Kilka uwag praktycznych o łączeniu spółek osobowych ze spółkami kapitałowymi | Co do zasady

Jednym ze sposobów na zmniejszenie kosztów oraz usprawnienie zarządzania prowadzoną działalnością gospodarczą w przypadku grupy spółek może być ich połączenie w jeden podmiot – zwane inaczej fuzją. Chociaż w łączeniu mogą wziąć udział wszystkie typy spółek prawa handlowego, to uregulowania dotyczące łączenia z udziałem spółek osobowych bywają niejasne, a błędy popełnione w procesie połączenia mogą skutkować odmową jego rejestracji przez sąd.

Dopuszczalność łączenia spółek

Kodeks spółek handlowych pozwala na łączenie się spółek handlowych. Takie łączenie może być przeprowadzone jako:

• łączenie przez przejęcie, które oznacza przeniesienie całego majątku spółki przejmowanej na spółkę przejmującą w zamian za udziały lub akcje spółki przejmującej, przyznawane wspólnikom (akcjonariuszom) spółki przejmowanej,
• łączenie przez zawiązanie nowej spółki, w wyniku którego następuje zawiązanie spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek spółek biorących udział w połączeniu, w zamian za udziały lub akcje przyznane wspólnikom lub akcjonariuszom spółki nowo zawiązanej.

W połączeniu mogą brać udział zarówno spółki kapitałowe, jak i osobowe. I to w rozmaitych konfiguracjach, w tym przy udziale znacznej liczby łączonych podmiotów. Spółka osobowa nie może być jednak w żadnym wypadku spółką przejmującą ani spółką nowo zawiązaną. Dodatkowo niedopuszczalne jest łączenie z udziałem spółki w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku lub spółki w upadłości.

W wyniku łączenia spółek dochodzi do sukcesji uniwersalnej praw i obowiązków, a więc spółka przejmująca albo spółka nowo zawiązana z dniem połączenia co do zasady wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki. Ta zasada może jednak doznawać pewnych ograniczeń w zakresie decyzji, zezwoleń ulg i koncesji, gdy takie ograniczenie wynika z ich treści lub z przepisów ustawy.

Oznacza to więc, że spółka przejmowana albo spółki łączące się przez zawiązanie nowej spółki zostają rozwiązane bez przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego z dniem wpisu połączenia do właściwego rejestru.

Szerzej o ogólnych aspektach łączenia spółek pisaliśmy w naszym Przewodniku po transakcjach fuzji i przejęć. W tym artykule skupimy się na łączeniu z udziałem spółek osobowych.

Elementy procesu połączenia

Łączenie z udziałem spółek osobowych uregulowane zostało w odrębnym rozdziale Kodeksu spółek handlowych, co zdaje się sugerować, że przepisy go dotyczące mają charakter kompleksowy. Nic bardziej mylnego. Ustawodawca nie nadał temu zbiorowi przepisów niezależnego charakteru i często stosuje technikę ustawodawczą polegającą na odesłaniu do odpowiedniego stosowania przepisów zawartych w dziale dotyczącym łączenia z udziałem spółek kapitałowych. Odpowiednie stosowanie innych norm może potencjalnie powodować wiele wątpliwości, a błędne (nie)zastosowanie przepisu skutkować może odmową wpisu połączenia przez sad rejestrowy.

Przede wszystkim, podobnie jak przy łączeniu się spółek kapitałowych, pierwszym krokiem procesu łączenia jest, co do zasady, sporządzenie pisemnego planu połączenia, który musi zostać uzgodniony pomiędzy łączącymi się spółkami. Wyjątkowo można odstąpić od przygotowania planu połączenia, jeśli spółki osobowe łączą się przez zawiązanie nowej spółki kapitałowej, chyba że spółką nowo zawiązaną ma być spółka akcyjna lub gdy jedną z łączących się spółek jest spółka komandytowo-akcyjna.

Jeśli konieczne jest sporządzenie planu połączenia, powinien on zawierać co najmniej:

1. typ, firmę i siedzibę każdej z łączących się spółek, sposób łączenia, a w przypadku połączenia przez zawiązanie nowej spółki – również typ, firmę i siedzibę tej spółki,
2. liczbę i wartość udziałów albo akcji spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej, przyznanych wspólnikom łączącej się spółki osobowej, oraz wysokość ewentualnych dopłat,
3. dzień, od którego udziały albo akcje przyznane wspólnikom łączącej się spółki osobowej uprawniają do uczestnictwa w zysku spółki przejmującej bądź spółki nowo zawiązanej,
4. szczególne korzyści dla wspólników łączącej się spółki osobowej, a także innych osób uczestniczących w połączeniu, jeżeli takie zostały przyznane.

Do planu połączenia z udziałem spółek osobowych, podobnie jak przy łączeniu z udziałem spółek kapitałowych, należy dołączyć:

1. projekt uchwał o połączeniu spółek,
2. projekt zmian umowy albo statutu spółki przejmującej bądź projekt umowy albo statutu spółki nowo zawiązanej,
3. ustalenie wartości majątku spółki przejmowanej bądź spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki, na określony dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia,
4. oświadczenie zawierające informację o stanie księgowym spółki sporządzoną dla celów połączenia na dzień, o którym mowa w pkt 3, przy wykorzystaniu tych samych metod i w takim samym układzie jak ostatni bilans roczny.

Zgłoszenie planu połączenia

Plan połączenia wraz z załącznikami należy zgłosić do sądu rejestrowego właściwego dla każdej z łączących się spółek. W przypadku spółek kapitałowych odpowiedzialny za zgłoszenie będzie zarząd. Z kolei w spółkach osobowych zgłoszenia dokonują wspólnicy posiadający prawo do prowadzenia spraw spółki, a ewentualnie jedynie zarząd w spółce partnerskiej, o ile został ustanowiony.

Co warto podkreślić, ustawodawca literalnie wskazuje wyłącznie na obowiązek zgłoszenia planu połączenia, nie nakazując dołączyć do niego przygotowanych załączników, co skutkuje sporami wśród przedstawicieli doktryny prawna.

Ze względów praktycznych zgłoszenie do sądu także załączników należy uznać za opcję bezpieczniejszą. Przemawia to za ich złożeniem nie tylko w przypadkach, gdy cały plan połączenia ma zostać poddany badaniu biegłego. Należy bowiem zauważyć, że w przepisach Kodeksu spółek handlowych przyjęto jako regułę, że plan połączenia należy poddać badaniu przez biegłego w zakresie poprawności i rzetelności tylko wtedy, gdy spółką przejmującą albo spółką nowo zawiązaną jest spółka akcyjna lub gdy jedną z łączących się spółek jest spółka komandytowo-akcyjna. W pozostałych przypadkach plan połączenia podlega badaniu przez biegłego tylko wtedy, gdy takie żądanie złoży co najmniej jeden ze wspólników którejkolwiek ze spółek podlegających łączeniu. 

Prawodawca nie sprecyzował terminu, w jakim należy zgłosić plan połączenia do sądu rejestrowego. Przyjąć zatem należy, że wystarczy zachować ogólny termin 7 dni od dnia zdarzenia uzasadniającego dokonanie wpisu, zgodnie z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, tj. termin 7 dni od dnia podpisania planu połączenia. 

Przy łączeniu z udziałem spółek osobowych nie jest wymagane ogłoszenie planu połączenia w MSiG (inaczej niż w przypadku łączenia spółek kapitałowych).

Brak przepisu lub odwołania dotyczącego obowiązku takiego ogłoszenia może jednak budzić kolejne wątpliwości. Niewątpliwe jest na przykład, że łączenie dwóch spółek z ograniczoną odpowiedzialnością będzie wymagało ogłoszenia planu połączenia. Gdyby jednak w łączeniu brała udział dodatkowo jakakolwiek spółka osobowa, to takie ogłoszenie nie będzie już obowiązkowe. Mając na uwadze pewną niekonsekwentność prawodawcy, trzeba jednak uznać, że obowiązek ogłoszenia planu połączenia zawartego przy udziale spółki osobowej nie został usankcjonowany. Ogłoszenie planu połączenia przez wzgląd na ostrożność nie będzie jednak w żadnym wypadku błędem.

Sprawozdanie uzasadniające łączenie

Jak wspomnieliśmy powyżej, inaczej niż w przypadku procedury łączenia spółek kapitałowych, poza dwoma wyjątkami dotyczącymi łączenia z udziałem spółek akcyjnych i komandytowo-akcyjnych, w przypadku łączenia z udziałem spółek osobowych domyślnie nie jest wymagane badanie planu połączenia spółek przez biegłego. Odmiennie w przypadku łączenia spółek kapitałowych domyślnie plan połączenia poddaje się badaniu, a odstąpić od tego można, jeżeli wyrażą na to zgodę wszyscy wspólnicy każdej z łączących się spółek.

Inaczej sprawa wygląda w przypadku pisemnego uzasadnienia uzasadniającego łączenie. Przy łączeniu z udziałem spółek osobowych każdorazowo wymagane jest sporządzenie takiego sprawozdania uzasadniającego łączenie i wskazującego jego podstawy prawne, a także przedstawiającego ekonomiczne podstawy łączenia oraz późniejszy stosunek udziałów lub akcji. Ustawodawca pozwala odstąpić od tego elementu przy łączeniu spółek kapitałowych (o ile wszyscy wspólnicy wyrażą na to zgodę), jednak w przypadku łączenia z udziałem spółek osobowych sporządzenie uzasadnienia jest obligatoryjne. Brak jest bowiem odesłania do właściwego przepisu, a możliwości stosowania w tym zakresie regulacji dotyczących spółek kapitałowych w drodze analogii jest kwestią kontrowersyjną. Praktyczne podejście nakazuje przyjąć za obowiązującą konieczność sporządzenia pisemnego uzasadnienia w obawie o odmowę wpisu połączenia spółek do właściwego rejestru.

Zawiadomienie wspólników

Kolejnym etapem procesu połączenia jest zawiadomienie wspólnika nieprowadzącego spraw spółki o zamiarze połączenia. Zawiadomienie należy wysłać dwukrotnie. Pierwsze zawiadomienie należy wysłać nie później niż na sześć tygodni przed planowanym dniem powzięcia uchwały o połączeniu. Następnie drugie z zawiadomień powinno być wysłane w odstępie nie krótszym niż dwa tygodnie od dnia wysłania pierwszego zawiadomienia. Jest przy tym kwestią sporną, czy wskazane terminy dotyczą tylko zawiadomień wspólników spółek osobowych, czy należy je stosować również dla zawiadomień wspólników spółek kapitałowych. Zasadne wydaje się jednak uznanie, że pojęcie wspólnika nieprowadzącego spraw spółki należy rozumieć szeroko, a w konsekwencji przyjąć wspólny termin dla wszystkich spółek biorących udział w fuzji (w tym spółek kapitałowych).

Zawiadomienia muszą obligatoryjnie określać miejsce i termin, w którym wspólnicy mogą zapoznać się z dokumentami dotyczącymi połączenia. Wspólnicy spółek mają również prawo żądać udostępnienia im w lokalu spółki odpisów dokumentów połączeniowych. Można jednak odstąpić od fizycznego udostępniania dokumentów, jeśli spółka biorąca udział w połączeniu udostępni do publicznej wiadomości wskazane dokumenty lub udostępni wspólnikom na swojej stronie internetowej dostęp do tych dokumentów oraz umożliwi ich druk.

Wspólnicy, którzy nie prowadzą spraw spółki, mogą złożyć żądanie badania planu połączenia przez biegłego w terminie siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o zamiarze połączenia. W takim wypadku konieczne będzie sporządzenie nowych zawiadomień o zamiarze połączenia z uwagi na czas potrzebny do zbadania planu przez biegłego oraz konieczność udostępnienia wspólnikom opinii biegłego.

Podjęcie uchwał o połączeniu

Dla skutecznego połączenia spółek wymagane jest na koniec podjęcie uchwały o połączeniu przez zgromadzenia wspólników lub walne zgromadzenia spółek kapitałowych oraz podjęcie uchwały wspólników spółki osobowej. Uchwały muszą być podjęte w formie aktu notarialnego.

Bezpośrednio przed powzięciem uchwały o połączeniu spółek wspólnikom należy ustnie przedstawić istotne elementy treści planu połączenia, sprawozdania zarządu i opinii biegłego oraz wszelkie istotne zmiany w zakresie aktywów i pasywów, które nastąpiły między dniem sporządzenia planu połączenia a dniem powzięcia uchwały.

Zarząd spółki kapitałowej oraz wspólnicy prowadzący sprawy spółki osobowej zgłaszają podjęte uchwały do właściwych sądów rejestrowych. Połączenie staje się skuteczne z dniem wpisania odpowiedniej informacji do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego właściwego ze względu na siedzibę spółki przejmującej lub nowo zawiązanej. Dzień ten określa się jako dzień połączenia.

Ostatnim krokiem procedury połączenia jest jego ogłoszenie, które co do zasady odbywa się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Krok ten pozostaje jednak bez wpływu na skuteczność fuzji dokonanej już zgodnie z powyższymi zasadami.

Podsumowanie

Łączenie się spółek może być dobrym sposobem na zmniejszenie kosztów prowadzonej działalności oraz usprawnienie procesu zarządzania. Pozwala na osiąganie ważnych celów ekonomicznych, w tym m.in. optymalizację kosztów sprzedaży, księgowości czy też logistyki. Konsolidacja kapitału łączących się spółek w ramach jednego silnego podmiotu gospodarczego umożliwia także prowadzenie działalności na szerszą skalę – zwiększa wiarygodność podmiotu w oczach kontrahentów i daje większe możliwości pozyskiwania finansowania od potencjalnych inwestorów lub kredytobiorców.

W ramach procedury łączenia się z udziałem spółek osobowych pojawia się jednak szereg elementów, na które należy zwrócić uwagę, tak aby cały proces przebiegł możliwie sprawnie i zakończył się zarejestrowaniem połączenia przez sąd.

Jan Kaźmierczak, Adam Strzelecki, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy