(Nie)korzystne rozstrzygnięcie sądu polubownego | Co do zasady

Czasem korzystne dla wierzyciela rozstrzygnięcie sądu polubownego może okazać się dla niego zupełnie nieprzydatne.

Niezłożenie wniosku o sprostowanie wyroku sądu w zawitym terminie (określonym w regulaminach sądów polubownych lub w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego dotyczących postępowania przed sądami polubownymi) i niesprostowanie wadliwego wyroku przez sąd polubowny może w konsekwencji stanowić przeszkodę do wszczęcia postępowania egzekucyjnego i przeprowadzenia skutecznej egzekucji.

Co do zasady podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy, czyli tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytułem egzekucyjnym jest w szczególności wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem (wyrok sądu polubownego lub ugoda przed nim zawarta mają moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego lub ugodą zawartą przed sądem powszechnym po ich uznaniu albo stwierdzeniu przez sąd powszechny ich wykonalności).

Prawidłowo wydany tytuł wykonawczy powinien określać treść i zakres świadczenia, które będzie podlegać egzekucji, oraz wskazywać dane wierzyciela, jak również dane charakteryzujące dłużnika. Wymienienie stron w tytule egzekucyjnym i wykonawczym jest ich istotną częścią, wskazuje bowiem osoby, w stosunku do których wyrok ma wywołać skutki prawne. Błąd we wskazaniu powyższych danych (np. niezgodność między danymi dłużnika zawartymi we wniosku o wszczęcie egzekucji a tymi w treści tytułu wykonawczego, z uwagi na błędne oznaczenie strony pozwanej w wyroku sądowym) spowoduje, że komornik sądowy odmówi wszczęcia egzekucji. Wynika to z tego, że wniosek o wszczęcie egzekucji winien odpowiadać wszelkim rygorom przewidzianym przez prawo procesowe, w szczególności zaś wymogom formalnym pisma procesowego uregulowanym w art. 126 § 1 k.p.c. oraz wymogom określonym w art. 797 k.p.c. Komornik natomiast nie podejmie jakichkolwiek czynności egzekucyjnych, jeżeli nie będzie mógł skierować ich do właściwego podmiotu. Sąd Najwyższy wskazał, że przy wykonywaniu wyroku zachowana być musi jego ścisła wykładnia; organ egzekucyjny nie może dokonywać interpretacji wychodzącej poza brzmienie wyroku, a tym bardziej sprzecznej z tym brzmieniem.

Postępowanie przed sądami powszechnymi

W sytuacji błędnego oznaczenia dłużnika w wyroku sądowym wierzyciel zazwyczaj może jednak doprowadzić do skutecznego wszczęcia egzekucji, dostarczając komornikowi sprostowany wyrok. Sąd powszechny może bowiem sprostować w swoim wyroku niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne oczywiste omyłki (art. 350 § 1 k.p.c.). Pamiętać jednak należy, że niedopuszczalne jest sprostowanie w wyroku omyłki popełnionej przez samą stronę. Taka omyłka może być sprostowana tylko w toku sprawy na żądanie strony lub z inicjatywy sądu, a nie postanowieniem po wydaniu wyroku. Sprostowanie (uściślenie) oznaczenia strony nie może również prowadzić do wskazania nowego podmiotu prawa cywilnego. Sąd powszechny dokonuje sprostowania z urzędu, nie wyklucza to jednak możliwości zwrócenia się do sądu przez strony z wnioskiem o sprostowanie.

Co istotne sąd powszechny nie jest ograniczony jakimkolwiek terminem w zakresie sprostowania wyroku, a zatem może dokonać takiego sprostowania w każdym czasie. Instytucja sprostowania wyroku stanowi zatem zdaniem autorów realną szansę wierzyciela na wprawdzie późniejszą, ale jednak skuteczną egzekucję.

Postępowanie przed sądami polubownymi

Postępowanie polubowne rządzi się jednak swoimi zasadami. Dotyczy to również zasad określających sposób i zasady sprostowania błędnych wyroków sądu polubownego. Regulacje te wymagają szczególnej uwagi, bo choć na pierwszy rzut oka są podobne do tych w postępowaniu przed sądami powszechnymi, to z uwagi na pewne odmienności doprowadzić mogą do nieodwracalnych i niekorzystnych skutków procesowych.

Zarówno przepisy o sądach polubownych zawarte w k.p.c. (art. 1199–1201, 1203), jak i przepisy regulaminów poszczególnych sądów arbitrażowych (np. regulaminy arbitrażowe ICC, UNCITRAL, Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie oraz Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan) przewidują odmienną, bardziej sformalizowaną procedurę sprostowania błędów i omyłek w wyrokach wydanych przez te sądy.

Zakres sprostowania wyroku sądu polubownego zgodnie z ww. regulaminami i przepisami jest tożsamy z zakresem przewidzianym w przepisach o postępowaniu przed sądami powszechnymi, tj. dotyczy możliwości sprostowania niedokładności, błędów pisarskich albo rachunkowych lub innych oczywistych omyłek.

Sprostowanie wyroku sądu polubownego może nastąpić zarówno na wniosek, jak i z urzędu.

Przepisy dotyczące postępowania polubownego określają jednak terminy, w których wniosek o sprostowanie powinien być złożony lub w których sąd polubowny może podjąć decyzję o sprostowaniu wyroku z urzędu. W zależności od zasad regulujących postępowanie przed poszczególnymi sądami polubownymi jest to zazwyczaj dla stron: 14 dni (Lewiatan), 30 dni (ICC, UNCITRAL) lub dwa tygodnie (k.p.c., KIG) od dnia otrzymania wyroku, a dla sądu polubownego: miesiąc od daty wyroku (ICC, k.p.c) bądź 30 dni od daty doręczenia wyroku stronom (UNCITRAL). Wprawdzie Regulamin Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie oraz Regulamin Sądu Arbitrażowego przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan nie wprowadzają wprost ograniczeń czasowych dla sądów polubownych do sprostowania swoich wyroków z urzędu, jednakże takie ograniczenia wynikają wprost z art. 1201 k.p.c., przewidującego miesięczny termin od daty wydania wyroku na jego sprostowanie z urzędu przez sąd polubowny¹.

Powyższe terminy na sprostowanie czy też na wystąpienie z wnioskiem o takie sprostowanie wyroku sądu polubownego mają charakter zawity, tzn. rozpoznanie wniosku złożonego po terminie jest niedopuszczalne, a sprostowanie wyroku z urzędu przez sąd polubowny po upływie przewidzianego terminu nie wywołuje skutków prawnych.

Wprawdzie przepisy k.p.c. (art. 1203) przewidują możliwość przedłużenia przez sąd polubowny terminu do złożenia wniosku o sprostowanie wyroku, jeżeli sąd taki uzna to za niezbędne, jednakże wniosek o przedłużenie terminu powinien wpłynąć do sądu przed upływem terminu na złożenie wniosku o sprostowanie wyroku. Co ciekawe w przypadku skutecznego złożenia wniosku o przedłużenie terminu sąd polubowny nie jest ograniczony jakimkolwiek terminem, który może wyznaczyć stronie na złożenie wniosku o sprostowanie wyroku. Sąd polubowny może więc wyznaczyć dowolnie długi termin na wystąpienie z takim żądaniem, nawet termin nieoznaczony, jeżeli uzna to za niezbędne.

Autorzy sugerują zatem, aby strony postępowań arbitrażowych z ostrożności procesowej rozważyły złożenie wniosków o przedłużenie terminu na wystąpienie z żądaniem sprostowania wyroku sądu polubownego w celu ominięcia wyżej opisanego rygoryzmu.

Dodatkowym wymogiem skuteczności wniosku o sprostowanie wyroku sądu polubownego jest jednoczesne zawiadomienie pozostałych stron o jego treści. Brak poinformowania o wniosku stanowi przeszkodę do jego rozpoznania przez sąd polubowny.

Wyrok, który nie został sprostowany przez sąd polubowny czy to z urzędu, czy na wniosek stron, nie może zostać sprostowany przez sąd powszechny. Wynika to z brzmienia art. 1159 § 1 k.p.c., który wskazuje na zakres ingerencji sądu powszechnego w postępowanie polubowne. Sąd powszechny może podejmować czynności jedynie wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Żaden przepis nie uprawnia sądu powszechnego do sprostowywania wyroków sądów polubownych, w tym w szczególności w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Konsekwencje niesprostowanych błędów, omyłek pisarskich i niedokładności w wyrokach sądów polubownych mogą być bardzo niekorzystne dla wierzyciela, który wygrał postępowanie sądowe. Niewielka na pierwszy rzut oka omyłka pisarska, np. w oznaczeniu strony pozwanej, doprowadzić może nawet do niewyegzekwowania zasądzonego roszczenia.

W związku z powyższym należy uważać, aby satysfakcja z wygrania sprawy przed sądem polubownym nie przesłoniła konieczności nadzwyczaj skrupulatnego zweryfikowania treści wyroku takiego sądu.

Jan Ciećwierz, praktyka procesowa, Leszek Zatyka, praktyka reprywatyzacyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy