Ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej i swobód osobistych istotnych dla działalności gospodarczej | Co do zasady

W związku z epidemią koronawirusa wprowadzono ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej i swobód osobistych, które nie znajdują precedensu w historii stanowienia i stosowania prawa w Polsce po 1989 r. Już teraz widać, że epidemia koronawirusa dotyka wszystkich sektorów gospodarki. Wprowadzone ograniczenia poskutkowały praktycznym zatrzymaniem wszelkiej aktywności w sektorze gastronomii, turystyki, rozrywki, a także handlu i usług w galeriach handlowych i sklepach wielkopowierzchniowych.

[aktualizacja 3 kwietnia 2020 r.]

Zakres wprowadzanych ograniczeń stopniowo się zaostrzał. Najpierw 2 marca została uchwalona ustawa kryzysowa (ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19). 13 marca Minister Zdrowia ogłosił w Polsce stan zagrożenia epidemicznego, a 20 marca – stan epidemii. 1 kwietnia weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii.

Zgodnie z rozporządzeniem do odwołania ograniczeniu podlegają niektóre formy aktywności gospodarczej i niektóre swobody osobiste obywateli istotne dla możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Oto najważniejsze z nich.

Zakaz podejmowania działalności zwiększającej ryzyko zarażenia się koronawirusem

Mocą rozporządzenia wprowadzono całkowity zakaz między innymi następujących form aktywności zarobkowej i niezarobkowej:

• przygotowywanie i podawanie osobom trzecim posiłków i napojów spożywanych na miejscu (PKD 56.10.A) oraz konsumpcja i podawanie napojów (PKD 56.30), z wyłączeniem przygotowywania i podawania żywności na wynos albo z dowozem oraz z wyłączeniem działalności restauracyjnej i barowej w środkach transportu,
• organizacja, prowadzenie i obsługa imprez takich jak targi, wystawy, kongresy, konferencje, spotkania (PKD 82.30.Z), działalność twórcza związana ze zbiorowymi formami kultury i rozrywki (PKD 90.0), projekcja filmów lub nagrań wideo w kinach i na otwartym powietrzu (PKD 59.14.Z),
• działalność w zakresie sportu, rozrywki i rekreacji, w szczególności prowadzenie miejsc spotkań, klubów, w tym klubów nocnych, klubów fitness, basenów i siłowni (PKD 93.0), a także prowadzenie kasyn,
• świadczenie usług hotelarskich oraz usług pilotów wycieczek i przewodników turystycznych, a także prowadzenie obiektów noclegowych turystycznych i miejsc krótkotrwałego zakwaterowania (PKD 55.20),
• prowadzenie działalności bibliotek, archiwów i muzeów (PKD 91.0),
• prowadzenie działalności w zakresie lecznictwa uzdrowiskowego, prowadzenie działalności fryzjerskiej i pozostałych zabiegów kosmetycznych (PKD 96.02.Z).

Zakaz prowadzenia wybranych form działalności gospodarczej w centrach handlowych i sklepach wielkopowierzchniowych

13 marca wprowadzono zakaz prowadzenia działalności przez najemców powierzchni handlowej lub usługowej w obiektach handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2 000 metrów kwadratowych.

Zakaz pierwotnie dotyczył arbitralnie wybranych typów działalności i dotykał wyłącznie najemców powierzchni w centrach handlowych i sklepach wielkopowierzchniowych. Sytuacja ta uległa istotnej zmianie 21 marca 2020 r. i 1 kwietnia, kiedy zakazem objęto, z nielicznymi wyjątkami, całość działalności handlowej i usługowej, a sam zakaz rozciągnięto nie tylko na najemców, ale również na samych właścicieli powierzchni na terenie centrów handlowych i sklepów wielkopowierzchniowych. W efekcie zakaz obejmuje:

• prowadzenie handlu detalicznego przez właścicieli i najemców powierzchni handlowej, z wyjątkiem tych, których przeważająca działalność polega na sprzedaży żywności, produktów kosmetycznych, artykułów toaletowych, środków czystości, produktów leczniczych (w tym produktów sprzedawanych w aptekach lub punktach aptecznych), wyrobów medycznych, gazet, artykułów budowlanych lub remontowych, artykułów dla zwierząt domowych, paliw,
• prowadzenie działalności usługowej przez właścicieli i najemców powierzchni usługowej, z wyłączeniem tych, których przeważająca działalność polega na świadczeniu usług medycznych, bankowych, ubezpieczeniowych, pocztowych, pralniczych lub gastronomicznych polegających jedynie na przygotowywaniu i dostarczaniu żywności.

W efekcie doszło do zaprzestania prowadzenia praktycznie całej działalności na terenie centrów handlowych i sklepów wielkopowierzchniowych, co skutkuje radykalną utratą przychodów po stronie właścicieli i najemców powierzchni w tych obiektach.

W odniesieniu do pozostałych obiektów handlowych wprowadzono istotne ograniczenia w sposobie funkcjonowania i godzinach ich otwarcia.

Ograniczenia w zakresie obrotu i wywozu sprzętu medycznego, produktów leczniczych, wyrobów medycznych i niektórych środków spożywczych

Rozporządzenie wprowadza bezwzględny zakaz wywozu albo zbywania poza granice RP respiratorów oraz kardiomonitorów, a także nakłada na przedsiębiorców obowiązek poinformowania właściwego wojewody przed wywozem albo zbyciem poza granice RP medycznych środków ochronnych takich jak gogle, maseczki chirurgiczne, ochraniacze na obuwie itp.

Ustawa kryzysowa wprowadza możliwość ustanowienia cen maksymalnych produktów leczniczych, wyrobów medycznych i środków spożywczych specjalnego przeznaczenia na potrzeby przeciwdziałania epidemii koronawirusa. Nadto, na te same potrzeby, ustawa kryzysowa pozwala nałożyć na podmioty prowadzące działalność leczniczą obowiązek spełniania świadczeń z zakresu opieki zdrowotnej, finansowanych z środków publicznych, ale z pominięciem reżimu ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.

Zakaz zgromadzeń

Rozporządzenie wprowadziło zakaz organizowania zgromadzeń publicznych, to jest zakaz ugrupowywania się osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w określonym miejscu w celu wyrażenia wspólnego stanowiska w sprawach publicznych. Pierwotnie zakaz dotyczył jedynie zgromadzeń publicznych ponad 50 osób. Od 24 marca zakaz rozszerzono na wszelkie zgromadzenia publiczne niezależnie od ich liczebności, a także na wszelkie inne zebrania niezależnie od ich rodzaju, z wyłączeniem spotkań i zebrań związanych z wykonywaniem czynności zawodowych lub zadań służbowych oraz nielicznych innych typów zebrań.

Ograniczenia dotyczące przemieszczania się w transporcie lądowym

Rozporządzenie istotnie ogranicza transport lądowy. Wprowadzone ograniczenia obejmują:

• zakaz przemieszczania się wszelkich osób na obszarze RP w sprawach innych niż zaspokajanie bieżących spraw życiowych, z wyjątkiem przemieszczania się w celu wykonywania czynności zawodowych lub zadań służbowych, lub pozarolniczej działalności gospodarczej, lub prowadzenia działalności rolniczej lub prac w gospodarstwie rolnym,
• zakaz przemieszczania się pasażerów w transporcie kolejowym wykonywanym z przekroczeniem granicy RP,
• nakaz poddania się kwarantannie przez osoby przekraczające granicę państwową RP w celu udania się do swojego miejsca zamieszkania lub pobytu na terytorium RP, z wyjątkiem przekraczania granicy państwa w celu wykonywania czynności zawodowych w państwie sąsiadującym albo na terenie RP, w tym przez załogi statków powietrznych i morskich oraz kierowców w transporcie drogowym i transporcie międzynarodowym.

Co istotne, ustawa kryzysowa stanowi, że zarządzający lotniskiem, zarządzający dworcem kolejowym oraz przewoźnik lotniczy, kolejowy lub drogowy nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z uzasadnionymi działaniami władz publicznych mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19, w szczególności za brak możliwości przewozu.

Nakaz udostępniania nieruchomości, lokali i terenów na cele zwalczania epidemii

Rozporządzenie nakłada na posiadaczy nieruchomości, lokali i terenów obowiązek ich udostępnienia na cele zwalczania epidemii, jeżeli zostało to przewidziane w planach zwalczania epidemii sporządzanych przez wojewodów na podstawie ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Naruszenie nakazów lub ograniczeń wprowadzonych mocą rozporządzenia stanowi wykroczenie, które zagrożone jest karą grzywny.

Także inne organy administracji państwowej wprowadziły dodatkowe ograniczenia związane z epidemią koronawirusa. Oto najważniejsze z nich.

Ograniczenia dotyczące przemieszczania się w transporcie lotniczym

15 i 16 marca Urząd Lotnictwa Cywilnego, na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 13 marca 2020 r., wydał zakaz lądowania cywilnych statków powietrznych na lotniskach i lądowiskach na terenie RP wykonujących międzynarodowe i krajowe loty pasażerskie, z wyjątkiem lotów cargo, bez ładunku, bez pasażerów, lotów państwowych oraz lotów wykonywanych w celu ochrony i ratowania życia lub zdrowia ludzkiego oraz ochrony porządku publicznego.

Kontrola granic

13 marca Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie, które przywróciło tymczasowo kontrolę graniczną osób przekraczających granicę państwową.

Zamiast podsumowania

Stan prawny, który ukształtował się w wyniku wejścia w życie ustawy kryzysowej, rozporządzenia i zmian rozporządzenia z 24 marca wykorzystuje praktycznie wszystkie dostępne środki prawne zwalczania epidemii, jakie pozostają do dyspozycji w ramach obecnie istniejącego porządku prawnego.

Jeżeli okaże się, że zwalczanie epidemii koronawirusa wymaga zastosowania jeszcze dalej idących środków, będą one najprawdopodobniej wymagały ogłoszenia stanu wyjątkowego na terytorium RP.

Krzysztof Libiszewski, radca prawny, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy