Rejestr urbanistyczny i instrumenty partycypacji społecznej | Co do zasady

Ostatnia duża nowelizacja ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym uporządkowała i usprawniła procedurę planistyczną. Obok rewolucyjnych zmian – takich jak zastąpienie studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego planem ogólnym oraz strategią rozwoju gminy, a także wprowadzenie zintegrowanych planów inwestycyjnych jako szczególnego rodzaju miejscowego planu przygotowanego z inicjatywy prywatnych inwestorów – wprowadzono ogólnokrajowy rejestr urbanistyczny oraz uporządkowano i rozszerzono katalog narzędzi partycypacji społecznej, czyli sposobów prowadzenia dialogu publicznego nad projektami aktów planowania przestrzennego.

Partycypacja społeczna

Partycypacja społeczna, czyli udział obywateli w procesach zarządzania publicznego, to pojęcie znane w krajowym ustawodawstwie chociażby z ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji. Wraz ze wzrostem świadomości obywatelskiej rośnie rola dialogu o realnych potrzebach społeczności lokalnych z uwzględnieniem każdej grupy społecznej. Głównym celem wprowadzonych zmian ma być lepsza diagnoza sytuacji i pełniejsza analiza realnych potrzeb mieszkańców. Ponadto wprowadzone zmiany umożliwiają interesariuszom nie tylko uczestnictwo w konsultacjach społecznych, ale także składanie uwag i wniosków.

Kim jest interesariusz? Wprowadzone nowelizacją pojęcie zalicza do grona osób uprawnionych do uczestniczenia w partycypacji wszystkie osoby fizyczne (w tym o ograniczonej zdolności do czynności prawnych), osoby prawne, jednostki organizacyjne posiadające zdolność prawną (np. stowarzyszenia), jednostki samorządu terytorialnego oraz organy władzy.

Obowiązujące formy partycypacji społecznej to m.in.:

• zgłaszanie uwag do projektu aktu planowania przestrzennego,
• spotkania otwarte,
• spotkania plenerowe,
• spotkania z projektantem,
• ankiety lub geoankiety,
• wywiady,
• prowadzenie punktu konsultacyjnego,
• dyżury projektanta.

Formy prowadzenia konsultacji społecznych zostały szczegółowo określone w art. 8i ust. 1-2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Przepisy dopuszczają również inne formy partycypacji społecznej niż określone w ustawie. Ponadto wskazują, że w procedurze planistycznej nie wszystkie formy muszą być każdorazowo wykorzystane.

Wnioski i uwagi do projektu aktu planowania przestrzennego zgłasza się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej, w tym za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w szczególności poczty elektronicznej, na formularzu (wzór określi rozporządzenie wykonawcze wydane przez właściwego ministra) w postaci papierowej lub w formie dokumentu elektronicznego.

Proponowane formy prowadzenia partycypacji mają zapewnić społeczny konsensus i zwiększyć szanse na utrzymanie trwałości uchwalanych rozwiązań planistycznych, przy jednoczesnym minimalizowaniu konfliktów społecznych.

Przed rozpoczęciem konsultacji społecznych sporządza się wykaz wniosków do projektu aktu planowania przestrzennego wraz z propozycją ich rozpatrzenia i uzasadnieniem.

Informacje o prowadzeniu konsultacji społecznych publikuje się między innymi w prasie oraz poprzez wywieszenie w widocznym miejscu na terenie objętym sporządzanym aktem planowania przestrzennego. Ponadto informację udostępnia się w siedzibie urzędu oraz na stronie internetowej urzędu oraz w Biuletynie Informacji Publicznej. Informacja o planowanych działaniach partycypacyjnych musi zostać udzielona najpóźniej w dniu rozpoczęcia tych działań. Jest to skrócenie obecnego 7-dniowego terminu, co ma w założeniu pozwolić na wydłużenie samego procesu konsultacji do 28 dni.

Przed przedstawieniem radzie gminy projektu aktu planowania przestrzennego opracowuje się raport podsumowujący przebieg konsultacji społecznych, zawierający w szczególności wykaz zgłoszonych uwag wraz z propozycją ich rozpatrzenia i uzasadnieniem oraz protokoły z czynności przeprowadzonych w ramach konsultacji. Nowelizacja utrzymała dotychczasową zasadę braku możliwości zaskarżenia do sądu administracyjnego rozstrzygnięcia dotyczącego złożonego wniosku lub uwagi do projektu aktu planowania przestrzennego.

Rejestr urbanistyczny

Nowelizacja wprowadza od 1 stycznia 2026 r. ogólnokrajowy rejestr urbanistyczny zapewniający powszechną dostępność do danych dotyczących planowania przestrzennego. Rejestr, prowadzony w systemie teleinformatycznym, ma być bezpłatnym i jawnym referencyjnym źródłem informacji i danych z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego.

Potrzeba wprowadzenia jednolitego zbioru danych przestrzennych istnieje zarówno w administracji państwowej i samorządowej, jak i w szeroko rozumianym biznesie. Ustanowienie rejestru jako wiarygodnego źródła danych i informacji przede wszystkim ma podnieść efektywność zarządzania przestrzenią, ułatwić partycypację społeczną, zapewnić transparentność procedur planistycznych, jak również przyspieszyć proces inwestycyjny

Katalog dokumentów obowiązkowych do udostępnienia w rejestrze określa ustawa. Są to między innymi projekty aktów planowania przestrzennego oraz uchwalone akty planowania przestrzennego wraz z uzasadnieniem oraz wnioski o wydanie decyzji o warunkach zabudowy, wyroki sądów administracyjnych dotyczące decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz aktów planowania przestrzennego. Obowiązek wprowadzania danych i informacji do rejestru spoczywać będzie na jednostkach i organach odpowiedzialnych za przygotowanie aktów planowania przestrzennego. Z tego obowiązku zwolnione będą sądy administracyjne.

Szczegółowy zakres, tryb tworzenia, aktualizowania i udostępniania danych w rejestrze ma zostać określony w rozporządzeniu ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.

Podsumowanie

Konsultacje społeczne nie są nowym elementem procedury planistycznej. Już przed nowelizacją projekty aktu planowania przestrzennego wykładano do publicznego wglądu i umożliwiano dyskusję publiczną nad projektem. Można było też zgłaszać wnioski oraz uwagi do projektu aktu. Zatem nowelizacja uporządkowała i rozszerzyła katalog partycypacji społecznej. Ponadto nowelizacja przyznaje określonym grupom społecznym inicjatywę w zakresie złożenia wniosku o wszczęcie procedury planistycznej, co należy oceniać pozytywnie.

W naszej ocenie inicjatywa utworzenia rejestru urbanistycznego prowadzonego na szczeblu centralnym, w którym będą umieszczane zarówno projekty, jak i obowiązujące akty planowania przestrzennego, zasługuje na aprobatę. Z pewnością rozwiązanie to zwiększy dostępność do aktów planowania przestrzennego i ułatwi inwestorom szybkie uzyskanie informacji o interesującej ich nieruchomości.

Sylwia Moreu-Żak, radca prawny, Mateusz Orłowski, praktyka nieruchomości kancelarii Wardyński i Wspólnicy