Bezpieczeństwo po obu stronach Odry i Nysy: poprawa współpracy służb policyjnych, granicznych i celnych Polski i Niemiec
W dniu 15 maja 2014 r. sporządzono w polskim Zgorzelcu umowę między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a rządem Republiki Federalnej Niemiec o współpracy służb policyjnych, granicznych i celnych. Weszła ona w życie 9 lipca 2015 r. i daje funkcjonariuszom obu państw sporo uprawnień w transgranicznym ściganiu przestępstw.
Granica na Odrze i Nysie
Polska i Niemcy mają wspólną granicę o długości 460,4 km. Długość odcinka wodnego na rzekach wynosi 389,8 km, a długość odcinka lądowego 51,1 km. Do tego dochodzi granica morska: na odcinku morza wewnętrznego 19,5 km, a na wodach terytorialnych Morza Bałtyckiego pomiędzy Polską a Niemcami sześć mil morskich, czyli 11,1 km.
Na południu polsko-niemiecka granica państwowa zaczyna się u tak zwanego trójstyku – zbiegu granic Polski, Niemiec i Czech nad Nysą Łużycką na wysokości jej prawobrzeżnego dopływu, potoku o nazwie Lubota, na południe od miejscowości Porajów. Następnie przebiega wzdłuż Nysy Łużyckiej, dzieląc kilka nadrzecznych miejscowości, takich jak Zittau/Porajów-Sieniawka, Görlitz/Zgorzelec, Bad Muskau/Łęknica, Forst/Zasieki i Guben/Gubin.
Kilkanaście kilometrów na północ od Gubina Nysa Łużycka uchodzi do Odry i od tego miejsca granica biegnie jej nurtem przez blisko 200 km – do okolic Gryfina. Na odcinku odrzańskim granica rozdziela miasta Frankfurt nad Odrą i Słubice oraz Küstrin-Kietz i Kostrzyn nad Odrą.
Za Gryfinem granica omija Szczecin od zachodu, opuszczając rzekę Odrę i biegnąc dalej na północ zachodnią częścią dolin nadodrzańskich aż do leżącego nad Zalewem Szczecińskim Nowego Warpna, aby następnie przeciąć fragment wyspy Uznam na zachód od rzeki Świny, pozostawiając po stronie polskiej miasto Świnoujście. W tym miejscu polsko-niemiecka granica lądowa kończy się w Bałtyku. Ostatni polski znak graniczny na lądzie pomiędzy polskim Świnoujściem a niemieckim Seebad Ahlbeck nosi numer 923.
Obecny przebieg granicy państwowej pomiędzy Polską a jej sąsiadem zachodnim został utrwalony – po zjednoczeniu istniejących do 3 października 1990 r. dwóch państw niemieckich, tj. RFN i NRD – Traktatem z dnia 14 listopada 1990 r. o potwierdzeniu istniejącej między Polską a Niemcami granicy. Umawiające się strony potwierdziły tym traktatem istniejącą między nimi granicę państwową, której przebieg został określony w układzie z dnia 6 lipca 1950 r. między Polską Rzecząpospolitą Ludową a Niemiecką Republiką Demokratyczną o wytyczeniu ustalonej i istniejącej polsko-niemieckiej granicy państwowej oraz w umowach zawartych w celu jego wykonania i uzupełnienia, jak również w układzie z dnia 7 grudnia 1970 r. pomiędzy Polską Rzecząpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków tych dwóch państw.
Innowacyjność polsko-niemieckiej umowy policyjno-graniczno-celnej
Umowa między rządem Rzeczypospolitej Polskiej a rządem Republiki Federalnej Niemiec o współpracy służb policyjnych, granicznych i celnych jest jedną z najnowocześniejszych umów policyjnych w Europie. Umowa zawiera 46 artykułów i dopuszcza, między innymi, podejmowanie w określonych przypadkach działań przez funkcjonariuszy jednego kraju na terytorium drugiego państwa. Strony umowy zobowiązały się do ścisłej współpracy w zapobieganiu, wykrywaniu i zwalczaniu przestępstw oraz ściganiu ich sprawców, w tym do wzajemnego udzielania pomocy przez właściwe organy oraz współdziałania w zapobieganiu i przeciwdziałaniu zagrożeniom bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Możliwość uzgodnienia tak obszernego zakresu wzajemnych działań wynika stąd, że granica państwowa pomiędzy Polską a Niemcami jest granicą wewnątrzunijną. Podobne ustalenia nie byłyby możliwe np. pomiędzy Polską a Ukrainą, Białorusią czy Federacją Rosyjską (granica zewnątrzunijna).
Trzeba nadmienić, że Polska i Niemcy już 18 lutego 2002 r. w Berlinie zawarły podobną umowę, która jednak ograniczyła się do współpracy tylko policji i straży granicznych na terenach przygranicznych i liczyła jedynie 24 artykuły. Współpraca organów celnych nie była przewidywana, gdyż Polska nie wchodziła jeszcze w skład Unii Europejskiej, tj. terytorium polskie leżało poza unijnym obszarem celnym.
Art. 12 umowy z dnia 18 lutego 2002 r. przewidywał, że strony umowy mogą na terytorium jednego z dwóch państw utworzyć na stale lub, w zależności od potrzeb, na czas określony placówki z mieszaną obsadą mające na celu wymianę informacji i wspieranie współpracy w myśl wymienionej umowy dwustronnej. Do utworzenia takiej wspólnej placówki doszło w końcu 2007 r. po przystąpieniu Polski do układu z Schengen.
Polsko-niemieckie centrum współpracy (PNCW) w Świecku
Na siedzibę placówki wybrano Świecko, na którego terenie znajduje się największe przejście graniczne samochodowe pomiędzy Niemcami a Polską, ulokowane pomiędzy dwiema nitkami autostrady A2 łączącej Berlin z Warszawą. Głównym zadaniem centrum współpracy jest między innymi zrekompensowanie zniesienia kontroli granicznych w strefie Schengen oraz poprawienie bezpieczeństwa w strefie przygranicznej obu współpracujących ze sobą państw.
Umowa z 18 lutego 2002 r. traciła moc wskutek podpisania nowej umowy z dnia 15 maja 2014 r. W jej art. 27 strony ustaliły, że na terytorium jednej strony umowy tworzy się centrum współpracy policyjnej, granicznej oraz celnej, do którego zadań należy wymienianie, analizowanie i przekazywanie informacji w ramach realizacji umowy o współpracy na terenach przygranicznych.
Obowiązki służbowe w tym centrum wykonują przedstawiciele rozmaitych służb. Ze strony Polski są to Krajowa Administracja Skarbowa (do 1 marca 2017 r. jeszcze pod nazwą Służba Celna), Policja oraz Straż Graniczna. Funkcjonariusze pochodzą z odpowiednich placówek trzech województw przygranicznych, tj. z województwa dolnośląskiego, lubuskiego oraz zachodniopomorskiego. Ze strony Niemiec pracę we wspólnym centrum wykonują przedstawiciele Kryminalnych Służb Celnych (Zollkriminalämter), Policji Federalnej (Bundespolizei) oraz Policji krajów związkowych Meklemburgia-Pomorze Przednie, Brandenburgia, Berlin oraz Saksonia (Landespolizei Mecklenburg-Vorpommern, Brandenburg, Berlin und Sachsen). W Niemczech zadania policyjne leżą w gestii pojedynczych krajów związkowych. Jedynie Policja Federalna (Bundespolizei), która ochrania dworce kolejowe, porty lotnicze i inne strategiczne obiekty, a także walczy z międzynarodowym terroryzmem, znajduje się w gestii niemieckich władz centralnych.
Trzeba podkreślić, że już w grudniu 2007 r., kiedy Polska weszła do strefy Schengen, polscy i niemieccy funkcjonariusze nie musieli przerywać pościgu na polsko-niemieckiej granicy. Wynikało to z art. 41 Konwencji Wykonawczej do układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. Jednak nowa umowa zawarta pomiędzy oboma państwami ujednoliciła i scaliła wszystkie przepisy w tej dziedzinie, wymieniając i precyzując równocześnie, jakiego typu przestępstw dotyczą pościgi transgraniczne. Jest to ważne dlatego, że sprawy te często znajdują swój finał przed sądami, w związku z czym trzeba mieć do dyspozycji precyzyjne instrumentarium prawne pozwalające na dokonanie określonych czynności w konkretnej sprawie. Umowa z 15 maja 2014 r. reguluje również aktywności ścigania w tak zwanej sferze działań niejawnych. Działania policyjne undercover, w których policjanci zajmują się rozpracowywaniem jakiejś grupy przestępczej, muszą być zgodne z przepisami obowiązującymi.
PNCW realizuje także tak zwane zapytania łańcuszkowe w trybie art. 39 Konwencji Wykonawczej do układu z Schengen, które związane są z pilną potrzebą uzyskania informacji, która na czas nie może zostać przekazana za pośrednictwem organów centralnych. Rocznie PNCW realizuje i przekazuje ponad 20 tysięcy wniosków i zażądanych informacji.
Za pośrednictwem PNCW w Świecku wymieniane są także informacje dotyczące klęsk żywiołowych czy zatorów drogowych. Funkcjonariusze PNCW są w stanie błyskawicznie przekazać wnioskowane przez partnera zagranicznego informacje w przypadku zdarzeń drogowych, zaginięć osób, mienia, poszukiwań osób czy pościgów transgranicznych.
W 2017 r. w PNCW wykonano łącznie 21 707 czynności związanych z przekazaniem informacji. W ich wyniku tylko Straż Graniczna ujawniła 64 kradzione pojazdy, 151 sfałszowanych dokumentów oraz 151 utraconych i skradzionych rzeczy.
Pozostaje wzajemna nadzieja, że oba państwa będą coraz ściślej ze sobą współpracować oraz że po obu stronach Odry i Nysy będzie coraz bezpieczniej.
Harald Marschner, radca prawny, Rechtsanwalt, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
