Doktorat wdrożeniowy – synergia nauki i biznesu | Co do zasady

W 2017 r. wprowadzono możliwość uzyskania stopnia naukowego doktora w ramach programu tzw. doktoratu wdrożeniowego. Ma to wspomagać innowacyjność, ułatwiając współpracę między biznesem a uczelniami oraz instytutami naukowymi i badawczymi. Przygotowana w ramach programu rozprawa doktorska ma usprawniać działanie konkretnego przedsiębiorstwa lub rozwiązać problem technologiczny, z jakim boryka się zatrudniająca doktoranta firma.

Koncepcja doktoratu wdrożeniowego nie jest nowa i funkcjonuje już od pewnego czasu za granicą. Analogiczne programy dostępne są m.in. w Danii, Szwecji, Francji czy Niemczech¹. Na ten moment zasady przyznawania doktoratu wdrożeniowego nie zostały jednak zharmonizowane na poziomie unijnym.

W Polsce w pierwszym roku realizacji programu (2017) na wsparcie doktorantów oraz uczelni przeznaczono 5,17 mln zł, podczas gdy budżet na rok 2021 zakłada wydatkowanie aż 84,75 mln zł².

Z dostępnych danych wynika, że doktoraty wdrożeniowe najczęściej odpowiadają na problemy przedsiębiorców w dziedzinach inżynieryjno-technicznych, chemicznych, mechanicznych, materiałowych, automatyki, elektroniki, informatyki, telekomunikacji, medycyny, inżynierii środowiska czy zarządzania jakością.

Aktualnie trwa piąta edycja programu doktoratu wdrożeniowego. W programie uczestniczy ok. półtora tysiąca doktorantów. Do chwili obecnej złożono 10 rozpraw doktorskich powstałych w ramach realizacji programu.

Nie ulega wątpliwości, że realizacja doktoratu wdrożeniowego może przynieść oczywistą korzyść samemu doktorantowi. Przede wszystkim umożliwia mu zdobycie tytułu naukowego bez rezygnowania z kariery zawodowej poza uczelnią. Korzyści z uczestnictwa w programie mogą odnieść także przedsiębiorca oraz uczelnia.

Na czym polega realizacja doktoratu wdrożeniowego?

Ostatnia reforma systemu nauki i szkolnictwa wyższego wprowadziła zasadę realizacji doktoratu w tzw. szkole doktorskiej, zastępując w całości poprzednio funkcjonującą instytucję studiów doktoranckich. Jednocześnie, poza standardową ścieżką przygotowania pracy doktorskiej pod okiem promotora, pojawiła się możliwość realizacji doktoratu we współpracy z zatrudniającymi doktorantów przedsiębiorcami lub innymi podmiotami. Na ten cel w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczone zostały specjalne środki finansowe. W efekcie osoba ubiegająca się o uzyskanie stopnia naukowego doktora uzyskała możliwość przygotowania rozprawy doktorskiej, która może pomóc rozwiązać praktyczny problem istniejący w zatrudniającym ją przedsiębiorstwie lub przyczynić się do usprawnienia pracy i funkcjonowania takiego podmiotu.

Aby zakwalifikować się do programu doktoratu wdrożeniowego, doktorant musi:

• zaproponować zagadnienie badawcze i uzyskać na nie aprobatę potencjalnego promotora, który zgłosi zagadnienie do programu doktoratu wdrożeniowego w imieniu uczelni lub instytutu,
• uzyskać potwierdzenie przyjęcia zaproponowanego przez uczelnię tematu badawczego do ministerialnego programu,
• zostać przyjętym do szkoły doktorskiej,
• podjąć współpracę z przedsiębiorcą, który będzie zainteresowany wdrożeniem wyników działalności naukowej, która będzie prowadzona w ramach projektu, i zostać w tej jednostce zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy,
• uzgodnić z uczelnią oraz przedsiębiorcą osobę opiekuna pomocniczego (ze strony przedsiębiorcy), który będzie go wspierał w procesie przygotowywania pracy doktorskiej.

Poniżej kilka przykładów rozwiązań zgłaszanych do programu doktoratów wdrożeniowych:

• Rozwój platformy do wyprowadzania linii nowotworowych z guzów litych
• Optymalizacja wytwarzania i pakowania innowacyjnego produktu o zwiększonej funkcjonalności i przeznaczanego dla osób starszych
• Opracowanie metody uwzględnienia propagacji pęknięć w strukturach nośnych morskich turbin wiatrowych.

Tematy badawcze zgłaszane do programu, a tym samym mogące podlegać wdrożeniu w biznesie, mają więc spory walor praktyczny i mogą być interesujące dla przedsiębiorców z różnych branż. Będąc więc przedsiębiorcą, warto śledzić komunikaty uczelni wyższych lub zapytać je wprost o realizowane doktoraty. Te bowiem funkcjonują na większości uczelni w kraju. Może być to okazja do pozyskania talentu, a wraz z nim skutecznego nowatorskiego rozwiązania.

Jakie korzyści można odnieść z uczestnictwa w projekcie?

• Korzyści dla doktoranta

Poza oczywistą korzyścią, jaką jest możliwość podniesienia kompetencji zawodowych i zdobycia tytułu doktora, program przewiduje dla doktoranta wymierne korzyści finansowe. Doktorant poza wynagrodzeniem za pracę otrzymywanym od zatrudniającego go przedsiębiorcy w trakcie trwania programu, tj. co do zasady przez cztery lata, otrzymuje z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego dodatkowe stypendium wynoszące w bieżącym roku 3450 zł miesięcznie. Po przeprowadzeniu pozytywnej oceny śródokresowej planu badawczego stypendium wzrasta do 4450 zł.

Doktorant otrzymuje podwójne wsparcie w przygotowywaniu rozprawy doktorskiej – ze strony promotora na uczelni i ze strony opiekuna pomocniczego, zatrudnionego w przedsiębiorstwie pracodawcy, który zna problem i branżę od strony praktycznej.

• Korzyści dla przedsiębiorcy

Przedsiębiorca zyskuje przede wszystkim możliwość zatrudnienia specjalisty z danej branży, posiadającego obszerną wiedzę na temat zagadnienia naukowego, które jest przedmiotem projektu doktoratu wdrożeniowego. Ma zatem szansę rozwiązać problem istotny z punktu widzenia jego działalności, z którym borykał się w praktyce, lub wdrożyć innowacyjne rozwiązania. Dzięki programowi przedsiębiorca może pozyskać utalentowanych specjalistów i skorzystać z ich wiedzy i umiejętności. Co do zasady to przedsiębiorcy przysługiwać będą prawa autorskie oraz prawa do wytworzonych przez doktoranta wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, topografii układów scalonych lub odmian roślin. Co więcej, dzięki realizacji doktoratu we współpracy z uczelnią, przedsiębiorca może zweryfikować hipotezy badawcze postawione w trakcie opracowywania doktoratu lub przeprowadzić konieczne badania z wykorzystaniem nierzadko wysoce specjalistycznej i bardzo drogiej infrastruktury należącej do uczelni.

Wreszcie przez udział w doktoracie wdrożeniowym przedsiębiorca zyskuje możliwość rozwijania współpracy z jednostką naukową w innych projektach, a po zakończeniu programu doktoratu będzie mógł wykorzystać wiedzę i umiejętności doktoranta do rozwiązania innych problemów.

• Korzyści dla uczelni

Uczelnie lub instytuty prowadzące szkołę doktorską uzyskają natomiast ryczałtowe dofinansowanie kosztów wykorzystania infrastruktury badawczej, a także środki finansowe, które mogą zostać przeznaczone na stypendium doktoranckie oraz koszty ubezpieczenia społecznego.

Co warto sprawdzić?

Podstawowym problemem, jaki może powstać przy realizacji projektu doktoratu wdrożeniowego, jest potencjalny konflikt interesów. Przedsiębiorca wolałby zwykle bowiem nie ujawniać do wiadomości publicznej istoty usprawnienia, które zostało wdrożone w ramach realizacji doktoratu, a doktorant i uczelnia oczekują raczej upublicznienia tej wiedzy w celu realizacji rozwoju i postępu. Nie jest to jednak problem, którego nie można rozwiązać. W celu zbalansowania interesów uczelnia, doktorant oraz przedsiębiorca zawierają trójstronną umowę regulującą zasady postępowania z wiedzą i wytworami wytworzonymi w ramach realizacji projektu oraz obchodzenia się z informacjami o działalności przedsiębiorcy uzyskanymi przez doktoranta i promotora.

Wzór takiej umowy został opracowany przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju³.  Oczywiście, jak każda umowa, również i ta może podlegać zmianom i dostosowaniom, aby najpełniej i najlepiej zabezpieczyć interesy stron. Warto dokładnie ją zweryfikować, zwłaszcza pod kątem zabezpieczenia własności intelektualnej, co zaleca się przede wszystkim korzystającym z programu przedsiębiorcom.

Ewa Nagy, radca prawny, Lena Marcinoska-Boulangé, adwokat, praktyka własności intelektualnej kancelarii Wardyński i Wspólnicy