Valletta albo Vaduz? Po Malcie również Liechtenstein zamierza uchwalić ustawę o zaufanych technologiach typu blockchain | Co do zasady

Wirtualne waluty są rzeczywistością, ale duże państwa zachowują się wobec nich raczej wstrzemięźliwie i nie regulują tego zagadnienia w swoich porządkach prawnych. Małe państwa natomiast, szukając źródła przychodów, starają się specjalizować, aby przyciągnąć przedstawicieli świata nowych technologii i kryptowalut. Przykładem są inicjatywy ustawodawcze podjęte ostatnio przez Maltę i Liechtenstein.

Parę słów o nowych technologiach i braku regulacji prawnych

Stojąca za kryptowalutami technologia rozproszonej bazy danych (Distributed Ledger Technology), znana również jako blockchain, jest zjawiskiem stosunkowo nowym w świecie prawa. Ponieważ kryptowaluty nie są wydawane i kontrolowane przez banki emisyjne, nie ma obecnie konkretnych regulacji prawnych ani na szczeblu krajowym, ani międzynarodowym.

Europejski Bank Centralny (EBC) nie planuje też w najbliższej przyszłości uregulować kwestii wydawania i nadzorowania kryptowalut ani obrotu kryptowalutami.

EBC w publikacji „Virtual Currency Schemes – a further analysis” z lutego 2015 r. definiuje wirtualną walutę jako „cyfrową reprezentację wartości niewyemitowaną przez bank centralny, instytucję kredytową lub instytucję pieniądza elektronicznego, która w pewnych okolicznościach może być użyta jako alternatywa dla pieniędzy”. Waluta wirtualna może być przekazywana, przechowywana bądź sprzedawana drogą elektroniczną. Obecnie istnieje ponad 600 różnych systemów wirtualnych walut, z których największą popularnością cieszy się Bitcoin.

Jeszcze w  2018 r. niemiecki Urząd Nadzoru Usług Finansowych BaFin (Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht) oraz luksemburska Komisja Nadzoru Finansowego CSSF (Commision de Surveillance du Secteur Financier) ostrzegały użytkowników przed nabywaniem kryptowalut, powołując się na ostrzeżenie wystosowane przez wspólną komisję trzech europejskich urzędów nadzoru, tj. Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EBA), Europejskiego Urzędu Papierów Wartościowych i Giełd (ESMA) oraz Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA), jak również przez Międzynarodową Organizację Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO). W ocenie tych instytucji użytkownicy-konsumenci są narażeni na różne niebezpieczeństwa w związku z wirtualnymi walutami oraz Initial Coin Offerings (ICOs), których na moment obecny nie da się skutecznie wyeliminować.

Tymczasem 9 stycznia 2019 r. EBA i ESMA rekomendowały Komisji Europejskiej wypracowanie jednolitej legislacji w zakresie wirtualnych walut oraz Initial Coin Offerings (ICOs) na szczeblu unijnym, gdyż różne ustawy krajowe w ramach Unii Europejskiej mogą doprowadzić do nadużyć zarówno wobec inwestorów, jak i konsumentów.

Pojedyncze kraje europejskie już wpadły na pomysł stworzenia odpowiednich regulacji prawnych w tym sektorze, aby przyciągnąć  przedstawicieli świata zaufanych technologii i kryptowalut. Pewność prawna, oprócz korzystnych regulacji podatkowych, jest bowiem decydującym czynnikiem przy wyborze miejsca inwestycji kryptowalutowych przez inwestorów.

Malta jako prekursor w Unii Europejskiej

Pierwszą jurysdykcją krajową w ramach Unii Europejskiej, która uregulowała przemysł kryptowalutowy, jest Malta. To małe państwo na Morzu Śródziemnym jako pierwsze na świecie zadało sobie trud wypracowania przepisów prawnych w tej dziedzinie.

Malta jest byłą kolonią Wielkiej Brytanii, która we wrześniu 1964 r. uzyskała niepodległość. Ze względu na swoją historię prawo maltańskie należy do grupy common law i jest wzorowane na prawie Anglii i Walii.

Oprócz miejscowego języka maltańskiego drugim językiem oficjalnym tego państwa jest język angielski. Dlatego też wszystkie ustawy są wydawane w dwóch wersjach językowych, w maltańskiej i angielskiej równoprawnie obowiązujących, co ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej inwestorom zagranicznym.

O skuteczności działań władz Malty świadczą także wyspecjalizowana i sprofilowana na usługi cyfrowe administracja państwowa, nowoczesny system usług finansowych oraz konkurencyjne przepisy podatkowe. Tym sposobem Malta ciągle udowadnia swój potencjał gospodarczy i kreuje się na obiecujące centrum biznesowe skupiające kapitał zagranicznych gigantów finansowych. Władze Malty wiążą duże nadzieje z transferem kapitału spółek zarejestrowanych w Wielkiej Brytanii i Gibraltarze (będącym terytorium zamorskim Zjednoczonego Królestwa znajdującym się na kontynencie europejskim i, zgodnie z art. 355 ust. 3 TFUE, stanowiącym część Unii Europejskiej). W związku z postępującym Brexitem, dotyczącym oprócz samej Wielkiej Brytanii również Gibraltaru jako jej terytorium zamorskiego¹, spółki posiadające tam swoją siedzibę najprawdopodobniej przeniosą się na Maltę, będącą państwem członkowskim Unii Europejskiej.

Od 1 listopada 2018 r. na Malcie obowiązują trzy akty prawne: Virtual Financial Assets Act (VFA Act), Malta Digital Innovation Authority Act (MDIA Act) oraz Innovative Technology Arrangements and Services Act (ITAS Act).

• VFA Act

Virtual Financial Assets Act reguluje kwestie tak zwanych Initial Coin Offerings (ICOs), czyli pierwotnego dopuszczenia do obrotu przez emitenta kryptograficznego cyfrowego środka wymiany (cryptographic digital medium of exchange), jednostki obliczeniowej (unit of account) oraz wirtualnych tokenów będących nośnikiem wartości (tokens as store of value).

Maltańska ustawa składa się z jedenastu działów zawierających łącznie 62 artykuły.

• MDIA Act

Malta Digital Innovation Authority Act ustanawia państwowy organ o nazwie Maltański Urząd do spraw Innowacji Cyfrowych oraz określa jego uprawnienia i obowiązki. Ustawa składa się z 61 artykułów i jest tym samym nie mniej dokładna niż omówiona powyżej ustawa VFA Act.

• ITAS Act

Innovative Technology Arrangements and Services Act składa się z 20 artykułów i kodyfikuje różne metody, według których Maltański Urząd do spraw Innowacji Cyfrowych może uznać „innowacyjne rozwiązania technologiczne” oraz „innowacyjne usługi technologiczne” za dozwolone na terytorium Republiki Malty.

Analiza trzech opisanych aktów prawnych pozwala na ocenę, że na Malcie skodyfikowano warunki dopuszczenia do rynku usług bazujących na nowych technologiach typu DLT i blockchain. W innych państwach członkowskich Unii Europejskiej takich regulacji na chwilę obecną nie ma. W związku z tym można się spodziewać, że podmioty prowadzące działalność w zakresie kryptowalut i technologii blockchain chętnie wybiorą Maltę na siedzibę.

Trzeba zaznaczyć, że naruszanie przez usługodawców przepisów regulacyjnych władze maltańskie mogą ukarać grzywną do wysokości 15 milionów euro.

Warto zauważyć, że zamiast operować pojęciem „token” maltańska ustawa pisze o aktywach DLT („DLT asset”), definiując je jako „wirtualny token, wirtualne aktywa finansowe, pieniądz elektroniczny albo instrument finansowy” utworzony z wykorzystaniem technologii DLT.

Nie ma jednak regulacji dotyczącej rozporządzania aktywami DLT ani prawnej kwalifikacji takich rozporządzeń, czym ustawa maltańska, wywodząca się z anglosaskiej tradycji prawnej, różni się zasadniczo od ustawy liechtensteińskiej.

Liechtenstein zamierza uchwalić ustawę o zaufanych technologiach

Księstwo Liechtensteinu również zauważyło konieczność stworzenia odpowiednich przepisów prawnych dla omawianego sektora celem stworzenia pewności prawnej i przyciągnięcia inwestycji do tego małego alpejskiego państwa, będącego członkiem Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Z końcem listopada 2018 r. upłynął termin konsultacji projektu nowej ustawy o zaufanych technologiach, opublikowanego przez rząd Księstwa Liechtensteinu w sierpniu 2018 r. Ustawa ta ma na celu zapewnienie wymaganej pewności prawnej i bezpieczeństwa dla podmiotów na terytorium Księstwa Liechtenstein oraz w celu ochrony klientów korzystających z takich usług finansowych oferowanych przez przedsiębiorców w Liechtensteinie.

Rząd Księstwa Liechtensteinu podkreśla, że choć technologia blockchain istnieje obecnie na całym świecie, nie ma żadnej ramy ustawowej w tym zakresie, która zagwarantowałaby wymaganą pewność prawną i bezpieczeństwo obrotu.

Z tego też względu rząd Księstwa Liechtensteinu zdecydował się nie tylko uregulować w nowej ustawie obrót kryptowalutami oraz Initial Coin Offerings (ICOs), lecz dodatkowo stworzyć fundament prawny dla jeszcze szerszego zakresu wykorzystania obrotu tak zwanymi tokenami (elektronicznymi nośnikami praw majątkowych).

Inaczej niż Malta, będąca państwem z grupy common law, Księstwo Liechtensteinu zalicza się do państw systemu prawa cywilnego. Dlatego też liechtensteińska technika legislacyjna różni się od techniki maltańskiej. Zaprojektowana ustawa liechtensteińska nosi tytuł „Gesetz über auf vertrauenswürdigen Technologien beruhende Transaktionssysteme” (ustawa o systemach transakcyjnych opartych o zaufane technologie) i składa się z siedmiu działów zawierających łącznie 53 artykuły.

• Regulacja prawna przypadków kradzieży i odwrócenia transakcji

Liechtenstein zwrócił uwagę, że mimo wysokiego bezpieczeństwa technologii blockchain aktywa będące przedmiotem takich transakcji mogą zostać ukradzione. Głównym celem ataku jest „private key” (klucz prywatny), przechowywany przez samego właściciela aktywów bądź przez odpowiednich usługodawców w formie „wallets” (portfeli). Hakerzy już w przeszłości byli w stanie dostać się do takich portfeli i ukraść milionowe wartości.

Nasuwa się pytanie, jak uregulować i sankcjonować taką kradzież. W razie identyfikacji i ujęcia sprawcy pozostaje też problem anulowania transakcji dokonanej przez złodzieja, a to ze względu na fakt, że nie jest możliwe manipulowanie blockchainem, czyli nie ma również możliwości technicznego anulowania transakcji. Jeżeli sprawca przekazał przedmiotowy portfel osobie trzeciej będącej w dobrej wierze, nasuwają się kolejne zagadnienia prawne wymagające odpowiedniego uregulowania.

• Definicja tokenu

Jednym z głównych zagadnień nowej ustawy jest klasyfikacja tokenów. Różnorakość możliwości wykorzystania tokenów przekracza klasyczne instrumenty finansowe istniejące już na rynku finansowym. Z tego względu dla pewności prawnej trzeba doprowadzić do jasnej definicji tokenów w ustawie. Liechtenstein zdecydował się na to nie tylko po to, aby uregulować kwestie obrotu walutami wirtualnymi i Initial Coin Offerings, lecz również stworzyć fundament prawny służący uregulowaniu o wiele szerszego zakresu zagadnień związanych z rozwijającą się dynamicznie technologią blockchain. W ten sposób rząd Liechtensteinu chce uniknąć tworzenia nowej regulacji dla każdej kolejnej możliwości zastosowania tokenów.

Token w myśl ustawy jest uosobieniem cyfrowym wszystkich rodzajów praw w systemie zaufanych technologii. Innymi słowy, token jest rodzajem cyfrowego pojemnika zawierającego czy materializującego pewne prawa.

Rząd Liechtensteinu podkreśla w wyjaśnieniach do nowej ustawy, że stosowanie definicji prawnych znanych prawu rzeczowemu nie pasuje do tokenów, gdyż są one niematerialną informacją cyfrową. Z tego względu zdecydowano się na to, aby prawo własności tokenów i powiązane z tym skutki prawne były odpowiednio uregulowane w omówionej ustawie o zaufanych technologiach, a nie w już istniejących przepisach ustawowych.

• Zastosowanie zasady abstrakcji

Rozporządzenie prawem co do zasady następuje celem spełnienia odpowiedniego zobowiązania umownego (wynikającego np. z umowy sprzedaży). Część zobowiązująca czynności prawnej podlega ogólnym warunkom skuteczności (brak bezprawności czynności prawnej, naruszenia zasad współżycia społecznego itp.). Może ona zostać podważona i kontestowana ze względu na wadę oświadczenia woli (błąd, podstęp itp.).

Stosunek pomiędzy częścią zobowiązującą a częścią rozporządzającą czynności prawnej może być uregulowany albo w ten sposób, że rozporządzenie prawem po prostu nie będzie wywoływało skutków prawnych bez ważnie istniejącego zobowiązania (zasada kauzalności spotykana w porządku prawnym Szwajcarii oraz Austrii, a także w Polsce), albo w taki sposób, że rozporządzenie prawem zachowuje swoją ważność w przypadku wadliwości względnie nieistnienia zobowiązania, a skutki takiego rozporządzenia prawem są korygowane poprzez stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (zasada abstrakcji spotykana w prawie niemieckim).

Nieodwracalność transakcji przy wykonywaniu rozporządzeń prawnych z użyciem systemów zaufanych technologii skłoniła ustawodawcę liechtensteińskiego do wyboru rozwiązania prawnego bazującego na zasadzie abstrakcji.

Podsumowanie

Nowe technologie oraz waluty wirtualne nie znają granic terytorialnych. Są elementem naszej rzeczywistości i już obecnie mają zauważalny wpływ na nasze życie.

Z tego też względu działania zmierzające do uregulowania tego zjawiska w poszczególnych jurysdykcjach i do jak najlepszego zabezpieczenia obrotu kryptowalutowego należy ocenić pozytywnie.

Można przypuszczać, że rozwiązania prawne wypracowane przez dwóch prekursorów europejskich ułatwią wypracowanie brakujących dotychczas regulacji na szczeblu prawa międzynarodowego, jak również na szczeblu prawa unijnego.

Jest bardzo prawdopodobne, że jeszcze w pierwszym kwartale 2019 r. liechtensteiński projekt ustawy zostanie uchwalony i następnie wejdzie w życie.

Czas pokaże, czy Valetta lub Vaduz staną się europejskim centrum skupiającym działalność w zakresie blockchaina, krytowalut i ICOs.

Harald Marschner, radca prawny, Rechtsanwalt, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy