Korzyści z funduszy pozaunijnych
Polska jest największym beneficjentem funduszy europejskich ze źródeł pozaunijnych. Korzystamy z nich, żeby rozwijać europejskie standardy demokracji, ale też żeby rozpowszechniać polską kulturę i polskie dziedzictwo w krajach partnerskich.
Fundusze Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), znane jako „Iceland Liechtenstein Norway grants”, oraz Fundusze Norweskie, znane jako „Norway grants”, są formą bezzwrotnej pomocy zagranicznej przyznanej przez Norwegię, Islandię i Liechtenstein początkowo szesnastu wybranym państwom członkowskim Unii Europejskiej, w tym również Polsce, w zamian za korzystanie z pełnego dostępu do rynku i przepływu towarów w Unii Europejskiej, której państwa te (tj. Norwegia, Islandia i Liechtenstein) nie są członkami.
Pomoc jest kierowana do najmniej zamożnych krajów Unii Europejskiej o najniższym PKB. Z funduszy pozaunijnych mogły skorzystać jedynie trzy państwa „starej Unii” (Portugalia, Hiszpania i Grecja) oraz wszystkie nowe państwa członkowskie, które wstąpiły do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. (tj. Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowienia, Cypr i Malta), 1 stycznia 2007 r. (tj. Rumunia i Bułgaria) oraz 1 lipca 2013 r. (Chorwacja).
Fundusze EOG służą zmniejszaniu różnic ekonomicznych i społecznych w obrębie EOG oraz wzmacnianiu stosunków dwustronnych pomiędzy państwami-darczyńcami a państwem-beneficjentem. Podstawowym celem przyznawania funduszy EOG jest jednak odczuwalne wzmacnianie podstawowych europejskich wartości, takich jak demokracja, tolerancja i praworządność.
W latach 2009-2014 z Funduszy EOG oraz Funduszy Norweskich sfinansowano ponad 7 tysięcy projektów. Z Funduszy EOG pozyskano na ten cel blisko miliard euro, a z Funduszy Norweskich ponad 800 milionów euro. Najwięcej, bo blisko 3 tysiące projektów dotyczyło tematyki społeczeństwa obywatelskiego. Na drugim miejscu znalazły się badania naukowe (ok. 1 300 projektów), dalej rozwój ludzki i społeczny (ponad 900 projektów) oraz zmiana klimatu i energia (blisko 600 projektów). Głównym beneficjentem w wymienionym okresie była Polska (1422 projektów), kolejne miejsca zajęły Bułgaria, Czechy i Rumunia.
Mickiewicz na Islandii
Oprócz wzmacniania fundamentalnych wartości europejskich w państwach członkowskich UE środki z funduszy są uruchamiane również w celu wyrównywania szans w dostępie obywateli do usług publicznych i do kultury. Liczne projekty służą poprawie warunków korzystania z usług publicznych i kultury przez osoby z niepełnosprawnościami.
Przykładem może być projekt „Islandia i Polska przeciw wykluczeniu z kultury (2013 – 2016)” zrealizowany przez Centrum Kultury Wrocław-Zachód we współpracy z islandzkimi partnerami (koszt ok. 642 tys. zł, dofinansowanie niemal 518 tys. zł). Jego kluczowym elementem było wprowadzenie audiodeskrypcji umożliwiającej dostęp do kultury osobom z dysfunkcjami wzroku. Zarówno w Polsce, jak i w Islandii zorganizowano projekcje, spotkania, warsztaty filmowe i animacje, wystawy, a także specjalistyczne kursy tworzenia audiodeskrypcji. Udział wzięło w nich 10 tys. odbiorców.
Przy okazji islandzka publiczność miała pierwszy kontakt z wierszami Adama Mickiewicza. Na podstawie jego wierszy powstał monodram „Mój trup” wraz z audiodeskrypcją i tłumaczeniem na język islandzki (pod tytułem „Lík mit”). Autorem monodramu był polski poeta, aktor i reżyser Bogusław Kierc, a autorem tłumaczenia na język islandzki – Jacek Godek, znawca Islandii i tłumacz literatury islandzkiej (jako syn polskiego dyplomaty ukończył w Reykjaviku szkołę podstawową i gimnazjum). Wiersze Adama Mickiewicza zostały przy tej okazji po raz pierwszy przetłumaczone na język islandzki. W ramach projektu wyświetlano również polskie filmy oraz odbywały się wystawy, warsztaty i koncerty o tematyce polsko-islandzkiej. Jest to ważny krok do wzmacniania dobrych stosunków pomiędzy Islandczykami a liczną Polonią przebywającą i pracującą na wyspie. Polacy stanowią największą mniejszość narodową na Islandii (około 3% populacji).
Nowe rozdanie
W latach 2014-2021 w programie Funduszy EOG uczestniczy tylko 15 państw-beneficjentów (kwalifikacje do otrzymywania funduszy utraciła Hiszpania).
20 grudnia 2017 r. w Warszawie została podpisana nowa umowa o współpracy Islandii, Liechtensteinu i Norwegii z jednej strony oraz Polski z drugiej strony w ramach tak zwanych „EEA and Norway Grants 2014-2021” (Memorandum of Understanding on the Implementation of the EEA Financial Mechanism 2014-2021). Wymienione trzy państwa-darczyńcy ulokowały 809,3 mln euro w 11 programach w Polsce za okres siedmioletni. Nasz kraj nadal jest więc największym beneficjentem spośród państw korzystających obecnie z tego rodzaju wsparcia, co nakłada pewne zobowiązania związane z przestrzeganiem zasad cechujących europejski typ demokracji, tolerancji i praworządności.
Aneks B do wspomnianej umowy zawiera parametry finansowe przyznawanego wsparcia, które kształtują się następująco:
Nie znamy jeszcze konkretnych projektów, do których przypisane zostaną wskazane wyżej środki. Program „EEA and Norway Grants 2014-2021” przybliża Polskę do spełnienia standardów i wymagań europejskich, a przy tym pogłębia związki kulturalne Polski z państwami-darczyńcami.
Nie bez znaczenia jest też nieustanna praca państw-beneficjentów nad wdrażaniem standardów, na których jest oparta Unia Europejska i cały demokratyczny kontynent europejski.
Harald Marschner, radca prawny, Rechtsanwalt, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
