Po uchyleniu wyroku wskutek zażalenia do Sądu Najwyższego sprawę może rozpoznać sąd w tym samym składzie | Co do zasady

Zmiana składu sądu po uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania jest niezbędna tylko wtedy, gdy uchylone zostało orzeczenie, w którym sąd rozstrzyga o istocie sprawy i rozpatruje określony spór. Nie dotyczy to postępowania zainicjowanego wniesieniem zażalenia do Sądu Najwyższego, które obejmuje jedynie kwestie formalne, dotyczące toku procesu.  

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 26 listopada 2014 r., III CZP 80/14

Zmiana składu sądu po uchyleniu wyroku przez sąd wyższej instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania służy zagwarantowaniu bezstronności jego członków oraz poszanowaniu niezawisłości sędziowskiej. Realizuje więc postulat pełnego zaufania stron do sądów i wydawanych przez nich orzeczeń, co przekłada się również na stosowanie konstytucyjnej zasady praworządności. Ponadto naruszenie przepisów o składzie sądu jest jedną z przyczyn nieważności postępowania (art. 379 pkt 4 k.p.c.).

Przepisy o postępowaniu apelacyjnym i kasacyjnym zakreślają obowiązek ponownego rozpoznania sprawy w innym składzie. Z kolei, zgodnie z art. 394¹ § 3 k.p.c., do postępowania przed Sądem Najwyższym toczącego się na skutek zażalenia stosuje się wskazane w nim przepisy dotyczące postępowania zażaleniowego przed sądem drugiej instancji oraz postępowania kasacyjnego. Jednym z takich postępowań jest to uregulowane w § 1¹ powyższego przepisu, zgodnie z którym zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Czy sprawę może ponownie zbadać ten sam skład sędziów?

Zagadnienie prawne, które zostało przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozpoznania, dotyczyło składu sądu drugiej instancji, który rozpoznaje sprawę po uchyleniu przez SN wyroku uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania na skutek zażalenia przewidzianego w art. 394¹ § 1¹ k.p.c.

Rozpatrując apelację pozwanego w sprawie o zapłatę, sąd drugiej instancji powziął poważne wątpliwości związane ze składem sądu i przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie: Czy w przypadku uchylenia przez Sąd Najwyższy zapadłego w drugiej instancji wyroku uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji sąd drugiej instancji, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania, rozpoznawać ją może w tym samym składzie?.

Może, jeśli sprawa nie dotyczy istoty sporu

Na to pytanie Sąd Najwyższy udzielił pozytywnej odpowiedzi.

Uzasadniając swoją uchwałę, Sąd Najwyższy podkreślił, że orzeczenie Sądu Najwyższego uwzględniające zażalenie przewidziane w art. 394¹ § 1¹ k.p.c. ma wyłącznie walor procesowy, nie zawiera żadnego rozstrzygnięcia co do istoty spornego stosunku prawnego, a jedynie przesądza o bycie zaskarżonego wyroku, który przestaje istnieć w sensie prawnym. Powstaje taka sytuacja, jakby zaskarżone orzeczenie sądu drugiej instancji w ogóle nie zostało wydane. Uchylenie orzeczenia sądu drugiej instancji sprawia, że sąd ten musi ponownie realizować swoje kompetencje w związku z koniecznością rozpoznawania apelacji od orzeczenia sądu pierwszej instancji. Ze względu na zakres kognicji Sądu Najwyższego nie zachodzi jednak w tym wypadku ryzyko naruszenia bezstronności składu orzekającego.

Co więcej, powołując się na utrwalone orzecznictwo, SN wskazuje, że o składzie sądu decyduje wyłącznie przedmiot rozpoznawanej sprawy, a nie rodzaj zapadającego orzeczenia¹. Ponadto kontrola przeprowadzana w związku z wniesieniem zażalenia określonego w art. 394¹ § 1¹ k.p.c. ma jedynie charakter formalny – koncentruje się wokół przesłanek uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji i nie może wkraczać w merytoryczne kompetencje sądu drugiej instancji, który rozpoznaje apelację.

Sąd Najwyższy zaznaczył również, że ustawodawca – nakazując odpowiednie stosowanie określonych przepisów dotyczących postępowania kasacyjnego – wyraźnie ograniczył zakres stosowania art. 398¹⁵ k.p.c. do § 1 zd. 1 tegoż przepisu, wyłączając jednocześnie zasadę przewidzianą w jego § 2, zgodnie z którą w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sąd rozpoznaje ją w innym składzie.

Z tych też powodów Sąd Najwyższy podjął następującą uchwałę: W razie uchylenia przez Sąd Najwyższy, na skutek zażalenia przewidzianego w art. 394¹ § 1¹ k.p.c., wyroku sądu drugiej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania, sąd drugiej instancji może rozpoznać sprawę w tym samym składzie.

Oliwia Lewandowska, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy