Czy umowa ubezpieczenia obejmuje ryzyka związane z pandemią? | Co do zasady

Pandemia Covid-19 wpływa na sytuację spółek oraz osób fizycznych. Wiele z nich zastanawia się, czy będą mogły skorzystać z ochrony ubezpieczeniowej w ramach zawartych umów ubezpieczenia. To samo pytanie zadają sobie przedstawiciele sektora ubezpieczeń.

Co przewiduje umowa ubezpieczenia?

Przede wszystkim należy przyjrzeć się postanowieniom umowy ubezpieczenia. Spory z zakresu umów ubezpieczenia, w szczególności w czasach pandemii Covid-19 oraz wkrótce po niej, mogą wynikać z odmiennej interpretacji postanowień umowy dotyczących zakresu odpowiedzialności ubezpieczyciela. W tym kontekście relewantne mogą okazać się postanowienia umowy dotyczące:

• ubezpieczenia na wypadek zaistnienia siły wyższej (ang. force majeure insurance), które obejmuje roszczenia, w przypadku których szkoda powstała z powodu zdarzeń pozostających poza kontrolą ubezpieczonego (z powodu tzw. siły wyższej),
• ubezpieczenia utraty zysku lub przerwy w działalności gospodarczej (ang. business income insurance lub business interruption insurance), które zabezpieczają osiągnięcie planowanego wyniku finansowego w razie wystąpienia przerwy lub zakłócenia w prowadzeniu działalności w następstwie powstania szkody,
• wykonania gwarancji kontraktowych (ang. performance of contract bonds), które są zobowiązaniem ubezpieczyciela do zapłaty na rzecz beneficjenta (do wysokości sumy gwarancyjnej), jeśli podmiot trzeci nie wywiąże się z zobowiązania objętego gwarancją.

Jeśli umowa ubezpieczenia zawiera choć jedną z powyższych klauzul, może to spowodować powstanie roszczeń do ubezpieczyciela na gruncie umowy, co z kolei nie pozostanie obojętne dla stosunku pomiędzy ubezpieczycielem a reasekuratorem.

Czy umowa zawiera klauzulę wyłączającą odpowiedzialność ubezpieczyciela?

Należy jednak pamiętać, że część umów ubezpieczenia zawiera także klauzule wyłączające lub ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela. Szczególnie po epidemii SARS wiele umów przewiduje wyłączenia dotyczące szkód powstałych wskutek epidemii chorób zakaźnych, które zostały ogłoszone przez rząd. Zatem szkody spowodowane bezpośrednio lub pośrednio przez te zdarzenia mogą być wyłączone z zakresu ochrony ubezpieczeniowej.

Gdy umowa zawiera takie wyłączenia, ryzyko zgłoszenia roszczenia przeciwko ubezpieczycielowi znacznie maleje, natomiast nie zmniejsza to ryzyka wystąpienia z roszczeniem przeciwko ubezpieczonej spółce. Przykładem takiej sytuacji może być roszczenie przeciwko agencji eventowej, która jest zobowiązana zwrócić koszty zakupu biletów uczestnikom, ale ze względu na klauzulę wyłączającą odpowiedzialność ubezpieczyciela nie może domagać się odszkodowania od swojego ubezpieczyciela.

Dochodzenie roszczeń i prowadzenie sporów ubezpieczeniowych w czasie pandemii

W czasie trwania pandemii liczba zgłaszanych roszczeń prawdopodobnie się zmniejszy, chociażby ze względu na trudności w skutecznym i szybkim dochodzeniu roszczenia. W przypadku istniejących roszczeń czas rozpatrywania roszczenia w postępowaniu sądowym zapewne się wydłuży z powodu nieuniknionych opóźnień wynikających z ograniczeń w przemieszczaniu się oraz utrudnień w pracy sądu. Natomiast sam proces likwidacji szkody może przebiegać nieco szybciej, jeśli ubezpieczyciele zdecydują się na prowadzenie likwidacji szkody wyłącznie w trybie zdalnym i pozwoli na to rodzaj oraz charakter szkody.

Polska Izba Ubezpieczeń opracowała rekomendacje, które mają pomóc w ochronie ubezpieczonych – przedsiębiorców i klientów indywidualnych – w trudnej sytuacji finansowej w wyniku pandemii. Pomimo tego ubezpieczeni oraz ich przedstawiciele, aby złagodzić trudności finansowe oraz zwiększyć przepływów pieniężnych w perspektywie krótkoterminowej, mogą dążyć do rozwiązywania sporów poprzez zawieranie porozumień.

Wnioski

Spodziewamy się wzrostu liczby sporów z  zakresu ubezpieczeń, w tym roszczeń zgłaszanych przeciwko ubezpieczycielom w bezpośrednim następstwie po zakończeniu pandemii lub zniesieniu ograniczeń związanych z przemieszczaniami lub funkcjonowaniem sądów.

Spory te w dużej części mogą polegać na konieczności ustalenia woli stron umowy ubezpieczeniowej, czyli zrozumienia, czy ich rzeczywistą intencją było wyłączenie czy objęcie ochroną ubezpieczeniową ryzyka związanego z pandemią. Dotyczyć to będzie zarówno wykładni klauzul wyłączających odpowiedzialność ubezpieczyciela, jak i ogólnych warunków ubezpieczenia.

dr Marta Kozłowska, adwokat, Monika Hartung, radca prawny, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy