Szersze uprawnienia Inspekcji Ochrony Środowiska | Co do zasady

7 czerwca 2018 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji opublikowano projekt ustawy o zmianie ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska oraz niektórych innych ustaw, który zakłada znaczące rozszerzenie uprawnień Inspekcji Ochrony Środowiska, a także podwyższenie wysokości administracyjnych kar pieniężnych przewidzianych w ustawach dotyczących kwestii środowiskowych.

Od dawna słychać było głosy o potrzebie rozszerzenia uprawnień kontrolnych przyznanych inspektorom Inspekcji Ochrony Środowiska – pracujących zarówno w wojewódzkich inspektoratach ochrony środowiska, jak i w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Projektowane zmiany mają na celu zapewnienie, że prowadzone przez inspektorów kontrole pozwolą skutecznej sprawdzić, czy przedsiębiorcy korzystają ze środowiska w sposób zgodny z prawem i warunkami uzyskanych decyzji administracyjnych. Ponadto projektodawca dąży do wyeliminowania tzw. szarej strefy w obszarze środowiska, w szczególności w gospodarce odpadami. Projekt zasadniczych zmian w regulacjach dotyczących odpadów, również opublikowany 7 czerwca 2018 r. na stronie Rządowego Centrum Legislacji, opisujemy tutaj.

Nowe przepisy dotyczące Inspekcji Ochrony Środowiska mają wejść w życie 1 stycznia 2019 r.

Nowe uprawnienia inspektorów

Do najważniejszych projektowanych zmian bez wątpienia zaliczyć należy umożliwienie inspektorom prowadzenia czynności kontrolnych w porze nocnej, jak i w dni wolne od pracy. Obecnie inspektorzy mogą wykonywać takie czynności jedynie w godzinach pracy lub faktycznego wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę.

Szczególne znaczenie dla badania emisji gazów i pyłów do powietrza będzie miało umożliwienie inspektorom korzystania z bezzałogowych statków powietrznych (dronów). Urządzenia te będzie można wykorzystywać w szczególności do pobierania próbek emitowanych z instalacji substancji.

Dotychczas w trakcie kontroli inspektorzy mogli żądać wstrzymania ruchu instalacji lub urządzeń w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia czynności kontrolnych. W niektórych przypadkach kontrolowani przedsiębiorcy na czas kontroli wyłączali część instalacji czy urządzeń, tak by inspektorzy nie mogli stwierdzić naruszenia warunków korzystania ze środowiska. Aby zapobiec takim sytuacjom, w projekcie przewidziano, że inspektorzy będą mogli żądać także uruchomienia instalacji, urządzeń czy środków transportu, jeśli będzie to konieczne do prowadzenia kontroli. Projekt przewiduje nadto, że w przypadku braku możliwości wstrzymania ruchu lub uruchomienia instalacji lub urządzenia kierownik kontrolowanej jednostki albo kontrolowana osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą będą mieli obowiązek udowodnić brak technicznej możliwości dokonania takich czynności lub możliwość wystąpienia zagrożenia szkód w znacznych rozmiarach. Projekt ustawy nowelizującej nie wskazuje jednak, jaki będzie skutek nieudowodnienia zaistnienia tych przesłanek.

Dla kontrolowanych przedsiębiorców i ich pracowników istotne będzie również to, że przed przesłuchaniem przez inspektorów zostaną oni pouczeni o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznać. W obecnym stanie prawnym osoby, które złożą inspektorom nieprawdziwe oświadczenia w trakcie kontroli, nie mogą ponosić za to odpowiedzialności karnej.

Zmianie ulegnie również jedna z przesłanek umożliwiających inspektorom wydanie decyzji w przedmiocie wstrzymania działalności powodującej naruszenie wymagań ochrony środowiska. Obecnie wydanie takiej decyzji jest możliwe, jeśli zachodzi bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia ludzi albo bezpośrednie zagrożenie zniszczenia środowiska w znacznych rozmiarach. Projekt zakłada, że możliwość nałożenia takiej sankcji zależeć będzie jedynie od wykazania, że działalność kontrolowanego stwarza zagrożenia zdrowia lub życia ludzi albo zagrożenie zniszczenia środowiska. Udowodnienie zaistnienia tych okoliczności będzie zatem znacznie prostsze. Wydawana przez inspektorów decyzja będzie nadto z urzędu zaopatrzona w rygor natychmiastowej wykonalności.

Czynności operacyjne i rozpoznawcze

Jeżeli inspektorzy powezmą uzasadnione podejrzenie, że doszło do naruszenia warunków korzystania ze środowiska, będą mogli podjąć czynności rozpoznawcze lub operacyjne, by ustalić, czy podejrzenie to było uzasadnione. Do czynności operacyjnych i rozpoznawczych należeć będzie:

• obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych (w tym technik satelitarnych i bezzałogowych statków powietrznych) obrazu zdarzeń oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom,
• przeszukiwanie pomieszczeń i innych miejsc,
• zatrzymywanie i przeszukiwanie pojazdów samochodowych przewożących towary, jeśli będzie zachodzić podejrzenie, że przedmiotem transportu są odpady.

Inspektorzy nie będą musieli dokonywać takich czynności osobiście. Projekt przewiduje możliwość zlecenia prowadzenia czynności operacyjnych i rozpoznawczych wyspecjalizowanym jednostkom organizacyjnym.

Informacje zebrane podczas dokonywania czynności operacyjnych i rozpoznawczych będą mogły stanowić dowód w postępowaniach administracyjnych prowadzonych przez inspektorów. Oznacza to, że na podstawie tych dowodów organy będą mogły nakładać na przedsiębiorców sankcje administracyjne, w tym dotkliwe kary pieniężne.

Projekt przyznaje również inspektorom prawo do prowadzenia dochodzenia oraz wnoszenia i popierania aktu oskarżenia.

Wyłączenie gwarancji dotyczących prowadzenia kontroli

Projektodawca planuje wyraźne rozróżnienie kontroli planowych i kontroli pozaplanowych. Do drugiego z tych rodzajów zaliczono przede wszystkim tzw. kontrole interwencyjne – przeprowadzane w związku z rozpatrywaniem skarg i interwencji dotyczących zanieczyszczenia środowiska lub podejrzenia wystąpienia takiego zanieczyszczenia, wystąpienia poważnych awarii, lub w celu przeciwdziałania popełnienia przestępstwa lub wykroczenia.

Projekt przewiduje, że w przypadku kontroli pozaplanowych nie będą mieć zastosowania pewne zasady prowadzenia kontroli, uregulowane w ustawie z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (ustawa ta zastąpiła w tym zakresie ustawę z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, o czym pisaliśmy na naszym portalu). Wyłączenie to dotyczyć będzie następujących zasad:

• zawiadamiania kontrolowanego przedsiębiorcy o zamiarze przeprowadzenia kontroli z 7-dniowym wyprzedzeniem,
• prowadzenia kontroli w obecności przedsiębiorcy lub osoby przez niego upoważnionej,
• prowadzenia kontroli w godzinach pracy lub w czasie faktycznego wykonywania działalności gospodarczej,
• zakazu prowadzenia więcej niż jednej kontroli w tym samym czasie,
• maksymalnego czasu trwania kontroli,
• zakazu ponownego przeprowadzania kontroli dotyczącej przedmiotu kontroli objętego uprzednio zakończoną kontrolą przeprowadzoną przez ten sam organ.

Obecnie ustawa Prawo przedsiębiorców również przewiduje pewne wyjątki od wymienionych wyżej zasad. Dotyczą one jednak znacznie konkretniej sprecyzowanych sytuacji, np. prowadzenia kontroli uzasadnionej bezpośrednim zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska czy koniecznością przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia. Proponowana w projekcie zmiana skutkować zaś będzie wyłączeniem wymienionych gwarancji w odniesieniu do wszystkich pozaplanowych kontroli prowadzonych przez inspektorów.

Wyższe administracyjne kary pieniężne

Poza zmianami w ustawie z 20 lipca 1990 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska projekt nowelizacji przewiduje podwyższenie wysokości dolnych lub górnych granic wymierzania administracyjnych kar pieniężnych. W obecnym brzmieniu zmiany te mają dotyczyć następujących ustaw:

• z dnia 28 września 1991 r. o lasach,
• z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska,
• z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji,
• z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów,
• z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko,
• z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach,
• z  dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach,
• z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi,
• z dnia 15 maja 2015 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych,
• z dnia 11 września 2015 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym,
• z dnia 19 lipca 2016 r. o dostępie do zasobów genetycznych i podziale korzyści za ich wykorzystania,
• z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (ponieważ w tej ustawie nie przewidziano administracyjnych kar pieniężnych, lecz opłaty podwyższone (o czym również już pisaliśmy), projektowane zmiany dotyczą wysokości opłat podwyższonych).

Podsumowanie

Projektowane zmiany znacząco rozszerzają uprawnienia kontrolne inspektorów Inspekcji Ochrony Środowiska. O tym, czy wzrośnie skuteczność czynności kontrolnych, zdecyduje niewątpliwie dopiero praktyka stosowania nowych przepisów. Już teraz można jednak wyrazić wątpliwość, czy wyłączenie zasad dokonywania kontroli określonych w Prawie przedsiębiorców w odniesieniu do wszystkich pozaplanowych kontroli dokonywanych przez inspektorów jest zasadne i konieczne.

Martyna Robakowska, praktyka prawa ochrony środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy