Spółki osobowe | Co do zasady

Wyodrębnienie spółek osobowych spośród spółek handlowych opiera się na kryterium współdziałania osób będących uczestnikami – wspólnikami takich podmiotów. W odróżnieniu od spółek kapitałowych nie jest możliwe założenie jednoosobowej spółki osobowej.

Spółkę osobową charakteryzuje osobista majątkowa odpowiedzialność wspólników (a przynajmniej niektórych z nich) za zobowiązania spółki i osobiste prowadzenie jej spraw, których zakres różni się w poszczególnych typach spółek. Zakres może być też w pewnym stopniu regulowany przez umowę spółki. Spółki osobowe nie mają osobowości prawnej, choć ich podmiotowość prawna nie budzi obecnie wątpliwości w związku z przyznaniem takim spółkom zdolności do nabywania niektórych praw i obowiązków we własnym imieniu, w tym nieruchomości i innych praw rzeczowych, zaciągania zobowiązań oraz zdolności sądowej. Spółki osobowe działają pod własną firmą. Wspólnicy spółki osobowej, tak samo zresztą jak wspólnicy spółki kapitałowej, zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu poprzez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa (statut) tak stanowi, poprzez współdziałanie w inny sposób.

Wspólną cechą wszystkich spółek osobowych jest konieczność podania przynajmniej jednego nazwiska (nazwy) wspólnika w nazwie spółki.

Przeniesienie praw i obowiązków

Przystąpienie do spółki osobowej lub wystąpienie z niej nie może nastąpić poprzez nabycie lub zbycie praw udziałowych (udziałów lub akcji), gdyż nie występują one w takich spółkach, z wyjątkiem akcji w spółce komandytowo-akcyjnej. Zasadniczo zmiana członkostwa w spółce osobowej polega na przeniesieniu ogółu praw i obowiązków wspólnika. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko po uzyskaniu pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. W przypadku spółki partnerskiej, zgodnie z k.s.h. nowy wspólnik powinien posiadać określone uprawnienia.

W przypadku przejęcia praw i obowiązków nowy wspólnik odpowiada z dotychczasowym wspólnikiem solidarnie za jego zobowiązania związane z działalnością spółki oraz za zobowiązania samej spółki powstałe przed przystąpieniem nowego wspólnika.

Charakterystyka i cel poszczególnych typów spółek osobowych

1. Spółka jawna

Spółka jawna jest podstawowym typem spółki osobowej, a przepisy regulujące jej funkcjonowanie stosuje się także do innych typów spółek osobowych, jeśli nie ma dla nich odrębnych przepisów.

Wspólnicy, którymi mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne, jak i jednostki nie posiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, zawierają umowę o utworzeniu spółki w formie pisemnej. Umowa powinna zawierać firmę i siedzibę spółki, określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość, zakres działalności oraz czas, na jaki spółka została utworzona (jeśli jest on oznaczony).

Wspólnicy wnoszą do spółki wkłady pieniężne lub niepieniężne, w tym rzeczy przekazane na własność lub do używania. Wkładem do spółki może być również świadczenie pracy przez wspólnika. Przepisy prawa nie narzucają minimalnej wartości wkładów wspólników – o ich wysokości decyduje umowa spółki. Co do zasady nawet wspólnicy, którzy wnieśli minimalne wkłady, mają równe prawa i obowiązki, uczestniczą w zyskach i stratach spółki w równych częściach. Nie można pozbawić wspólnika spółki jawnej prawa do zysku.

Każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki jawnej i jej reprezentowania bez możliwości pobierania wynagrodzenia. Czynności tych nie można scedować na inne osoby z wyłączeniem wspólników. Wspólnicy spółki jawnej odpowiadają subsydiarnie za jej zobowiązania. Oznacza to, iż w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, wierzyciel może przeprowadzić egzekucję z majątku wspólnika.

Jeżeli umowa spółki została zawarta na czas nieoznaczony, umowę spółki jawnej można wypowiedzieć na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego. Wypowiedzenie umowy spółki powoduje rozwiązanie spółki jawnej, jednakże spółka trwa nadal pomiędzy pozostałymi wspólnikami, jeżeli umowa spółki tak stanowi albo pozostali wspólnicy tak postanowią. Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się równowartość jego udziału kapitałowego w spółce.

2. Spółka partnerska

Spółkę partnerską mogą założyć wyłącznie osoby fizyczne w celu wykonywania któregokolwiek z wolnych zawodów wskazanych w Kodeksie spółek handlowych lub innej ustawie.

W odróżnieniu od spółki jawnej, partnerzy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki związane z wykonywaniem zawodu przez innych partnerów i podległych im pracowników. Mogą jednak ustalić w umowie spółki, który z nich będzie odpowiadać za zobowiązania spółki na zasadach takich, jak wspólnik spółki jawnej.

Jeśli w umowie nie ustalono inaczej, każdy partner może reprezentować spółkę samodzielnie. Partnerzy mogą również w umowie spółki powierzyć prowadzenie spółki i jej reprezentowanie zarządowi.

Wystąpienie ze spółki partnerskiej – tak jak w przypadku spółki jawnej – wymaga złożenia wypowiedzenia na 6 miesięcy przed końcem roku obrotowego. Partner, który utracił uprawnienia zawodowe, ma obowiązek wystąpić ze spółki z końcem roku, w którym utracił uprawnienia.

Nowy partner poza uzyskaniem zgody wszystkich partnerów na jego przystąpienie musi się wykazać odpowiednimi kwalifikacjami zawodowymi.

W pozostałym zakresie obowiązują regulacje przewidziane dla spółek jawnych.

3. Spółka komandytowa

Spółka komandytowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. W spółce takiej wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do umówionej kwoty (sumy komandytowej). Wkład komandytariusza może być wniesiony w wartości niższej niż suma komandytowa, chyba że z treści umowy spółki wynika co innego.

Prowadzenie działalności w formie spółki komandytowej, w której wspólnicy mają zróżnicowany zakres odpowiedzialności, wkładów, ale i kompetencji, pozwala rozszerzać komplementariuszom grono wspólników o osoby, które co do zasady jako komandytariusze inwestują w spółkę wkłady, mają ograniczone kompetencje do działania w imieniu spółki, ale odpowiadają też w ograniczonym zakresie za zobowiązania spółki.

Spółkę komandytową reprezentują komplementariusze. Komandytariusz zasadniczo nie ma prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba że inaczej zastrzeżono w umowie spółki. Może on reprezentować spółkę na podstawie pełnomocnictwa. W braku odmiennych postanowień umowy spółki komandytariusz uczestniczy w zyskach spółki proporcjonalnie do rzeczywiście wniesionego wkładu.

Firma spółki komandytowej powinna zawierać nazwisko lub firmę jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „sp.k.”. Wspólnikami spółki komandytowej mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne, jak i jednostki nie posiadające osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Jeśli komplementariuszem jest osoba prawna, jej nazwa musi być podana wraz z określeniem jej formy prawnej. Firma nie może zawierać nazwisk komandytariuszy. Umieszczenie nazwisk (lub nazw) w firmie spółki powoduje, że osoby wskazane w firmie spółki będą odpowiadały za zobowiązania spółki wobec wierzycieli jak komplementariusze bez względu na rzeczywistą rolę wynikającą z umowy spółki.

Umowę spółki zawiera się w formie aktu notarialnego. Powinna ona zawierać firmę i siedzibę spółki, jej przedmiot działalności, czas trwania spółki, jeśli jest oznaczony, oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika oraz sumę komandytową.

W pozostałym zakresie obowiązują regulacje przewidziane dla spółek jawnych.

4. Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka komandytowo-akcyjna jest jedyną spółką osobową, która posiada kapitał zakładowy pozwalający na jej dokapitalizowanie poprzez sprzedaż akcji przy zachowaniu kontroli nad spółką przez komplementariuszy. Kapitał zakładowy powinien wynosić co najmniej 50 000 złotych.

Spółka komandytowo-akcyjna prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. W spółce takiej wobec wierzycieli za zobowiązania spółki przynajmniej jeden wspólnik (komplementariusz) odpowiada całym swoim majątkiem, a co najmniej jeden jest akcjonariuszem. Akcjonariusze nie odpowiadają za zobowiązania spółki.

Firma spółki powinna zawierać nazwisko (nazwę) jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna”. Nie może ona zawierać nazwiska/nazwy akcjonariusza. Osoba, której nazwisko (nazwa) zostanie ujawnione w firmie spółki, będzie odpowiadać wobec wierzycieli jak komplementariusz bez względu na jej status w spółce.

Do stosunków komplementariuszy pomiędzy sobą, wobec spółki, jej akcjonariuszy i osób trzecich stosuje się zasady jak w spółce jawnej.

W pozostałych sprawach, w szczególności w odniesieniu do kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej (jeśli taka zostanie utworzona) i walnego zgromadzenia, stosuje się przepisy dotyczące spółki akcyjnej. Statut spółki może przewidywać utworzenie rady nadzorczej, a w przypadku, gdy liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób, rada nadzorcza będzie obowiązkowa.

Komplementariusze mają prawo i obowiązek prowadzić sprawy spółki komandytowo-akcyjnej i reprezentować ją na zewnątrz. Statut może przewidywać, że takie prawo będzie przysługiwało jednemu lub kilku komplementariuszom. Akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie na podstawie pełnomocnictwa. Komplementariusz oraz akcjonariusz uczestniczą w zyskach spółki proporcjonalnie do rzeczywiście wniesionego wkładu, chyba że statut stanowi inaczej.

Spod kompetencji komplementariuszy zarządzających spółką wyłączone są takie, które zostały zastrzeżone dla walnego zgromadzenia. Dotyczą one między innymi:

• rozpatrzenia i zatwierdzenia sprawozdania komplementariuszy z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy,
• udzielenia absolutorium komplementariuszom prowadzącym sprawy spółki,
• udzielenia absolutorium członkom rady nadzorczej.

Niektóre uchwały walnego zgromadzenia (np. dotyczące podziału zysku w części przypadającej akcjonariuszom lub zbycia nieruchomości spółki) wymagają zgody wszystkich komplementariuszy.

Statut spółki podpisują w formie aktu notarialnego jej założyciele, którymi są przynajmniej wszyscy komplementariusze.

Statut powinien zawierać:

• firmę i siedzibę spółki,
• jej przedmiot działalności,
• czas trwania, jeśli jest oznaczony,
• oznaczenie wkładów wnoszonych przez każdego komplementariusza,
• wysokość kapitału zakładowego,
• wartość nominalną akcji oraz ich liczbę i rodzaj,
• nazwiska, imiona/nazwy komplementariuszy oraz ich adresy,
• organizację walnego zgromadzenia i rady nadzorczej, jeśli została przewidziana w statucie.

Prawo wypowiedzenia umowy spółki przysługuje wyłącznie komplementariuszowi jedynie gdy statut je dopuszcza.

5. Spółka komandytowa lub komandytowo-akcyjna z udziałem spółki kapitałowej

Strukturę spółki komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka akcyjna, najczęściej tworzy się w drodze przekształcenia spółki kapitałowej w spółkę osobową przy udziale spółki kapitałowej jako komplementariusza i osoby fizycznej jako komandytariusza lub akcjonariusza będącego jednocześnie wspólnikiem spółki kapitałowej, lub poprzez przystąpienie spółki kapitałowej jako komplementariusza do spółki osobowej. Celem takiej spółki jest ograniczenie odpowiedzialności i bezpieczeństwo wspólników, przy jednoczesnym skorzystaniu z transparentności spółki osobowej pod względem podatkowym.

Za scharakteryzowaną powyżej spółkę działa zarząd spółki kapitałowej będącej jej komplementariuszem. W celu uzyskania pewności co do reprezentacji takiej spółki osobowej konieczne jest badanie odpisów z KRS zarówno spółki osobowej, jak i spółki kapitałowej będącej komplementariuszem.