Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne – nowe narzędzie dla przedsiębiorców w kryzysie
24 czerwca 2020 r. weszła w życie nowa procedura restrukturyzacyjna, która umożliwia przedsiębiorcom przeprowadzenie sprawnego oddłużenia bez nadmiernej ingerencji sądu. Po stronie wierzycieli mogą pojawić się potencjalne ryzyka i wątpliwości co do możliwości przeciwdziałania negatywnym skutkom otwarcia postępowania. Uproszczona restrukturyzacja stanowi hybrydę rozwiązań przewidzianych w innych postępowaniach restrukturyzacyjnych, które umożliwiają dłużnikowi zawarcie układu z wierzycielami przy zapewnieniu szerokiej ochrony przed egzekucją i wypowiedzeniem kluczowych umów.
Ramy prawne uproszczonej restrukturyzacji
Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne odwołuje się do postępowania o zatwierdzenie układu („PZU”) uregulowanego w Prawie restrukturyzacyjnym, z istotnymi modyfikacjami wynikającymi z przepisów art. 15-25 ustawy z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19. Postępowanie ma w przeważającej części charakter pozasądowy. Tak jak w dotychczasowym PZU, dłużnik z pomocą doradcy restrukturyzacyjnego przedstawia wierzycielom propozycje układowe, zbiera od nich głosy i dopiero na koniec występuje do sądu o zatwierdzenie przegłosowanego układu. Wraz z nową procedurą dłużnicy zyskują jednak przywileje nieznane dotychczasowemu PZU. Beneficjentem nowej procedury mogą być wszystkie podmioty mające zdolność restrukturyzacyjną zgodnie z art. 4 Prawa restrukturyzacyjnego, bez względu na to, czy stan zagrożenia niewypłacalnością albo niewypłacalność dłużnika powstały w czasie epidemii lub w związku z epidemią COVID-19.
Otwarcie postępowania
Otwarcie postępowania następuje automatycznie poprzez dokonanie obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym ze wskazaniem danych dłużnika, dnia układowego oraz nadzorcy układu, z którym dłużnik jak dotychczas zawiera umowę o sprawowanie nadzoru nad przebiegiem postępowania. Przed dokonaniem obwieszczenia, z którym wiążą się skutki otwarcia postępowania, dłużnik przygotowuje i przekazuje wybranemu nadzorcy układu propozycje układowe, spis wierzytelności oraz spis wierzytelności spornych. Sporządzenie obu spisów było dotychczas kompetencją nadzorcy układu i także w ramach nowej procedury należy oczekiwać, że dłużnik będzie współpracował z nadzorcą układu w zakresie ich przygotowania. Dłużnik zachowuje prawo ustalenia dnia układowego, który powinien przypadać nie wcześniej niż 7 dni przed złożeniem wniosku o dokonanie obwieszczenia i nie później niż 7 dni po jego złożeniu.
Skutki otwarcia postępowania
Z perspektywy dłużników zaletą uproszczonej restrukturyzacji jest dalekosiężna ochrona przed egzekucją sądową ze strony zarówno wierzycieli niezabezpieczonych, jak i zabezpieczonych na majątku dłużnika. W okresie od dnia dokonania obwieszczenia o otwarciu uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego do dnia jego zakończenia lub umorzenia dotychczasowe postępowania egzekucyjne zostają zawieszone z mocy prawa, a nowe nie mogą być wszczęte przeciwko dłużnikowi. Warto podkreślić, że objęcie dłużnika ochroną przeciwegzekucyjną następuje automatycznie, z chwilą dokonania obwieszczenia w MSiG. Dodatkowo w okresie uproszczonej restrukturyzacji obowiązuje zakaz wypowiadania, bez zezwolenia nadzorcy układu, kluczowych umów zawartych z dłużnikiem, w tym najmu, dzierżawy, leasingu czy kredytu. Obowiązuje również znany z przyspieszonego postępowania układowego zakaz spełnienia świadczeń wynikających z wierzytelności objętych z mocy prawa układem, a także ograniczenia w dokonywaniu potrąceń.
Nowością jest również możliwość objęcia układem wierzytelności zabezpieczonej na majątku dłużnika bez zgody wierzyciela rzeczowego. Warunkiem jest jednak przedstawienie dla tego wierzyciela propozycji układowej przewidującej pełne zaspokojenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, które były przewidziane w umowie będącej podstawą ustanowienia zabezpieczenia (niezależnie od tego, czy umowa np. kredytu została rozwiązana lub wygasła) albo jej zaspokojenie w stopniu nie niższym od tego, jaki byłby do uzyskania przy dochodzeniu wierzytelności z przedmiotu zabezpieczenia. Ocena spełnienia tej ostatniej przesłanki może być kontrowersyjna z uwagi na zmieniającą się w czasie wartość przedmiotu zabezpieczenia wpływającą na poziom zaspokojenia wierzyciela rzeczowego. Ponadto wierzyciele rzeczowi, przy objęciu ich wierzytelności układem, będą mogli zostać spłaceni w ratach i w terminie określonym w układzie, o ile układ przewidujący ratalną spłatę zostanie przegłosowany, co w praktyce, przy uwzględnieniu siły głosu wierzycieli rzeczowych w głosowaniu nad układem, zdarzało się niezwykle rzadko.
Ochrona wierzycieli
Możliwość negatywnego oddziaływania uproszczonej restrukturyzacji na interesy wierzycieli została dalece ograniczona. Każdy wierzyciel może wnioskować do sądu o uchylenie w całości skutków obwieszczenia o otwarciu postępowania, w tym zakazu egzekucji z majątku dłużnika. Zważywszy jednak na ramy czasowe omawianej procedury, reakcja sądu na wniosek wierzycieli, zwłaszcza przy uwzględnieniu (wprawdzie fakultatywnej) możliwości wysłuchania dłużnika, wierzyciela lub nadzorcy układu, może być spóźniona i skutkować uchyleniem negatywnych dla wierzycieli skutków otwarcia postępowania dopiero w jego końcowej fazie. Z uwagi na wąski horyzont czasowy postępowania nie przewidziano możliwości zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie uchylenia skutków dokonanego obwieszczenia. Ochronę wierzycieli przed uszczuplaniem majątku dłużnika ma zapewniać ograniczony zarząd dłużnika, który dla czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu będzie zobowiązany pod rygorem ich nieważności uzyskać zgodę nadzorcy układu. Wierzycielom będzie także przysługiwało roszczenie o naprawienie szkody, jeśli dłużnik dokonał obwieszczenia o otwarciu postępowania w złej wierze.
Nowe finansowanie
Ustawodawca przewiduje możliwość udzielenia dłużnikowi, za zgodą nadzorcy układu, nowego finansowania po otwarciu uproszczonej restrukturyzacji, celem sfinansowania wykonania układu lub zaspokojenia kosztów postępowania i zobowiązań powstałych po jego otwarciu. Nowe finansowanie może być również, za zgodą nadzorcy układu, zabezpieczone na majątku dłużnika. Problematyczne może być jednak utrzymanie skuteczności nowych zabezpieczeń względem masy upadłości albo masy sanacyjnej (w razie niepowodzenia uproszczonej restrukturyzacji), albowiem dla ich skuteczności przewidziany został warunek zawarcia informacji o udzieleniu zabezpieczenia we wniosku o zatwierdzenie układu i prawomocnego zatwierdzenia układu. Podmiot udzielający finansowania celem zaspokojenia kosztów postępowania i bieżących zobowiązań dłużnika będzie zatem ponosił ryzyko odmowy zatwierdzenia układu i w konsekwencji, w razie ogłoszenia upadłości lub otwarcia sanacji dłużnika, utraty zabezpieczeń na majątku dłużnika. W praktyce zatem można sobie jedynie wyobrazić udzielenie dłużnikowi pożyczki albo kredytu celem sfinansowania wykonania układu, przy czym warunkiem uruchomienia takiego nowego finansowania będzie prawomocne zatwierdzenie układu.
Aspekty proceduralne głosowania nad układem
Ważnym rozwiązaniem w dobie pandemii jest możliwość zdalnego przeprowadzenia zgromadzenia wierzycieli w celu głosowania nad układem z wykorzystaniem elektronicznych środków komunikacji. Dopuszczalna jest również tradycyjna formuła zgromadzenia, któremu przewodniczy nadzorca układu. W odróżnieniu od PZU, układ przyjmowany jest większością głosujących (a nie uprawnionych do głosowania) wierzycieli, mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom. Mogą pojawić się wątpliwości, czy zasada większości osobowej liczonej od wierzycieli głosujących znajdować będzie zastosowanie także przy samodzielnym zbieraniu głosów przez dłużnika.
Czas trwania postępowania
Uproszczona restrukturyzacja ma ściśle określone ramy czasowe. Wniosek o zatwierdzenie układu należy złożyć do sądu nie później niż w terminie czterech miesięcy od dnia dokonania obwieszczenia w MSiG. Brak wpływu wniosku w tym terminie spowoduje umorzenie postępowania z mocy prawa. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu w terminie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku. Postanowienie w przedmiocie zatwierdzenia układu może być zaskarżone przez uczestników postępowania. Termin na wniesienie zażalenia wynosi dwa tygodnie. Wniesienie zażalenia (np. przez wierzyciela) może istotnie opóźnić uprawomocnienie się i rozpoczęcie wykonywania układu.
Niepowodzenie restrukturyzacji – możliwe scenariusze dla dłużnika
W razie niepowodzenia uproszczonej restrukturyzacji skutkującego odmową zatwierdzenia układu albo umorzeniem postępowania o zatwierdzenie układu po złożeniu wniosku o zatwierdzenie układu dłużnik może złożyć uproszczony wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego albo uproszczony wniosek o ogłoszenie upadłości. Ustawodawca przewiduje tym samym drugą szansę dla dłużnika w kryzysie poprzez otwarcie postępowania sanacyjnego i utrzymanie ochrony przed egzekucją, a w przypadku braku perspektyw odzyskania płynności finansowej – ogłoszenie upadłości.
Wyłączenie osobistej odpowiedzialności reprezentantów dłużnika za długi
Zgodnie z nową regulacją dokonanie obwieszczenia o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu w terminie wymaganym do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (tj. nie później niż 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości) wyłącza odpowiedzialność reprezentantów dłużnika za:
- szkodę wyrządzoną wskutek nieterminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 21 ust. 3 Prawa upadłościowego),
- zobowiązania dłużnika będącego spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, co do których egzekucja okazała się bezskuteczna (art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych),
- zaległości podatkowe (art. 116 § 1 Ordynacji Podatkowej).
Dodatkowym warunkiem zwolnienia reprezentantów dłużnika z odpowiedzialności osobistej za długi jest wykazanie, że w postępowaniu o zatwierdzenie układu doszło do prawomocnego zatwierdzenia układu, a w razie niepowodzenia restrukturyzacji – do otwarcia postępowania sanacyjnego na skutek uproszczonego wniosku o otwarcie tego postępowania lub złożenia uproszczonego wniosku o ogłoszenie upadłości.
Jeśli w ciągu czterech miesięcy od dokonania obwieszczenia nie zostanie złożony wniosek o zatwierdzenie układu w ramach uproszczonej restrukturyzacji i w konsekwencji postępowanie zostanie umorzone, dłużnik nie może wprawdzie złożyć uproszczonych wniosków o ogłoszenie upadłości lub otwarcie postępowania sanacyjnego, ale i tak jego reprezentanci mogą być chronieni przed odpowiedzialnością za długi, o ile w terminie siedmiu dni od umorzenia postępowania złożą wniosek o ogłoszenie upadłości albo wniosek o otwarcie któregokolwiek z dostępnych postępowań restrukturyzacyjnych i dojdzie do otwarcia takiego postępowania.
Regulacja ta jest dość zawiła, ale najważniejsze jest to, żeby w terminie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości dokonać obwieszczenia o otwarciu postępowania o zatwierdzenie układu. O zachowaniu terminu decyduje faktyczne dokonanie obwieszczenia, a nie samo złożenie wniosku o jego dokonanie. W przypadku dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej wobec reprezentantów dłużnika ich obrona będzie mogła być skuteczna, jeżeli w pierwszej kolejności wykażą, że dochowali terminu na dokonanie obwieszczenia o otwarciu uproszczonej restrukturyzacji. Oznacza to, że w praktyce wnioski o dokonanie obwieszczenia – podobnie jak w przypadku innych postępowań restrukturyzacyjnych – będą składane równolegle z wnioskami o ogłoszenie upadłości, aby uchronić reprezentantów dłużnika przed ujemnymi skutkami nieterminowego dokonania obwieszczenia, na którego wykonanie nie mają wpływu po złożeniu wniosku do MSiG. Na marginesie należy wskazać, że wobec obowiązującego moratorium w zakresie obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości praktyczne zastosowanie powyższej regulacji dla dłużników niewypłacalnych z powodu COVID-19 będzie miało miejsce po ustaniu stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. W odniesieniu do pozostałych dłużników, których niewypłacalność nie pozostaje w związku z COVID-19, zwolnienie z odpowiedzialności osobistej może być realizowane przez terminowe dokonanie obwieszczenia od dnia wejścia w życie omawianej regulacji.
Podsumowanie
Z uproszczonej restrukturyzacji można skorzystać w okresie do 30 czerwca 2021 r., który ustawodawca ocenia jako czas oddziaływania negatywnych skutków ekonomicznych epidemii COVID-19. Prawdopodobieństwo nadmiernego obciążenia w tym czasie sądów wnioskami upadłościowymi jest wysokie, dlatego zdecydowano się udostępnić dłużnikom szeroki parasol ochronny w ramach procedury w istocie pozasądowej, w ramach której wiodącą rolę będą odgrywać doradcy restrukturyzacyjni. Efektywność nowego postępowania będzie jednak w dużej mierze zależała od samych dłużników, którzy nie powinni traktować uproszczonej restrukturyzacji jako czasowej ucieczki przed egzekucją, lecz na transparentnych zasadach podjąć negocjacje z wierzycielami celem zawarcia układu. Szansa na efektywne oddłużenie w ramach omawianej procedury jest tylko jednorazowa, a niepowodzenie uproszczonej restrukturyzacji może skierować dłużników na skomplikowane tory pozostałych procedur restrukturyzacyjnych albo upadłościowych. Warto zatem dogłębnie rozpoznać i odpowiednio przygotować się do wdrożenia nowej procedury, aby móc skorzystać z zapowiadanej przez ustawodawcę efektywności czasowej jej przeprowadzenia.
Jakub Kokowski, adwokat, praktyka restrukturyzacji i upadłości kancelarii Wardyński i Wspólnicy
