Koronawirus a przestępczość gospodarcza | Co do zasady

Skutkiem ubocznym pandemii jest wzrost przestępczości gospodarczej występującej na jej tle. Konieczna jest więc czujność i działania prewencyjne.

Pandemia koronawirusa grozi przedsiębiorcom nie tylko utratą zysku, ale też potencjalnymi  stratami na skutek działalności przestępczej. Odnosi się to zwłaszcza do oszustw polegających na rozsyłaniu pod pozorem zagrożenia negatywnymi skutkami epidemii  fałszywych e-maili:

• mających na celu pozyskanie danych umożliwiających dostęp do systemów bankowości elektronicznej i wytransferowanie środków zgromadzonych na rachunkach bankowych,
• w których sprawcy podszywają się pod kontrahentów w celu spowodowania dokonania zapłaty na podany przez siebie rachunek bankowy,
• w celu wyłudzenia zapłaty za towar, który nie został dostarczony, lub usługę, która nie została wykonana,
• w celu wyłudzenia zapłaty za towar nieposiadający właściwości, o których zapewniał sprzedawca.

Tego rodzaju przestępstwa gospodarcze wymuszają szczególną uwagę przy wyborze kontrahentów oraz przeprowadzaniu i rozliczaniu transakcji. Dotyczy to zwłaszcza weryfikacji podmiotów, z którymi dany przedsiębiorca podejmuje współpracę lub przeprowadza incydentalne transakcje (co nie oznacza, że nie należy być czujnym w przypadku transakcji z wieloletnimi partnerami biznesowymi). Konieczne jest też sprawdzanie nadawców wiadomości odnoszących się do płatności oraz numerów rachunków bankowych, na które miałaby zostać dokonana zapłata za towar lub usługę.

Działania prewencyjne i weryfikacyjne mogą zostać ustandaryzowane w przyjętej w firmie polityce weryfikacji kontrahentów. Procedura taka stanowi drogowskaz wskazujący, jak należy postępować, i w efekcie może się przyczynić do zwiększenia efektywności na polu prewencji. Jest ona też często elementem funkcjonującego w firmie programu compliance).

Czasami jednak nawet mimo zachowania zasad ostrożności przedsiębiorcy padają ofiarami przestępstw. W takich sytuacjach podmioty, które zostały pokrzywdzone działaniami przestępczymi, mogą dochodzić swoich praw (w tym orzeczenia na ich rzecz obowiązku naprawienia szkody obejmującego tak rzeczywistą stratę, jak i utracony zysk – wraz z odsetkami) w postępowaniu karnym (piszemy o tym w naszym najnowszym Roczniku).

Niezależnie od tego warto nadmienić, że zjawisko przestępczości gospodarczej pojawiającej się na tle koronawirusa zostało zauważone przez prokuraturę.

W Prokuraturze Krajowej został powołany specjalny zespół prokuratorów do spraw koordynacji walki z przestępczością gospodarczą w związku trwającą epidemią.

Zespołowi powierzono koordynowanie szeregu rodzajów prowadzonych przez prokuratury postępowań „związanych z nadużyciami gospodarczymi” pojawiającymi się w efekcie epidemii. Dotyczy to postępowań, których przedmiotem są:

• wyłudzenia dokonywane pod pozorem epidemii,
• dezinformacja odnośnie do działań służb sanitarnych, kontrolnych oraz ochrony porządku publicznego państwa,
• zawieranie niekorzystnych umów poprzez wykorzystanie trudnego położenia  pokrzywdzonych,
• sprzedaż, „bez uzasadnienia ekonomicznego, po zawyżonych cenach towarów w tym w szczególności artykułów spożywczych, leków, artykułów medycznych, środków dezynfekcyjnych”,
• oszustwa dotyczące rzeczywistej wartości, jakości i przydatności nabywanych towarów.

Do zadań zespołu należy nie tylko analiza pozyskanych informacji o postępowaniach prowadzonych w odniesieniu ww. nadużyć, ale także wyznaczanie ich kierunków oraz ocena podejmowanych w ich toku czynności procesowych. Ma on zatem zbadać charakter i skalę przestępczości pojawiającej się w związku z takimi nadużyciami, a także podejmować starania w celu ujednolicenia praktyki postępowania w tego rodzaju sprawach oraz zwiększenia skuteczności podejmowanych przez prokuraturę działań. Do podległych prokuratur zwrócono się już o bieżącą analizę doniesień medialnych, pism oraz wszelkich innych źródeł informacji w celu wszczynania postępowań karnych w zakresie ww. nadużyć.

Problem „koronawirusowej” przestępczości gospodarczej został też dostrzeżony przez Interpol, który zwrócił uwagę na rosnącą liczbę cyberprzestępstw, oszustw oraz przestępstw związanych z wytwarzaniem i handlem nieposiadającymi stosownych właściwości produktów medycznych. O tym, jak przestępcy wykorzystują panującą pandemię, pisał też Europol.

W obliczu przedstawionych zjawisk można przewrotnie skonstatować, że produktem ubocznym koronawirusa jest specyficzny, właściwy mu rodzaj przestępczości gospodarczej, na którą – jak na samego wirusa – trzeba się uodpornić.

Jakub Znamierowski, adwokat, praktyka karna kancelarii Wardyński i Wspólnicy