Fundacja rodzinna – czy już pora na sukcesję?
Nie jest tajemnicą, że krajowe przedsiębiorstwa rodzinne mają trudności z przeprowadzeniem sukcesji. Prawdopodobnie to właśnie skłoniło ustawodawcę do wprowadzenia nowej instytucji, jaką będzie fundacja rodzinna. Ma ona umożliwić wielopokoleniową sukcesję oraz zapewnić ochronę przed rozdrobnieniem majątku, przy jednoczesnym zabezpieczeniu środków do utrzymania rodziny i innych osób bliskich fundatorowi.
W związku z dużym zainteresowaniem nową instytucją przedstawiamy kilka charakterystycznych dla niej haseł. Szczegóły przybliżymy w kolejnych publikacjach.
Fundator
Fundatorem może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złoży oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie – w obu przypadkach w formie aktu notarialnego. O ile fundacja rodzinna nie jest ustanawiana w testamencie, może mieć wielu fundatorów, w dodatku niekoniecznie spokrewnionych.
Najważniejszym zadaniem fundatora jest uregulowanie podstawowych zasad zarządzania majątkiem rodzinnym, dysponowania nim oraz uiszczania świadczeń na rzecz beneficjentów. W tym celu fundator ustala statut fundacji rodzinnej (w formie aktu notarialnego) i ustanawia skład jej pierwszych organów wymaganych przez ustawę lub statut. Będą to zarząd, zgromadzenie beneficjentów, rada nadzorcza, przy czym ta ostatnia jest obowiązkowa, jeśli liczba beneficjentów przekroczy 25 osób.
Majątek fundacji
Majątkiem fundacji rodzinnej będzie mienie wniesione przez fundatora, które będzie stanowić fundusz założycielski. Jego wartość nie może być niższa niż 100 000 zł, zarówno przy ustanowieniu fundacji rodzinnej, jak i później, w trakcie jej działalności. Ze względu na ograniczoną możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację rodzinną należy spodziewać się, że najczęściej składnikami jej mienia będą nieruchomości, udziały i akcje spółek prawa handlowego, papiery wartościowe, środki pieniężne czy dzieła sztuki.
Fundator wraz z wniesieniem majątku do fundacji rodzinnej przestanie być jego właścicielem (aktywa nie podlegają też dziedziczeniu). Co do zasady zwrot wniesionego majątku nie jest możliwy. W związku z tym fundator nie odpowiada za jakiekolwiek zobowiązania fundacji rodzinnej. Z kolei fundacja rodzinna ponosi odpowiedzialność solidarną za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem, a w pewnych przypadkach nawet po jej ustanowieniu (obowiązki alimentacyjne), do wartości mienia wniesionego przez fundatora.
Beneficjenci
Beneficjent to wskazana w statucie fundacji rodzinnej osoba fizyczna lub organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego, która jest uprawniona do otrzymania świadczenia od fundacji rodzinnej. Beneficjentem może być nie tylko obecny i przyszły członek rodziny, lecz także osoby niespokrewnione z fundatorem, a nawet sam fundator. W razie potrzeby fundator może zastrzec, że lista beneficjentów nie jest jawna, w tym dla pozostałych beneficjentów. Zgodnie z wolą fundatora świadczenie od fundacji rodzinnej może być przyznane pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu, np. pod warunkiem ukończenia studiów, zawarcia związku małżeńskiego, ukończenia określonego wieku.
Zgromadzenie beneficjentów to jeden z obligatoryjnych organów fundacji rodzinnej. W skład organu wejdą jedynie beneficjenci, którym przyznane zostanie takie uprawnienie w statucie. Ustawa o fundacji rodzinnej wskazuje kwestie, które wymagają uchwały zgromadzenia beneficjentów, przy czym również tutaj fundator może rozszerzyć ten zakres w statucie. Co do zasady rola zgromadzenia beneficjentów jest ograniczona do podejmowania uchwał w sprawach ściśle określonych w ustawie bądź statucie, które mają głównie zagwarantować ciągłość działalności fundacji rodzinnej (np. uzupełnianie składu organów, zatwierdzanie sprawozdań finansowych, wybór audytora badającego sprawozdanie finansowe).
Audyt
W ustawie przewidziano obowiązek przeprowadzania audytu zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celem oraz dokumentami fundacji rodzinnej co najmniej raz na cztery lata. W skład zespołu audytorów mogą wchodzić nie tylko biegli rewidenci, ale też doradcy podatkowi, adwokaci lub radcowie prawni. Oczywiście w przypadku fundacji rodzinnej, której sprawozdanie finansowe podlega badaniu zgodnie z ustawą o rachunkowości, audyt przeprowadzany będzie częściej, tj. co roku.
Opodatkowanie fundacji
Dla fundacji rodzinnej i jej beneficjentów przewidziano dość atrakcyjny system opodatkowania. Z zastrzeżeniem wielu wyjątków fundacja rodzinna będzie zwolniona od opodatkowania w zakresie, w jakim nie dokonuje dystrybucji na rzecz beneficjentów. Dopiero taka dystrybucja uaktywni obowiązek podatkowy po stronie fundacji – podatek będzie wynosić 15% dystrybuowanej kwoty. Jednocześnie, w przypadku dystrybucji na rzecz fundatora i jego najbliższej rodziny (grupa zero), otrzymane środki będą zwolnione od opodatkowania po stronie takich beneficjentów. W przypadku beneficjentów z dalszej rodziny (pierwsza i druga grupa) lub spoza grona rodziny (trzecia grupa) pojawi się drugi poziom opodatkowania w wysokości odpowiednio 10% i 15%.
Ze względu na charakterystykę podatkową fundacja rodzinna, poza narzędziem do zabezpieczenia majątku i sukcesji, będzie również ciekawą alternatywą wobec spółek holdingowych.
***
Wydaje się, że najlepszą prognozą popularności nowej instytucji będzie liczba wniosków o rejestrację fundacji rodzinnych. Wnioski takie będzie można składać w sądzie rejestrowym fundacji – tj. Sądzie Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim – już od 22 maja 2023 r. Będzie to pierwszy sygnał, czy zaproponowane rozwiązanie jest atrakcyjne dla przedsiębiorców, których czeka proces zmiany pokoleniowej.
Jak to zazwyczaj bywa, pozornie proste hasła mogą okazać się dużo bardziej złożone w praktycznym stosowaniu nowej ustawy. Czy już nastała pora na sukcesję? Przekonamy się wkrótce.
Aleksandra Drożdż, adwokat, Adam Strzelecki, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
