Element outsourcingu w klasyfikacji transakcji zbycia składników majątku
Element outsourcingu może stanowić dodatkową okoliczność, której ocena, w kontekście działalności prowadzonej przez strony transakcji, może przesądzić o właściwym zdefiniowaniu przedmiotu transakcji.
Zagadnienie outsourcingu jest zwykle rozpatrywane w kontekście działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę; w aspekcie budowania strategii, kontroli i redukcji kosztów lub realizacji innych bieżących potrzeb. Warto zauważyć, że wpływ outsourcingu może wykraczać poza obszary, które zwykle bierze się pod uwagę, podejmując decyzję o jego wdrożeniu. Może np. mieć znaczenie w przygotowaniu transakcji, której przedmiotem staje się majątek spółki dokonującej outsourcingu części usług.
Zakwalifikowanie składników majątku spółki jako przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części albo pojedynczych składników majątkowych to zagadnienie rozpatrywane niemal przy każdej transakcji, której przedmiotem jest zbycie określonego zespołu elementów związanych z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gospodarczą. Nierzadko jednoznaczne zdefiniowanie charakteru prawnego przedmiotu transakcji nastręcza wielu trudności, ponieważ wymaga oceny owego zespołu elementów od strony faktycznej zawartości, istniejących powiązań tychże elementów z podmiotem zbywającym je oraz powiązań występujących w samym zbiorze, a przepisy prawne definiujące przedsiębiorstwo i zorganizowaną część przedsiębiorstwa nie są jednoznaczne. Jeśli jednocześnie przedsiębiorca powierza wykonywanie części swoich zadań podmiotom zewnętrznym, to prawidłowa klasyfikacja staje się jeszcze trudniejsza. Z drugiej strony określenie przedmiotu transakcji wiąże się dla uczestniczących w niej podmiotów z różnymi konsekwencjami prawnymi (np. w zakresie odpowiedzialności za długi oraz formy wymaganej do skutecznego przeniesienia) i podatkowymi (w zakresie rodzaju opodatkowania).
Pierwsze wątpliwości pojawiają się już w związku z umiejscowieniem poszczególnych definicji. Pojęcie przedsiębiorstwa wraz z przykładowym katalogiem elementów wchodzących w jego skład zostało zawarte w art. 551 Kodeksu cywilnego. Natomiast pojęcie zorganizowanej części przedsiębiorstwa wyjaśniają ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych1 oraz ustawa o VAT2. Uregulowanie jednej z definicji w prawie prywatnym, a drugiej w prawie publicznym wprowadziło wiele wątpliwości interpretacyjnych co do zakresu tych pojęć (np. w związku ze zobowiązaniami, które w 2003 roku zostały wyłączone z pojęcia przedsiębiorstwa, natomiast nadal występują w ustawowym określeniu zorganizowanej części przedsiębiorstwa). Konieczność określenia, czy dany zbiór elementów spełnia kryteria ustawowe czy też nie, a w konsekwencji czy stanowi przedsiębiorstwo albo jego zorganizowaną część czy jedynie zestaw indywidualnych składników majątkowych, przy wspomnianym braku spójności legislacyjnej stała się powodem powstania bogatego orzecznictwa sądów i organów administracyjnych (w tym interpretacji organów podatkowych).
W judykaturze i piśmiennictwie ugruntowało się stanowisko, według którego nie jest konieczne, aby transakcja obejmowała całość składników majątkowych podmiotu (albo jego wydzielonej organizacyjnie jednostki), aby możliwe było sklasyfikowanie ich jako przedsiębiorstwa (albo jego zorganizowanej części). Niezbędne jest natomiast uwzględnienie charakteru przenoszonych składników, tj. elementu ich organizacji i funkcjonalnego powiązania3 oraz faktu, że pozwalają one na realizację określonych zadań gospodarczych4. W przypadku zorganizowanej części przedsiębiorstwa dochodzi jeszcze konieczność, aby stanowiła ona wyodrębnioną część przedsiębiorstwa (np. oddział spółki)5.
Nie można zapominać również o ogólnej zasadzie prawa cywilnego nakazującej określać przedmiot umowy przez pryzmat zgodnej intencji stron oraz celu podejmowanych czynności prawnych (art. 65 Kodeksu cywilnego). Przypomniał o tym Sąd Najwyższy, podkreślając, że: „Stwierdzenie, czy przedmiotem konkretnej umowy sprzedaży jest przedsiębiorstwo wymaga […] ustalenia jej treści, dokonania wykładni oświadczeń woli stron oraz ich oceny przez pryzmat przesłanek określonych w art. 551 k.c.”6 Z drugiej jednak strony swoboda stron w określaniu tego, co wedle ich woli stanowi przedsiębiorstwo, podlega pewnym ograniczeniom warunkowanym koniecznością zapewnienia, aby przedsiębiorstwo nie zatraciło swojego charakteru i aby obejmowało składniki, które determinują spełniane przez nie funkcje7.
W wielu przypadkach na tę dość już skomplikowaną siatkę pojęciową nakładają się jeszcze normy prawne wynikające z Kodeksu pracy, a konkretnie z art. 231 dotyczącego przejścia zakładu pracy. Z przepisów nie wynika ani możliwość, ani konieczność postawienia znaku równości pomiędzy zbyciem zakładu pracy oraz przedsiębiorstwa czy jego zorganizowanej części.
W szeregu orzeczeń sądów pracy definicja zakładu pracy współgra z opisem pojęcia przedsiębiorstwa, w szczególności kładąc nacisk na to, że zakład pracy musi stanowić pewną zorganizowaną całość, na którą składają się określone elementy materialne i majątkowe, system organizacyjny i struktura zarządzania, które będą dawały możliwość dalszego wykonywania pracy przez pracowników w niej zatrudnionych8.
Niemniej, pomimo bogatego orzecznictwa sądów pracy, wciąż aktualne są pytania o możliwość zakwalifikowania transakcji jako dotyczącej zbycia poszczególnych składników majątkowych w sytuacji, gdy jednym z tych składników jest zakład pracy. Według orzeczeń z ostatnich lat przejście zakładu pracy nie musi wcale polegać na formalnym nabyciu przedsiębiorstwa lub jego części9. W uzasadnieniu wyroku z 8 czerwca 2010 r. Sąd Najwyższy zauważył, że przejście zakładu pracy może wynikać z przejęcia zadań pracodawcy10.
Usługi niezbędne do utrzymania i realizowania funkcji przez przedsiębiorstwo nie muszą być świadczone przez pracowników czy współpracowników, czego dowodem jest powszechna praktyka outsourcingu. Fakt, że usługi konieczne do prowadzenia działalności przez dany podmiot wykonywane są niejako poza nim, nie wyklucza możliwości zakwalifikowania zbywanych składników majątkowych jako przedsiębiorstwa. Usługi te, świadczone na podstawie umów cywilnoprawnych, mogą być w ramach transakcji przeniesione zgodnie z zasadami odnoszącymi się do przenoszenia innych umów zawartych w ramach tego przedsiębiorstwa (albo jego zorganizowanej części, jeżeli dotyczą jedynie pewnej wyodrębnionej jednostki przedsiębiorstwa).
Z drugiej strony, obecność elementu outsourcingu może też przemawiać przeciwko uznaniu określonych składników majątkowych za przedsiębiorstwo. Jeżeli podmiot przejmujący określone składniki przedsiębiorstwa będzie korzystał – w celu wspomożenia wykonywania funkcji przez to przedsiębiorstwo – z usług świadczonych przez podmioty trzecie, które nie były wcześniej związane z tym przedsiębiorstwem, to może nie być dostatecznych podstaw do uznania, że przenoszone składniki są powiązane ze sobą w sposób, który umożliwia kontynuowanie działalności przenoszonego przedsiębiorstwa (jego składników) w dotychczasowym zakresie. Co za tym idzie trzeba będzie przyjąć, że doszło do przeniesienia poszczególnych składników, a nie przedsiębiorstwa.
Powyższe bardzo wstępne uwagi na temat klasyfikacji transakcji zbycia składników majątkowych można podsumować stwierdzeniem, że ocena przedmiotu każdej takiej transakcji musi być przeprowadzana w oparciu o okoliczności faktyczne każdego indywidualnego przypadku. Nie jest możliwe stworzenie zamkniętego katalogu składników, których przeniesienie będzie pozwalało na bezwarunkowe stwierdzenie, że doszło do zbycia przedsiębiorstwa11. Element outsourcingu może stanowić dodatkową okoliczność, której ocena, w kontekście działalności prowadzonej przez strony transakcji, może przesądzić o właściwym zdefiniowaniu przedmiotu transakcji.
Agnieszka Szydlik, Anna Dąbrowska, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
___________________________
1 Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. (tekst jednolity Dz.U. 2011, nr 74, poz. 397 z późn. zm.)
2 Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. (tekst jednolity Dz.U. 2011, nr 177, poz. 1054 z późn. zm.)
3 Wyrok SA w Warszawie z 30 listopada 2010 r. VI ACa 1058/10, LEX nr 681006, Wyrok SN z 3 grudnia 2009 r., II CSK 215/09, Lex 551060, Wyrok SN z 25 listopada 2010 r., I CSK 703/09, LEX nr 724984, Wyrok WSA we Wrocławiu z 6 czerwca 2008 r., I SA/Wr 355/08 LEX nr 418277
4 Wyrok WSA w Warszawie z 17 kwietnia 2008 r., III SA/Wa 232/08, LEX nr 468706
5 Wyrok WSA w Opolu z 7 grudnia 2009 r., I SA/Op 325/09, LEX nr 532376, Postanowienie SN – Izba Cywilna z 9 grudnia 2010 r., I SA/Ke 225/09, LEX nr 598341.
6 Wyrok SN z 25 listopada 2010 r., I CSK 703/09, LEX nr 724984
7 Wyrok SN z 29 stycznia 2009 r., V CSK 294/08, LEX nr 619667
8 Wyrok SN z 20 listopada 1996 r., I PKN 21/96, LEX nr 192324
9 Wyrok SN – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 20 października 2009 r., I PK 96/09, OSNP 2011, nr 7-8, str. 103.
10 Wyrok SN z 8 czerwca 2010 r., I PK 214/09, LEX nr 602051
11 Wyrok WSA w Warszawie z 30 czerwca 2008 r., III SA/Wa 540/08, LEX nr 399685, Wyrok SN z 11 kwietnia 2012 r., I PK 145/11, LEX nr 1168867
