekucyjnym ma obowiązek uwzględniania stanu prawnego i faktycznego istniejącego w dniu wydawania orzeczenia. Zakaz stosowania środków egzekucyjnych w okresie wstrzymania postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 23 § 6 u.p.e.a. odnosi się zatem również do postanowień organu wyższego stopnia rozpoznającego zażalenia na postanowienia organu egzekucyjnego o zastosowaniu środka egzekucyjnego. Z tym rozumowaniem należy się w pełni zgodzić. Trudno dostrzec sens nakładania na skarżącego grzywny w celu przymuszenia go do wykonania rozbiórki budynku, której i tak nie może wykonać z uwagi na postępowanie związane z gatunkiem chronionym, z uwagi na które już wcześniej organ nadzorujący egzekucję wstrzymał prowadzone czynności.

Uwzględniając wszystko powyższe, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Rzeszowie wskazał, jak powinno wyglądać prawidłowe rozpoznanie zażalenia w tym zakresie: W konsekwencji organ zażaleniowy, stwierdzając tymczasowy brak podstaw do nałożenia grzywny w celu przymuszenia, nie powinien był utrzymywać w mocy zaskarżonego postanowienia, lecz uchylić to postanowienie i umorzyć postępowanie w sprawie nałożenia grzywny w celu przymuszenia (…). Podał także, że zastosowanie odpowiedniego środka egzekucyjnego będzie mogło nastąpić po rozstrzygnięciu regionalnego dyrektora ochrony środowiska i po zakończeniu okresu wstrzymania postępowania egzekucyjnego.

Omawiane rozstrzygnięcie jest właściwe i trafne. Pokazuje właściwą kolejność stosowania odpowiednich środków w postępowaniu egzekucyjnym, a jednocześnie usuwa z obrotu zdecydowanie niewłaściwe rozstrzygnięcie w przedmiocie grzywny, która miałaby w tej sytuacji przymuszać do wykonania obowiązku, którego nie można wykonać, bowiem jego wykonanie byłoby – bez uzyskania zgody RDOŚ – zagrożone karą.

dr Maciej Kiełbowski, adwokat, praktyka sporów administracyjnych oraz praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy