Skutki Brexitu dla transgranicznych postępowań upadłościowych i restrukturyzacyjnych | Co do zasady

Jak Brexit wpłynie na transgraniczne postępowania upadłościowe i restrukturyzacyjne z udziałem Wielkiej Brytanii? Czy orzeczenia wydane przez sąd upadłościowy w Wielkiej Brytanii nadal będą mogły zostać uznane w Polsce?

Wielka Brytania przestała być członkiem Unii Europejskiej 1 lutego 2020 r. Z dniem 31 grudnia 2020 r. zakończył się tzw. okres przejściowy dotyczący Brexitu. Oznacza to, że od 1 stycznia 2021 r. prawo UE przestało mieć zastosowanie do Wielkiej Brytanii.

Wyjście Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej wiąże się więc z zaprzestaniem stosowania rozporządzeń unijnych w sprawie postępowania upadłościowego. Orzeczenia brytyjskich sądów upadłościowych przestały być automatycznie uznawane w Polsce.

Jak było dotychczas?

Aktami regulującymi transgraniczne postępowania insolwencyjne (upadłościowe i restrukturyzacyjne) na terenie UE, z wyjątkiem Danii, są rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (wersja przekształcona) oraz poprzedzające je rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 r., które nadal znajduje zastosowanie do postępowań upadłościowych wszczętych przed 26 czerwca 2017 r.

Do końca okresu przejściowego rozporządzenie 2015/848 znajdowało zastosowanie w stosunkach między państwami członkowskimi UE oraz Wielką Brytanią. Służyło m.in.:

• ustaleniu, w którym państwie członkowskim może zostać wszczęte postępowanie upadłościowe,
• określeniu właściwego prawa krajowego dla danego postępowania,
• określeniu zasad współpracy pomiędzy zagranicznymi sądami i zarządcami.

Stosownie do rozporządzenia 2015/848 orzeczenie o wszczęciu postępowania upadłościowego wydane w jednym kraju UE podlega automatycznemu uznaniu we wszystkich pozostałych krajach UE z takim samym skutkiem.

Jurysdykcja do wszczęcia tzw. „głównego postępowania upadłościowego” przysługuje sądowi państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika. Sposób prowadzenia postępowania upadłościowego, jak i jego skutki, są co do zasady regulowane przez prawo państwa wszczęcia głównego postępowania (przepisy rozporządzenia przewidują jednak szereg wyjątków od tej reguły).

Jeżeli sąd jednego państwa członkowskiego wszczął wobec dłużnika główne postępowanie upadłościowe, sądy innych państw członkowskich mogą wszcząć postępowanie upadłościowe wobec tego samego dłużnika tylko wtedy, gdy posiada on na terytorium tego innego państwa członkowskiego oddział swojego przedsiębiorstwa. Jest to tzw. „wtórne postępowanie upadłościowe”. Podlega ono co do zasady prawu państwa członkowskiego, na którego terytorium zostało wszczęte. Skutki tego postępowania są ograniczone do majątku dłużnika znajdującego się na terytorium tego ostatniego państwa członkowskiego.

Rozporządzenie 2015/848 gwarantuje również, że powołanie zarządcy, nadzorcy sądowego lub syndyka masy upadłości w jednym państwie członkowskim jest automatycznie uznawane we wszystkich państwach członkowskich bez konieczności wydawania orzeczenia sądowego.  Takie rozwiązanie pozwoliło skutecznie zarządzać transgranicznymi postępowaniami upadłościowymi w UE. Ograniczyło też koszty i czas związane z rozpatrywaniem spraw transgranicznych.

Czy rozporządzenie 2015/848 może być dalej stosowane w stosunkach pomiędzy UE a Wielką Brytanią?

Stosownie do postanowień umowy o wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej przepisy rozporządzenia 2015/848 będą obowiązywać w stosunkach z Wielką Brytanią jedynie do tych postępowań upadłościowych, w których główne postępowanie upadłościowe zostało wszczęte przed zakończeniem okresu przejściowego. Oznacza to, że Wielka Brytania będzie nadal uznawać postępowania upadłościowe wszczęte w innych państwach członkowskich i uzyska wzajemne uznanie postępowania upadłościowego wszczętego w Wielkiej Brytanii, jeżeli postępowanie główne zostało wszczęte przed 1 stycznia 2021 r.

Co się zmieniło od 1 stycznia 2021 r.?

Od 1 stycznia 2021 r. orzeczenia wydane przez sądy upadłościowe w Wielkiej Brytanii nie są automatycznie uznawane w państwach członkowskich UE. Jurysdykcja i uznawanie orzeczeń w sprawach upadłościowych podlegają wewnętrznym przepisom Wielkiej Brytanii oraz poszczególnych państw członkowskich.

Uznanie w UE orzeczenia brytyjskiego sądu o wszczęciu postępowania upadłościowego  wymaga złożenia przez uprawniony podmiot wniosku do sądu krajowego każdego państwa, w którym ubiega się on o uznanie, zgodnie z odpowiednimi przepisami krajowymi. W zależności od okoliczności może to wymagać dodatkowej analizy sprawy.

Alternatywne ścieżki wzajemnego uznawania postępowań upadłościowych

Możliwą alternatywną drogą do uzyskania uznania na mocy prawa krajowego w Wielkiej Brytanii i niektórych państwach członkowskich jest ustawa modelowa wydana przez komisję UNCITRAL działającą przy ONZ (UNCITRAL Model Law on Cross-Border Insolvency).

Ustawa modelowa to szereg zaleceń dotyczących wprowadzania przez państwa ratyfikujące przepisów prawa upadłościowego do ich systemów prawnych. Ma ona na celu zapewnienie jednolitego mechanizmu uznawania zagranicznych postępowań oraz określenie zasad współpracy pomiędzy zagranicznymi sądami lub organami w toku zagranicznego postępowania upadłościowego.

Wielka Brytania wprowadziła ustawę modelową do swojego prawodawstwa krajowego w ramach Cross-Border Insolvency Regulations 2006 (CBIR 2006). Oprócz niej ustawę modelową przyjęły tylko cztery państwa członkowskie: Grecja, Rumunia, Słowenia oraz Polska. Oznacza to, że uznanie postępowania upadłościowego wszczętego w Wielkiej Brytanii na terenie tych państw, jak również uznanie postępowania upadłościowego wszczętego w jednym z tych państw w Wielkiej Brytanii nie powinno w praktyce powodować większych trudności.

Jednakże uznanie zagranicznego postępowania upadłościowego w myśl ustawy modelowej nie jest automatyczne (jak ma to miejsce w przypadku rozporządzenia 2015/848), lecz wymaga złożenia wniosku do sądu. Przykładowo brytyjski zarządca zainteresowany uznaniem orzeczenia sądu brytyjskiego o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego przez sąd polski powinien złożyć do tego sądu stosowny wniosek i załączyć do niego dokumenty wymienione w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (w ramach której Polska wprowadziła ustawę modelową do swojego porządku prawnego).

Polskie Prawo upadłościowe zawiera też regulacje w zakresie skutków uznania orzeczenia o wszczęciu zagranicznego postępowania upadłościowego w Polsce.  Dotyczą one  m.in.:

• zakresu uprawnień zarządcy zagranicznego,
• wpływu ogłoszenia upadłości na majątek upadłego położony w Polsce,
• wtórnego postępowania upadłościowego, które może zostać następnie wszczęte przez sąd polski.

Jeżeli jednak ustawa modelowa nie zostanie szerzej rozpowszechniona i przyjęta w pozostałych państwach członkowskich, nie zapewni ona powszechnego alternatywnego sposobu uznawania transgranicznych postępowań upadłościowych z udziałem Wielkiej Brytanii.

Potrzebne porozumienie

1 stycznia 2021 r. weszła w życie licząca ponad 1200 stron umowa o handlu i współpracy Unii Europejskiej ze Zjednoczonym Królestwem (stosowana na razie tymczasowo), regulująca różnorodne aspekty przyszłych relacji między UE a Wielką Brytanią po Brexicie. Niestety całkowicie pomija się w niej cywilną współpracę sądową, w tym wzajemne uznawanie orzeczeń sądów państw UE i Wielkiej Brytanii w sprawach dotyczących niewypłacalności. Oznacza to, że nie ma obecnie jednolitego systemu współpracy sądowej w sprawach upadłościowych Wielkiej Brytanii z państwami UE.

Zadaniem rządu brytyjskiego jest więc teraz wypracowanie porozumienia w sprawie transgranicznych postępowań upadłościowych, które usprawniłoby wzajemne uznawanie orzeczeń między Wielką Brytanią a UE i przyniosłoby analogiczne korzyści jak te wynikające dotychczas z rozporządzenia 2015/848.

Ewa Kruszko, praktyka restrukturyzacji i upadłości kancelarii Wardyński i Wspólnicy