Nie wzruszysz wcześniejszego wyroku wyrokiem późniejszym | Co do zasady

Kodeks postępowania cywilnego umożliwia wzruszenie prawomocnego wyroku i ponowne przeprowadzenie postępowania co do istoty sprawy. Służy temu skarga o wznowienie postępowania, która podlega charakterystycznym rygorom i jest dopuszczalna wyłącznie w przypadkach wskazanych w ustawie. Jednak i w tym wypadku szczególne ustawowe rygory pozostawiają pole do różnych interpretacji, a wątpliwości rozstrzyga Sąd Najwyższy.

Postanowienie SN z 19 kwietnia 2018 r., II UZ 10/18

Wznowienie postępowania cywilnego dopuszczalne jest między innymi z powodu nieważności (gdy w składzie sądu zasiadała osoba nieuprawniona bądź sędzia wyłączony z mocy ustawy albo gdy strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej bądź nie była należycie reprezentowana), a także wówczas, gdy sąd orzekł na podstawie aktu normatywnego, który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją.

Można również żądać wznowienia w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego (art. 403 § 2 k.p.c.). Sądy i komentatorzy są zgodni co do tego, że późniejszy prawomocny wyrok musi rozstrzygać w sprawie tego samego stosunku prawnego, zatem tożsamego, a nie takiego samego. Skarga o wznowienie postępowania nie jest bowiem narzędziem służącym zapewnianiu jednolitości orzeczeń, nawet w sprawach o roszczenia oparte na jednakowych podstawach faktycznych i prawnych¹. Tożsamość stosunku prawnego zachodzi wyłącznie wtedy, gdy pomiędzy tymi samymi stronami sąd rozstrzygał już o tych samych prawach i obowiązkach wynikających z danych norm prawnych.

Ustawodawca nie wskazał jednak, czy podstawą wznowienia może być każdy prawomocny wyrok, który dotyczy tego samego (tożsamego) stosunku prawnego (zatem i wyrok później zapadły), czy tylko taki, który istniał już w chwili, gdy orzekano w sprawie, której dotyczy skarga o wznowienie postępowania.

Skarga spóźniona i niezasadna

Skarżąca w opisywanej sprawie wystąpiła do sądu okręgowego ze skargą o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem zapadłym w 2014 roku. W uzasadnieniu wskazała, że w 2015 roku zapadł nowy wyrok, który jej zdaniem dotyczył tego samego stosunku prawnego co pierwsze wydane orzeczenie. Argument ten miał stanowić w opinii skarżącej podstawę do żądania wznowienia postępowania w oparciu o przepis art. 403 § 2 k.p.c.

Sąd okręgowy postanowił odrzucić złożoną skargę, uznając, że skarżąca nie zachowała trzymiesięcznego terminu na złożenie skargi o wznowienie postępowania. Sąd nie przywrócił również terminu na wniesienie skargi, bowiem skarżąca była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. W zakresie argumentacji skarżącej sąd wskazał, że nowy wyrok nie może stanowić podstawy do wznowienia postępowania, bowiem orzeczenie to uprawomocniło się po upływie roku od wydania pierwszego wyroku i nie mogło mieć wpływu na wynik pierwszej sprawy.

Skarżąca wniosła zażalenie na postanowienie sądu okręgowego, zarzucając bezzasadne przyjęcie, że skarga o wznowienie postępowania została złożona po terminie. W zażaleniu podniesiono również zarzut błędnej wykładni przepisu art. 403 § 2 k.p.c., który w opinii skarżącej stanowił podstawę do wznowienia postępowania.

Niewykorzystane szanse – apelacja spóźniona, roszczenie niezgłoszone

Sąd Najwyższy, odnosząc się do argumentacji skarżącej, wskazał, że istotnie w każdym z postępowań odmiennie ustalono datę rozwiązania stosunku pracy. Natomiast w każdym z tych postępowań sądy badały inny stosunek prawny. Pierwsze z postępowań dotyczyło sprawy „zasiłkowej”, w której sąd badał okres trwania ubezpieczenia chorobowego skarżącej i wysokość składek opłacanych przez pracodawcę. Natomiast drugi, późniejszy wyrok został wydany w sprawie pracowniczej (sąd zajmował się badaniem stosunku pracy).

Skarżąca nie wniosła skutecznie apelacji od pierwszego z wyroków, zatem nie podważyła ustalonej przez pierwszy sąd daty ustania stosunku pracy. Z kolei w drugim z postępowań, w którym odmiennie ustalono datę ustania stosunku pracy, skarżąca nie podniosła roszczenia o naprawienie szkody wywołanej nieopłaceniem przez pracodawcę należnych składek wynikających z ustalonego w drugim postępowaniu – dłuższego – stosunku pracy.

Później wykryty, ale wcześniej istniejący

Sąd Najwyższy zinterpretował również treść art. 403 § 2 k.p.c. Przepis ten przewiduje, że późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku może stać się podstawą wznowienia postępowania wyłącznie wówczas, gdy wyrok ten dotyczy stosunku prawnego analizowanego w postępowaniu, o którego wznowienie strona wnosi. Jest to jedyna przesłanka, jaką ustalił prawodawca.

Ustawodawca nie wskazał jednak, czy później wykryty przez stronę prawomocny wyrok musiał istnieć w czasie, gdy toczyło się postępowanie, którego dotyczy skarga o wznowienie. Powstała zatem wątpliwość, czy później wydany wyrok może być podstawą wznowienia postępowania, dotyczącego wprawdzie tego samego stosunku prawnego, ale w którym wyrok zapadł i uprawomocnił się już wcześniej. W opisywanej sprawie wyrok zapadły w 2015 roku miałby się stać podstawą wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem już wcześniej, bo w 2014 roku.

Sąd Najwyższy rozwiał te wątpliwości, wskazując, że późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. stanowi podstawę wznowienia tylko wtedy, gdy wykryty wyrok istniał już w czasie postępowania, którego dotyczyła skarga o wznowienie, lecz o którym strona wówczas nie wiedziała i w związku z tym strona skarżąca nie mogła się na niego powołać.

Zatem poza wyraźnie wskazanym w ustawie warunkiem wniesienia skargi o wznowienie postępowania istnieje jeszcze inny, a wysłowiony przez Sąd Najwyższy. Nie wystarczy bowiem, że później wykryty prawomocny wyrok dotyczy tego samego stosunku prawnego. Prawomocny wyrok będący podstawą wznowienia musi również zapaść wcześniej i istnieć w czasie rozstrzygania przez sąd w postępowaniu, które chcemy wznowić.

Joanna Duda, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy