Wycena majątku spółek kapitałowych łączących się przez przejęcie – wątpliwości praktyczne | Co do zasady

Kodeks spółek handlowych dopuszcza łączenie się zarówno spółek kapitałowych, jak i spółek osobowych, z tym że spółka osobowa (z wyłączeniem spółki komandytowo-akcyjnej) nie może być spółką przejmującą ani spółką nowo zawiązaną. W przypadku łączenia się spółek kapitałowych procedura rozpoczyna się od uzgodnienia planu połączenia. Niezbędne elementy planu połączenia, jak i załączniki do niego zostały wymienione w przepisach, których brzmienie nie jest jednoznaczne. Błędy popełnione przy sporządzaniu planu połączenia mogą skutkować odmową rejestracji połączenia przez sąd. W artykule skupiamy się na wątpliwościach dotyczących metod ustalania wartości majątku spółki przejmowanej i przejmującej podczas łączenia się spółek kapitałowych przez przejęcie.

Plan połączenia

Plan połączenia uzgadnia się na piśmie między łączącymi się spółkami. Zawiera on, co do zasady, następujące elementy:

• oznaczenie łączących się spółek,
• informację o sposobie łączenia,
• stosunek wymiany udziałów lub akcji spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej,
• zasady przyznania udziałów lub akcji w spółce przejmującej, w tym wskazanie dnia, od którego udziały lub akcje w spółce przejmującej uczestniczą w zysku,
• prawa przyznane przez spółkę przejmującą wspólnikom oraz innym osobom posiadającym szczególne uprawnienia w spółce przejmowanej,
• szczególne korzyści dla członków organów łączących się spółek lub innych osób, uczestniczących w połączeniu.

Ponadto do planu połączenia załącza się:

• projekty uchwał zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia o połączeniu spółek,
• projekt zmian umowy albo statutu spółki przejmującej,
• ustalenie wartości majątku spółki przejmowanej,
• oświadczenia zawierające informacje o stanie księgowym spółki przejmowanej oraz spółki przejmującej sporządzone dla celów połączenia przy wykorzystaniu tych samych metod i w tym samym układzie jak ostatni bilans roczny tych spółek.

Wydaje się, że kwestia ustalenia wartości majątku spółki przejmowanej wzbudza największe kontrowersje. Przepisy nie precyzują m.in., jak dokonać wyceny majątku na potrzeby połączenia: czy wyceniać tylko składniki majątkowe spółki czy także inne jej elementy (jak np. renoma) oraz czy na potrzeby połączenia przygotowywać tylko wycenę majątku spółki przejmowanej, jak literalnie sugerowałby przepis, czy też należy wycenić majątek obu łączących się spółek.

Sposób wyceny wartości majątku spółki

Kodeks spółek handlowych nie reguluje wprost, w jaki sposób należy ustalić wartość majątku spółki przejmowanej. Przepisy nie precyzują w szczególności, czy majątek spółki powinien być wyceniony w oparciu o jego wartość księgową (wartość bilansowa), czy też o wartość rynkową (wartość godziwa). Odpowiedzialność za dobór odpowiedniej metody wyceny oraz za jej prawidłowe przeprowadzenie ponoszą członkowie zarządu spółki przejmowanej.

Interpretując przepisy określające treść planu połączenia i jego załączników w sposób celowościowy, należy przyjąć, że wycena majątku spółki przejmowanej powinna zmierzać do ustalenia jej wartości godziwej (rynkowej). Kodeks spółek handlowych wymaga bowiem dołączenia do planu połączenia dwóch różnych załączników, tj. jednego z informacją o stanie księgowym spółki oraz drugiego z informacją o wartości majątku spółki. W rezultacie, skoro stan księgowy spółki będzie wynikał z jednego z tych załączników (przepis wprost tego wymaga), to uzasadniony wydaje się pogląd, że drugi załącznik z informacją o majątku spółki powinien zawierać inną informację, przydatną dla osób czytających plan połączenia i jego załączniki, a konkretnie zawierać wycenę godziwą spółki przejmowanej. Również Sąd Najwyższy w swoim wyroku z 7 grudnia 2012 r. (II CSK 77/12) wskazał, że „z porównania art. 499 § 2 pkt 3 z punktem 4 tego przepisu wynika, że chodzi o ustalenie wartości majątku spółki przygotowane dla potrzeb połączenia spółek, a nie o tzw. wartość księgową”. W części doktryny przyjmuje się, że wycena majątku spółki przejmowanej ma umożliwić ustalenie przyjętego w planie połączenia parytetu wymiany udziałów albo akcji spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej [1].

Niemniej jednak warto wskazać na praktykę rynkową, która ze względów pragmatycznych i faktycznych odbiega od tej reguły. Mowa tutaj zwłaszcza o przypadku przejęcia przez spółkę przejmującą swojej spółki jednoosobowej w trybie art. 516 § 6 k.s.h. W takiej sytuacji spółka przejmująca, zgodnie z art. 514 § 1 k.s.h., jako jedyny wspólnik spółki przejmowanej nie może objąć udziałów własnych w zamian za udziały, które spółka przejmująca posiada w spółce przejmowanej, dlatego przy takim połączeniu nie dojdzie do podwyższenia kapitału zakładowego spółki przejmującej. W takiej sytuacji nie dochodzi do ustalenia parytetu wymiany udziałów albo akcji spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej, a zatem wspólnicy łączących się spółek nie muszą oceniać, czy zaproponowany przez zarząd parytet jest sprawiedliwy. Dlatego uzasadniony wydaje się pogląd, że przy przejmowaniu spółki córki przez jej spółkę matkę spółka przejmowana może zastosować, łatwiejszą dla księgowych, metodę bilansową wyceny jej majątku. Również w doktrynie wskazuje się, że nie można twierdzić, że ustalenie wartości majątku spółki dokonane według wartości bilansowej narusza przepisy prawa, gdyż ustawodawca w tej kwestii po prostu się nie wypowiedział [2].

Wycena spółki a wycena majątku spółki

Kodeks spółek handlowych wymaga literalnie, aby dla potrzeb połączenia ustalić wartość majątku spółki, nie zaś wartość spółki. Sugerowałoby to, że w wycenie takiej należy uwzględnić jedynie składniki majątkowe przedsiębiorstwa spółki, a więc np. środki trwałe. Jednakże, w naszej ocenie, ujęcie w wycenie jedynie składników majątkowych, a więc wycena jedynie majątku spółki nie określi rzetelnie wartości rynkowej spółki będącej podstawą ustalenia parytetu wymiany udziałów albo akcji spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej (z zastrzeżeniem wyjątku powołanego powyżej). Chcąc ustalić wartość rynkową, należy wziąć pod uwagę również inne elementy takie jak m.in. renomę spółki, jej know-how, bazę kontrahentów, a także prawa własności intelektualnej.

Wycena majątku spółki przejmowanej czy obu łączących się spółek?

Stosując literalną wykładnię przepisów, można by zakładać, że o ile informację o stanie księgowym sporządza się dla obu łączących się spółek, o tyle ustalenie wartości majątku spółki należy przeprowadzić wyłącznie dla spółki przejmowanej. Sąd Najwyższy w powoływanym wyżej wyroku wskazał, że stanowiska takiego nie potwierdzają wnioski płynące z wykładni celowościowej tej regulacji. Zdaniem Sądu Najwyższego celem przepisów o załączaniu do planu połączenia wycen łączących się spółek jest zapewnienie ich wspólnikom/akcjonariuszom informacji niezbędnych do weryfikacji poprawności ustalonego w planie połączenia parytetu wymiany udziałów albo akcji spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej. W konsekwencji, aby umożliwić tę weryfikację, trzeba przygotować wycenę majątku nie tylko spółki przejmowanej, ale także spółki przejmującej. Stanowisko to potwierdzają również niektórzy przedstawiciele doktryny [3].

Podsumowanie

Kwestia sposobu wyceny spółek czy ich majątku przy ich łączeniu się nie jest uregulowana wprost w przepisach Kodeksu spółek handlowych. Niemniej, w naszej ocenie, co do zasady wskazane jest tutaj stosowanie metody rynkowej z pewnymi wyjątkami wskazanymi powyżej. Aby ułatwić wspólnikom/akcjonariuszom łączących się spółek ocenę poprawności zastosowanego parytetu wymiany udziałów albo akcji spółki przejmowanej na udziały lub akcje spółki przejmującej, należałoby przygotować wycenę zarówno spółki przejmowanej, jak i przejmującej, a także wycenić nie tylko składniki majątkowe spółek, ale także inne ich elementy, np. renomę. De lege ferenda, aby uniknąć tych i podobnych wątpliwości, naszym zdaniem ustawodawca powinien uregulować powyższe zagadnienia wprost w przepisach Kodeksu spółek handlowych.

Maciej Wierzchowiec, Wiktor Zborowski, adwokat, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy