Joint venture
Terminem joint venture (wspólne przedsięwzięcie) określa się szeroki katalog różnych form współpracy osób lub podmiotów, ukierunkowanej na realizację celów oznaczonych przez uczestników – najczęściej są to cele zarobkowe lub cele organizacyjne. Cele realizowane przez uczestników projektu joint venture nie muszą być dla nich wszystkich takie same. Wspólne przedsięwzięcia oznaczane tym terminem mogą być nakierowane na osiągnięcie skonkretyzowanego celu lub prowadzenie procesu współpracy w sposób ciągły. W pierwszym z tych wariantów projekt joint venture ma zazwyczaj określony termin realizacji, po upływie którego strony kończą współpracę lub przekształcają formę swojej współpracy. W drugim wariancie projekt joint venture ma charakter bezterminowy z możliwością jego zakończenia przez każdą ze stron w określonych warunkach. W prawie polskim brak jest normatywnej regulacji zagadnienia joint venture. Wszelkie umowy dotyczące realizacji projektów o przeprowadzenie wspólnego przedsięwzięcia mogą być zatem zawierane jako umowy nienazwane, podlegające regulacjom Kodeksu cywilnego. Dodatkowo, gdy wraz z zawarciem umowy joint venture tworzona jest spółka, w której strony umowy joint venture zostają wspólnikami, umowy takie w zakresie stosunków pomiędzy wspólnikami w odpowiednim zakresie są rządzone przepisami Kodeksu spółek handlowych.
Świadczenie przez strony joint venture w celu realizacji projektu
Podstawą do realizacji projektu/transakcji joint venture jest określone świadczenie na rzecz projektu przez każdego z uczestników. W szczególności może chodzić o przekazanie na potrzeby projektu określonych aktywów, świadczenia pracy, udostępnienie kapitału, dostęp do know how lub innych wartości majątkowych lub niemajątkowych Zakłada się, że świadczenia przekazane na potrzeby projektu joint venture przez jego uczestników pozwolą dzięki wspólnemu działaniu uzyskać efekt synergii oraz osiągnięcie założonego celu.
Transakcja joint venture może mieć charakter projektu greenfield, czyli tworzenia danego przedsięwzięcia od początku poprzez przekazanie wskazanych powyżej świadczeń, określenie struktury prawnej, majątkowej i organizacyjnej oraz dalszą współpracę stron w zakresie wspólnej inwestycji. Transakcja joint venture może też polegać na przeprowadzeniu projektu przy wykorzystaniu już istniejącej struktury prawnej i organizacyjnej celem dalszego jej rozwijania. Przystąpienie podmiotu (podmiotów) lub osoby (osób) do współpracy z partnerem prowadzącym już przedsięwzięcie, które ma być dalej wspólnie rozwijane, jest jedną z form przyspieszenia rozwoju istniejących struktur majątkowych.
Struktura transakcji – tworzenie SPV i opcje
Większość przedsięwzięć joint venture obejmuje dwa zasadnicze elementy, które są podstawą realizacji projektu. Pierwszym elementem jest wiedza lub innowacyjne rozwiązanie lub pozycja rynkowa danego podmiotu lub osoby, natomiast drugim elementem jest kapitał lub majątek trwały innego podmiotu lub osoby. Dodatkowymi składnikami projektu joint venture mogą być zezwolenia lub koncesje na prowadzenie danej działalności. Oczywiście w praktyce w celu realizacji transakcji joint venture strony mogą zaangażować inne składniki znajdujące się w ich dyspozycji lub pozyskane ze źródeł zewnętrznych. Połączenie wspomnianych składników następuje zazwyczaj wskutek stworzenia w oparciu o nie przedsiębiorstwa, które może być prowadzone przez spółkę osobową lub kapitałową. Często instrumentem realizacji transakcji joint venture staje się więc spółka celowa SPV).
Niemniej zanim dojdzie do stworzenia takiej spółki, zazwyczaj strony transakcji joint venture zawierają jedno lub więcej porozumień ogólnie regulujących ich współpracę i zasady realizacji projektu. Umowa główna, stanowiąca podstawę do dalszych porozumień, jest także charakterystycznym elementem projektu/transakcji joint venture. W umowie takiej ustalane są, między innymi, przesłanki wspólnej współpracy, aktywa przeznaczone do realizacji projektu, instrumenty organizacyjne konieczne do realizacji projektu (w tym między innymi potrzeba stworzenia ww. spółki), czas trwania projektu, zasady finansowania, kompetencje decyzyjne oraz schemat zakończenia współpracy.
W związku z ostatnim etapem można wyróżnić kolejny element charakterystyczny dla transakcji joint venture, a mianowicie opcje na przeniesienie udziałów w strukturze joint venture, które są udzielane wzajemnie (lub jednostronnie) przez uczestników projektu i klauzule wyjścia z projektu. Wspomniane opcje są w istocie umowami zbycia lub nabycia określonych praw, kreującymi uprawnienia lub obowiązki związane z przejęciem/ zmianą kontroli nad projektem lub zwiększeniem albo zmniejszeniem parytetu uczestnictwa w nim poszczególnych stron projektu, lub w ogóle zakończeniem uczestnictwa w projekcie. Zakończenie uczestnictwa w projekcie może być także powiązane z wprowadzeniem nowego uczestnika w miejsce strony ustępującej (wówczas projekt toczy się dalej w nowym składzie uczestników). Opcje są najczęściej ustanawiane w odniesieniu do udziałów lub akcji spółki, która prowadzi przedsiębiorstwo będące realizacją projektu. Niemniej możliwe są także inne rozwiązania kształtujące wzajemne prawa i obowiązki uczestników transakcji, posiadające cechy opcji.
Etapy transakcji
Całokształt transakcji joint venture, od zaplanowania do sfinalizowania, wygląda zazwyczaj następująco:
- zorganizowanie grupy inwestorów oraz uzgodnienie wstępnego planu przeprowadzenia transakcji wraz z ustaleniem aktywów, niezbędnych do realizacji projektu,
- przygotowanie biznesplanu,
- przeprowadzenie analiz prawnych, ekonomicznych, technicznych itp. składników majątkowych przeznaczonych do realizacji projektu oraz przeprowadzenie analizy prawnej wymagań administracyjnych koniecznych do spełnienia przed przystąpieniem do projektu i w trakcie jego realizacji, przeprowadzenie analizy źródeł finansowania,
- zawarcie umowy joint venture (umowa ta może być w pewnych wypadkach zawarta na wcześniejszym etapie i zawierać warunki realizacji kolejnych działań),
- stworzenie spółki celowej / wehikułu transakcyjnego (SPV) dla realizacji projektu,
- faza zasadnicza realizacji projektu,
- etap zakończenia projektu lub jego przekształcenia w inną formę działania/współpracy stron.
Aspekty prawne
Umowy joint venture, zawierane od samego początku przekształceń gospodarczych w Polsce, nie są przedmiotem szczegółowych regulacji Kodeksu cywilnego ani innych aktów prawnych, niemniej dopuszczalność ich zawarcia nie budzi wątpliwości w oparciu o zasadę swobody umów. Spółki prawa handlowego tworzone w celu realizacji projektów joint venture podlegają regulacjom Kodeksu spółek handlowych i innych ustaw.
Istotnym i dość powszechnym problemem jest korelacja umowy zasadniczej joint venture z umową (lub statutem) spółki SPV. Zazwyczaj umowa joint venture jest porozumieniem wielowątkowym. Umowa (lub statut) spółki SPV dotyczy, co do zasady, węższego obszaru realizacji projektu i jest zasadniczym dokumentem powołującym podmiot, w ramach którego projekt jest realizowany, i kształtującym funkcjonowanie tego podmiotu w sposób odzwierciedlający ogólne zasady projektu wyrażone w umowie joint venture.
W umowie (lub statucie) spółki zawarte są postanowienia dotyczące praw i obowiązków założycieli/wspólników (akcjonariuszy) spółki, którymi są zazwyczaj podmioty lub osoby będące stronami umowy joint venture, jednak zakres regulacji ich współpracy w umowie spółki/statucie jest zazwyczaj węższy niż w przypadku umowy joint venture ze względu na ograniczenia regulacyjne wynikające z prawa handlowego.
Dodatkową kwestią często pojawiającą się w zakresie uregulowania projektu joint venture, zwiększającą stopień komplikacji jego struktury, może być też chęć poddania umowy joint venture prawu zagranicznemu, podczas gdy umowa polskiej spółki SPV obligatoryjnie podlega prawu polskiemu, podobnie jak przejście własności jej udziałów, choćby były zawarte w umowie joint venture rządzonej prawem obcym.