Sankcje finansowe w prawie ochrony środowiska
Administracyjne kary pieniężne i opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska są coraz popularniejszym środkiem sankcyjnym, konsekwentnie wprowadzanym przez ustawodawcę do przepisów poświęconych ochronie środowiska.
Prawodawca sięga do nich bardzo często, gdyż są wygodniejsze w stosowaniu niż instrumenty odpowiedzialności karnej. Zastosowanie tych ostatnich wymaga bowiem udowodnienia winy w celu przypisania odpowiedzialności konkretnej jednostce. Ponadto odpowiedzialność karną mogą ponosić wyłącznie osoby fizyczne.
Odpowiedzialność o charakterze administracyjnym pozbawiona jest tych utrudnień. Do wymierzenia takich środków sankcyjnych wystarczy obiektywne stwierdzenie naruszenia prawa. Co również istotne, odpowiedzialność tego typu mogą ponosić osoby prawne i inne jednostki organizacyjne, co eliminuje po stronie urzędników konieczność poszukiwania osoby winnej danego naruszenia prawa.
Należy również pamiętać, że do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnych kar pieniężnych stosuje się odpowiednio przepisy Ordynacji podatkowej, z tym że uprawnienia organów podatkowych przysługują marszałkowi województwa albo wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska. To zaś oznacza stosowanie w takim przypadku rygorystycznych zasad odpowiedzialności, bardzo podobnych do tych regulowanych prawem podatkowym, w tym dotyczących przedawnienia oraz obliczania odsetek za zwłokę.
Znaczna część sankcji administracyjnych określona jest w przepisach w sposób widełkowy. Często jednak wysokość kary lub opłaty podwyższonej oblicza się z wykorzystaniem rozbudowanych algorytmów wskazanych w przepisach. To utrudnia zorientowanie się w dolegliwości grożącej sankcji, a więc ocenę ryzyka związanego z takimi sankcjami.
Problematyka kar i opłat podwyższonych regulowanych prawem ochrony środowiska ma w praktyce niebagatelne znaczenie. W przypadku większości struktur transakcyjnych nie da się uniknąć „przejęcia” odpowiedzialności. O ile jest to oczywiste w przypadku transakcji na udziałach (share deal), w których dochodzi jedynie do zmiany wspólnika, to odesłanie do przepisów Ordynacji podatkowej sprawia, że również w innych wariantach transakcyjnych inwestor „przejmie” odpowiedzialność za zapłatę opłat i kar. W przypadku połączenia spółka przejmująca lub nowo zawiązana wstąpi we wszystkie prawa i obowiązki każdej z łączących się spółek. Gdy transakcja obejmować będzie przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część, nabywca takich składników majątkowych będzie co do zasady odpowiadał solidarnie ze sprzedawcą.
Wreszcie pamiętać należy, że katalog czynności zaradczych w przypadku kar pieniężnych i opłat podwyższonych jest bardzo ograniczony. Pewnym rozwiązaniem jest konstrukcja odroczenia płatności kary, jednakże ma ona w praktyce ograniczone zastosowanie. Samo zaś kwestionowanie zasadności wymierzenia takich sankcji jest trudne i zasadniczo skuteczne jedynie w przypadku uchybień formalnych. Rzadko bowiem udaje się uniknąć odpowiedzialności dzięki powołaniu się na inne okoliczności, takie jak np. brak winy w niezrealizowaniu obowiązków ustawowych.
Dominik Wałkowski, Izabela Zielińska-Barłożek, Grupa Transakcyjna i Zespół Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Zobacz także D. Wałkowski, I. Zielińska-Barłożek, Finansowe instrumenty sankcyjne, w: P. Ciećwierz, I. Zielińska-Barłożek (red.), Ryzyka prawne w transakcjach fuzji i przejęć, Warszawa 2013, s. 371 i n.
