Sankcje za naruszenie sankcji
Do tej pory obowiązek przestrzegania unijnych sankcji gospodarczych wynikał bezpośrednio z przepisów rozporządzeń, w szczególności rozporządzenia 833/2014 oraz rozporządzenia 765/2006 zawierających środki ograniczające względem podmiotów rosyjskich i białoruskich, ale naruszenie zakazów nie podlegało karom. Sytuacja ulegnie zmianie, ponieważ w Sejmie procedowany jest projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego.
Skutki afery tzw. ruskiego węgla
Przestrzeganie sankcji gospodarczych jest dziś jednym z podstawowych elementów zrównoważonego rozwoju opartego na ESG (Enviromental, Social and Governance). Dotychczas ich nieprzestrzeganie groziło przede wszystkim stratami wizerunkowymi i bojkotem towarów i usług przedsiębiorców zaangażowanych w handel z Rosją. Wygląda na to, że import węgla z Rosji do Polski w sytuacji, w której Polska ma tego surowca pod dostatkiem, doprowadzi już niedługo do przyjęcia w Polsce ustawy poświęconej sankcjom gospodarczym. Wprowadzi ona reżim odpowiedzialności prawnej za nieprzestrzeganie sankcji, z możliwością nakładania rekordowo wysokich kar, a także stworzy precedens do nakładania krajowych, dalej idących niż unijne, ograniczeń przedmiotowych i podmiotowych w stosunku do Rosji. Sankcje za nieprzestrzeganie sankcji będą dotyczyły naruszeń w zakresie zawierania nowych umów oraz nieprawidłowej realizacji umów zawartych przed agresją Rosji na Ukrainę.
Nawet 20 milionów zł za naruszenie sankcji gospodarczych
Projekt ustawy przewiduje dotkliwe sankcje za nieprzestrzeganie środków ograniczających zawartych w stosownych rozporządzeniach unijnych (głównie w rozporządzeniu 833/2014 oraz rozporządzeniu 765/2006 zawierających środki ograniczające względem podmiotów rosyjskich i białoruskich).
W szczególności projekt przewiduje możliwość nałożenia na przedsiębiorstwa działające w Polsce i realizujące niedozwolone transakcje z podmiotami z Rosji lub Białorusi administracyjnej kary pieniężnej w wysokości do 20 000 000 zł. Kara ta przewidziana jest za naruszenia zakazów polegające na:
- sprzedaży, dostawie, przekazywaniu lub wywozie produktów lub technologii przeznaczonych do wydobycia paliw kopalnych wymienionych w załączniku II do rozporządzenia 833/2014, na rzecz jakiegokolwiek podmiotu w Rosji,
- sprzedaży, dostawie, przekazywaniu lub wywozie towarów luksusowych wymienionych w załączniku XVIII do rozporządzenia 833/2014, na rzecz jakiegokolwiek podmiotu w Rosji,
- przywozie do Unii wyrobów z żelaza i stali wymienionych w załączniku XVII do rozporządzenia 833/2014, pochodzących z Rosji lub wywiezionych do Rosji,
- uczestnictwie w jakiejkolwiek transakcji z podmiotem wymienionym w załączniku XIX do rozporządzenia 833/2014 lub kontrolowanym przez podmiot wymieniony w tym załączniku,
- świadomych działaniach mających na celu ominięcie powyższych zakazów.
Przestrzeganie przepisów rozporządzenia 833/2014 oraz rozporządzenia 765/2006 będzie podlegało kontroli celno-skarbowej. Karę pieniężną ma nakładać Szef Krajowej Administracji Skarbowej w drodze decyzji administracyjnej, od której nie przysługuje odwołanie do wyższej instancji. Możliwe będzie wyłącznie wniesienie wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy do tego samego organu.
Projekt nie przewiduje szczególnych przepisów dotyczących miarkowania kary, zatem zastosowanie będą miały przepisy ogólne Działu IVa Kodeksu postepowania administracyjnego. Zgodnie z art. 189d k.p.a. przy wymierzaniu kary pieniężnej organ bierze pod uwagę m.in.: wagę i okoliczności naruszenia, w szczególności ochronę ważnego interesu publicznego, częstotliwość naruszeń tego samego rodzaju w przeszłości oraz wysokość korzyści, którą uzyskano.
Oprócz sankcji administracyjnych przewidziano sankcję karną w postaci kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3. Projekt przewiduje bowiem możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej każdego, kto narusza zakazy w postaci przeprowadzenia z podmiotami rosyjskimi transakcji takich jak:
- sprzedaż, dostawa, przekazywanie, w tym świadczenie pomocy technicznej lub finansowej, towarów i technologii o podwójnym zastosowaniu, wymienionych w załączniku I do rozporządzenia 2021/821,
- sprzedaż, dostawa, przekazywanie, w tym świadczenie pomocy technicznej lub finansowej, towarów i technologii o potencjalnym zastosowaniu militarnym, wymienionych w załączniku VII do rozporządzenia 833/2014,
- sprzedaż, dostawa, przekazywanie lub wywóz produktów lub technologii przeznaczonych do wydobycia paliw kopalnych wymienionych w załączniku II do rozporządzenia 833/2014,
- sprzedaż, dostawa, przekazywanie lub wywóz towarów i technologii nadających się do wykorzystania w przemyśle lotniczym lub kosmicznym, wymienionych w załączniku XI do rozporządzenia 833/2014.
Analogiczne sankcje karne przewidziane są za naruszenie rozporządzenia 765/2006 zawierającego środki ograniczające wobec Białorusi.
Krajowe sankcje podmiotowe i przedmiotowe
Polski ustawodawca wychodzi z założenia, że sankcje nakładane przez UE wyznaczają minimalny katalog środków ograniczających, który może być rozszerzany na poziomie poszczególnych krajów członkowskich, w szczególności w Polsce. Projekt nie ogranicza się jedynie do wskazania kar za nieprzestrzeganie zakazów określonych w rozporządzeniach unijnych. Projektowane przepisy zakładają również wprowadzenie sankcji dotąd nieuregulowanych na poziomie UE. Wśród nich należy wymienić zakaz przywozu do Polski oraz tranzytu przez terytorium państwa polskiego węgla objętego pozycją 2701 Wspólnej Taryfy Celnej pochodzącego z Rosji, obwodu donieckiego oraz ługańskiego,
Ponadto art. 2 projektu ustawy upoważnia ministra właściwego do spraw wewnętrznych do stworzenia na gruncie prawa krajowego listy osób fizycznych lub prawnych mających istotne znaczenie dla gospodarki Białorusi i Rosji, których fundusze i zasoby gospodarcze zostaną zamrożone, czyli tymczasowo nie podlegają dysponowaniu. Na liście publikowanej w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej ministra będą znajdowały się wyłącznie te podmioty, które nie zostały przewidziane w rozporządzeniu 765/2006 oraz rozporządzeniu 269/2014, co jednoznacznie wskazuje na poszerzenie zakresu sankcji podmiotowych.
Zarówno zabroniony import węgla z Rosji do Polski, jak i niedopełnienie obowiązków związanych z zamrożeniem funduszy lub zasobów gospodarczych podmiotów z listy ministra, objęte są administracyjną karą pieniężną w wysokości do 20 000 000 zł.
Podsumowanie
Projekt obecnie znajduje się w Sejmie i trudno przewidzieć, kiedy i w jakim ostatecznym kształcie ustawa zostanie uchwalona. Trzeba jednak uważnie śledzić jej losy, bo ustawa ma wejść w życie następnego dnia po jej opublikowaniu w Dzienniku Ustaw, co oznacza, że na chwilę obecną nie przewidziano okresu przejściowego na dostosowanie się przez przedsiębiorców do nowych regulacji prawnych.
Joanna Krakowiak, radca prawny, Jolanta Prystupa, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego oraz praktyka life science i postępowań regulacyjnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
