Rada wierzycieli w postępowaniu upadłościowym
10.11.2011
ochrona wierzycieli | upadłości i restrukturyzacje
O interes wierzycieli w postępowaniu upadłościowym najlepiej mogą zadbać sami wierzyciele. Dlatego zarówno w upadłości likwidacyjnej jak i w upadłości układowej warto jest powołać radę wierzycieli.
Istotą polskiego postępowania upadłościowego jest zaspokojenie wierzycieli upadłego w jak najwyższym stopniu, zgodnie z zasadami przyjętymi przez ustawodawcę. To w interesie wierzycieli prowadzone jest postępowanie upadłościowe, a kwestia przetrwania przedsiębiorstwa dłużnika stawiana jest na drugim miejscu. Dlatego ważne jest, aby interes wierzycieli był należycie reprezentowany. Tak jak w codziennym życiu, również w postępowaniu upadłościowym najlepiej o swój interes troszczy się sam zainteresowany. Dlatego Prawo upadłościowe i naprawcze (p.u.i n.) przewiduje, że na straży interesów wierzycieli w postępowaniu upadłościowym może stać rada wierzycieli. Ponieważ jednak jest ona ciałem fakultatywnym zarówno w postepowaniu likwidacyjnym, jak i z opcją układową, w praktyce ustanawia się ją rzadko.
Powołanie rady wierzycieli może nastąpić uchwałą zgromadzenia wierzycieli powziętą na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli. Poza tym rada wierzycieli może być ustanowiona w każdym stadium postępowania upadłościowego przez sędziego-komisarza, o ile uzna on to za potrzebne lub obligatoryjnie na wniosek wierzycieli mających przynajmniej piątą część ogólnej sumy wierzytelności uznanych lub uprawdopodobnionych.
Wiążący wniosek o ustanowienie rady wierzycieli może pochodzić tylko od wierzycieli reprezentujących odpowiednią część ogólnej sumy wierzytelności (nie może więc pochodzić od upadłego, syndyka, nadzorcy sądowego czy zarządcy). Brak legitymacji do złożenia wiążącego wniosku nie pozbawia wierzycieli reprezentujących mniej niż jedną piątą ogólnej sumy wierzytelności oraz innych osób możliwości składania umotywowanych wniosków do sędziego-komisarza o ustanowienie rady wierzycieli.
Rada wierzycieli składa się z trzech do pięciu członków oraz jednego lub dwóch ich zastępców. Członkami i ich zastępcami mogą być tylko wierzyciele upadłego. Pełnią oni swoje obowiązki osobiście lub przez swoje organy, a za zgodą sędziego-komisarza także przez pełnomocnika (np. adwokata lub radcę prawnego). O wyborze członków i ich zastępców decyduje sędzia-komisarz (poza przypadkiem ich powołania na wstępnym zgromadzeniu wierzycieli). Sędzia-komisarz może również odwoływać członków i ich zastępców, którzy nie pełnią należycie swoich obowiązków, i powoływać nowych, przy czym wierzyciel zawsze ma prawo odmówić powołania do rady.
Zmiana składu rady wierzycieli może być dokonywana również na wniosek wierzycieli uprawnionych do złożenia wniosku o powołanie rady (reprezentujących 1/5 ogólnej sumy wierzytelności). Jeżeli sędzia-komisarz nie uwzględni tego wniosku, musi go przedstawić zgromadzeniu wierzycieli, które może podjąć uchwałę o zmianie członka rady wierzycieli, jeżeli za wnioskiem opowiedzą się wierzyciele reprezentujący ponad połowę ogólnej sumy wierzytelności.
Rada wierzycieli posiada kompetencje nadzorczo-kontrolne. Służy ona pomocą syndykowi, nadzorcy sądowemu lub zarządcy, kontroluje ich działalność, bada stan funduszy masy upadłości, udziela zezwolenia na dokonanie niektórych czynności oraz wyraża opinię na żądanie właściwych organów postępowania. Każdy członek rady indywidualnie, jak również cała rada, ma prawo przedstawić sędziemu-komisarzowi swoje uwagi dotyczące syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy i zwrócić się do niego o ich odwołanie. Ponadto rada wierzycieli może żądać od syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy wyjaśnień, a także badać księgi i dokumenty dotyczące upadłego.
Art. 206 ust. 1 p.u.i n. stanowi, że w postępowaniu obejmującym likwidację majątku upadłego zezwolenia rady wymaga:
- dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez syndyka, jeżeli ma trwać dłużej niż trzy miesiące od dnia ogłoszenia upadłości;
- odstąpienie od sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości;
- sprzedaż praw i wierzytelności;
- zaciąganie pożyczek lub kredytów oraz obciążenie majątku upadłego ograniczonymi prawami rzeczowymi;
- wykonanie umowy wzajemnej zawartej przez upadłego albo odstąpienie od takiej umowy oraz wykonanie lub odstąpienie od umowy zawartej przez upadłego, do której stosuje się odpowiednio przepisy art. 98 i 99 p.u.i n.;
- uznanie, zrzeczenie się i zawarcie ugody co do roszczeń spornych oraz poddanie sporu rozstrzygnięciu sądu polubownego.
Natomiast w przypadku postępowania z możliwością zawarcia układu (art. 206 ust. 11 p.u.i n.) zezwolenia rady wymaga:
- obciążenie przez upadłego albo zarządcę składników masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym i hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności nieobjętej układem;
- obciążenie przez zarządcę składników masy innymi prawami;
- zaciąganie przez zarządcę kredytów i pożyczek.
Doktryna nie jest spójna co do kwalifikacji prawnej skutków nieuzyskania zgody rady wierzycieli na dokonanie określonej czynności przez syndyka lub zarządcę. Przeważa jednak pogląd, iż czynność dokonana bez zgody rady (czy też sędziego-komisarza) stanowi czynność nieważną, jeżeli nie będzie po jej dokonaniu potwierdzona przez radę czy odpowiednio sędziego komisarza.
Rada wierzycieli wykonuje czynności przez podjęcie uchwał, zapadających większością głosów. Uchwały są podejmowane na posiedzeniach zwoływanych przez sędziego-komisarza, syndyka, nadzorcę sądowego oraz zarządcę i pod ich przewodnictwem (bez prawa głosu). Wyjątkowo w sprawie kontroli działalności syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy posiedzenie może zwołać każdy z członków, a przewodniczy mu najstarszy członek rady, chyba że członkowie postanowią inaczej.
Sędzia-komisarz może uchylić uchwałę rady wierzycieli, jeżeli uzna, że uchwała jest sprzeczna z prawem lub narusza dobre obyczaje. Postanowienie w tym przedmiocie podlega zażaleniu.
W znakomitej większości przypadków, wobec niepowołania rady wierzycieli, czynności zastrzeżone dla rady wykonuje sędzia-komisarz. Ponadto sędzia-komisarz wykonuje czynności zastrzeżone dla rady, jeżeli ta nie wykona ich w terminie przez niego wyznaczonym.
Członkom rady wierzycieli przysługuje zwrot wydatków związanych z ich udziałem w posiedzeniach rady, a w uzasadnionych przypadkach sędzia-komisarz może przyznać także wynagrodzenie z tego tytułu.
Odpowiedzialność odszkodowawcza członków rady unormowana jest tak samo jak odpowiedzialność syndyka, nadzorcy sądowego lub zarządcy. Członek rady wierzycieli odpowiada za szkodę wynikłą z nienależytego pełnienia obowiązków. Do zasad tej odpowiedzialności oraz sposobu naprawienia szkody należy stosować odpowiednio przepisy art. 415 i nast. Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych. Natomiast dochodzenie roszczeń wynikających z odpowiedzialności odszkodowawczej członków rady wierzycieli powinno odbywać się w drodze procesu cywilnego w postępowaniu zwykłym.
Przemysław Kołakowski, Zespół Prawa Upadłościowego i Restrukturyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy