Przymusowy wykup (squeeze out) i żądanie odkupu a nowe prawo holdingowe
12 kwietnia 2022 r. w Dzienniku Ustaw opublikowane zostało nowe prawo holdingowe. W Kodeksie spółek handlowych pojawiły się nowe regulacje dotyczące działalności grup kapitałowych, w tym w zakresie możliwości przymusowego wykupu udziałów albo akcji wspólnika.
Najważniejsze przepisy znowelizowanej ustawy wchodzą w życie 13 października 2022 r. Na szczególną uwagę zasługują nowe rozwiązania dotyczące procedury przymusowego wykupu akcji albo udziałów (squeeze out) w grupach kapitałowych. Dotychczas tego typu regulacja obowiązywała w zasadzie wyłącznie w spółce akcyjnej. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością takiej możliwości nie było.
Przymusowy wykup i żądanie odkupienia akcji – jak jest dziś
Obecnie, aby skutecznie „wycisnąć” akcjonariuszy spółki akcyjnej, trzeba działać w kilku krokach. Przede wszystkim spełnione muszą być wysokie progi. Uchwała o wykupie akcjonariuszy mniejszościowych musi zapaść większością co najmniej 95% głosów oddanych w głosowaniu jawnym i imiennym przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy, z których każdy posiada nie mniej niż 5% kapitału zakładowego, chyba że statut spółki wprowadza surowsze wymogi dla ważności wyciśnięcia. Każda akcja ma jeden głos (bez przywilejów lub ograniczeń).
Cenę wykupu akcji ustala biegły powołany przez walne zgromadzenie lub sąd rejestrowy na wniosek spółki. Podmioty wykupujące akcje zobowiązane są wpłacić cenę wykupywanych akcji na rachunek spółki. Uiszczenie ceny wykupu przez akcjonariuszy większościowych stanowi warunek konieczny skuteczności całej procedury przymusowego wykupu akcji.
Również akcjonariusze mniejszościowi mogą obecnie doprowadzić do wykupu ich akcji. Akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 5% kapitału zakładowego mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich akcji przez nie więcej niż pięciu akcjonariuszy reprezentujących łącznie nie mniej niż 95% kapitału zakładowego, z których każdy posiada nie mniej niż 5% kapitału zakładowego (akcjonariusze większościowi).
Jeżeli uchwała o wykupie nie zostanie podjęta, spółka jest obowiązana nabyć akcje akcjonariuszy mniejszościowych, a akcjonariusze większościowi odpowiadają wobec spółki za spłacenie całej sumy odkupu.
Przy przymusowym odkupie akcji cena odkupu akcji jest równa wartości przypadających na akcję aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy. Akcjonariusze mniejszościowi mogą jednak żądać wyznaczenia przez sąd biegłego, aby ustalił cenę rynkową bądź godziwą cenę odkupu.
Inne sposoby na rozstanie się ze wspólnikiem
Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów można żądać wyłączenia wspólnika lub akcjonariusza ze spółki kapitałowej. Nie są to jednak szybkie i proste sposoby na rozstanie się, gdyż konieczne jest wytoczenie powództwa i orzeczenie sądu.
Przykładowo (o czym pisaliśmy już na Co do zasady) w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z ważnych przyczyn dotyczących danego wspólnika sąd może orzec jego wyłączenie ze spółki na żądanie wszystkich pozostałych wspólników, jeżeli udziały wspólników żądających wyłączenia stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego (art. 266 k.s.h.). Cenę przejęcia udziałów ustala sąd. Konieczne jest jednak wykazanie „ważnych przyczyn”, a więc czegoś, co przykładowo znacznie utrudnia lub uniemożliwia działalność spółki. Przykładowo, zgodnie z orzecznictwem, czynami takimi mogą być prowadzenie działalności konkurencyjnej, działanie na szkodę spółki czy nadużywanie prawa kontroli.
Podobnie w prostej spółce akcyjnej (art. 30049 k.s.h.) akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący więcej niż połowę ogólnej liczby głosów mogą żądać, aby sąd, z ważnych przyczyn dotyczących danego akcjonariusza, orzekł o jego wyłączeniu ze spółki.
Dodatkowo w prostej spółce akcyjnej niezadowolony z panującej w niej sytuacji akcjonariusz może żądać wyjścia ze spółki. Sąd może orzec o jego ustąpieniu ze spółki, jeżeli zachodzi ważna przyczyna uzasadniona stosunkami między akcjonariuszami lub między spółką a akcjonariuszem ustępującym, skutkująca rażącym pokrzywdzeniem akcjonariusza ustępującego.
Innym sposobem na rozstanie się wspólników (akcjonariuszy) spółek kapitałowych jest umorzenie udziałów, przy czym – zakładając brak zgody wspólnika, którego udziały mają być umarzane – musiałoby to być umorzenie przymusowe. Ten rodzaj umorzenia jest jednak dopuszczalny wyłącznie wtedy, gdy umowa spółki (statut) na to zezwala i określa przesłanki umorzenia przymusowego (art. 199 k.s.h., art. 30044, art. 359 k.s.h.). Należałoby więc z góry przewidzieć i w miarę możliwości precyzyjnie opisać przyczyny, tryb i zasady umorzenia, a i tak w sytuacjach napięć między wspólnikami skorzystanie z tego trybu często kończy się postępowaniem sądowym inicjowanym przez wspólnika, którego udziały podlegają umorzeniu.
Nowe sposoby na wykup (squeeze out) i odkupienie akcji w ramach grupy kapitałowej
Wchodzące w życie 13 października 2022 r. przepisy nowego prawa holdingowego wprowadzają dodatkowe możliwości żądania wykupu i odkupu akcji i udziałów, będą więc dotyczyły również spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Będzie z nich można jednak skorzystać wyłącznie w spółce „uczestniczącej w grupie spółek”.
Nowe przepisy pozwolą wspólnikom spółki zależnej podjąć uchwałę (kwalifikowaną większością ¾ głosów) o przynależności spółki zależnej do grupy spółek. Tego rodzaju dominacja będzie podlegała ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców, a spółka dominująca będzie mogła wydawać spółce zależnej wiążące polecenia dotyczące spraw spółki zależnej (szerzej zobacz w artykule „Prawo holdingowe już od października”). Dodatkowe (nowe) podstawy wykupu i odkupu akcji nie będą więc mogły zostać zastosowane w każdej grupie kapitałowej, a jedynie w formalnie ustanowionej grupie spółek.
Nowe prawo holdingowe wprowadza możliwość wykupu (squeeze out) wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych zarówno w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i w spółce akcyjnej (art. 2111 k.s.h.). Zgromadzenie wspólników (walne zgromadzenie) spółki może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów (akcji) wspólników (akcjonariuszy) reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego. W umowie (statucie) spółki można określić jeszcze niższy niż 90% próg, jednak nie niższy niż 75% kapitału zakładowego.
W pozostałym zakresie do procedury przymusowego wykupu wspólnika (akcjonariusza) spółki uczestniczącej w grupie spółek zastosowanie będą miały niektóre przepisy dotyczące przymusowego wykupu akcjonariuszy w spółce akcyjnej (nieuczestniczącej w grupie spółek), w tym dotyczące sposobu ustalania ceny.
Kolejną możliwością wykupu wspólnika (akcjonariusza) mniejszościowego przez większościowego jest wprowadzenie pewnych zmian do umowy spółki przy sprzeciwie na tę zmianę wspólnika (akcjonariusza) mniejszościowego. Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek niebędąca spółką jednoosobową zobowiązana jest odmówić wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę z grupy.
Umowa (statut) spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia. Skuteczność uchwały o zmianie umowy (statutu), która:
- wprowadza takie dodatkowe przesłanki, lub
- obniża wspomniany wyżej próg 90% kapitału zakładowego (maksymalnie do 75%) umożliwiający wykup wspólników mniejszościowych
zależy od odkupienia przez spółkę dominującą udziałów (akcji) tych wspólników (akcjonariuszy) spółki, którzy nie zgadzają się na zmianę, a którzy zgłoszą żądanie odkupienia ich udziałów (akcji). Cenę wykupu ustala biegły wybrany przez zgromadzenie, a gdyby zgromadzenie nie dokonało takiego wyboru – biegły wybrany przez sąd (na wniosek zarządu).
Wprowadzane przepisy mają też ułatwić wyjście ze spółki wspólnikom (akcjonariuszom), mniejszościowym, którzy nie chcą uczestniczyć w spółce będącej formalnie częścią grupy kapitałowej.
Wspólnik (akcjonariusz) mniejszościowy reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia) sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie jego udziałów (akcji) przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek.
Podsumowanie
Dopiero praktyka pokaże, czy nowe przepisy dotyczące wydawania wiążących poleceń czy też odpowiedzialności członków organów okażą się na tyle korzystne dla funkcjonujących już grup kapitałowych, że zdecydują się one na podejmowanie uchwał w sprawie ustanawiania grup spółek.
Na pewno nowe przepisy wprowadzają rozwiązania korzystne dla wspólników (akcjonariuszy) większościowych spółek uczestniczących w grupie spółek, którzy chcą się rozstać ze wspólnikami (akcjonariuszami) mniejszościowymi. Próg pozwalający na zastosowanie tych rozwiązań jest niższy niż obowiązujący dla spółki akcyjnej nieuczestniczącej w grupie spółek (co do zasady 90%, a pewnych przypadkach nawet 75% udziału w kapitale zakładowym zamiast 95%). Ponadto squeeze out można przeprowadzić na podstawie nowych przepisów również w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (uczestniczącej w grupie spółek). Sformalizowanie grupy kapitałowej może więc pozwolić wspólnikom większościowym na wyciśnięcie ze spółki wspólników mniejszościowych.
Z drugiej strony na podstawie nowych przepisów wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi, którzy nie chcą być dłużej w spółce będącej częścią grupy spółek, będą mogli sami doprowadzić do wykupu ich udziałów (akcji).
Bartosz Kuraś, radca prawny, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy
