Pyrrusowe zwycięstwo
Mimo pozornie korzystnego dla podatników wyroku Trybunału Konstytucyjnego organy podatkowe (organy kontroli skarbowej) nadal będą mogły w sposób instrumentalny wykorzystywać postępowania karne skarbowe.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 17 lipca 2012 roku, P 30/11
Wyrokiem z 17 lipca 2012 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 70 § 6 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 58 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim wywołuje skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z wszczęciem postępowania karnego lub postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym to postępowaniu podatnik nie został poinformowany najpóźniej z upływem terminu wskazanego w art. 70 § 1 ustawy – Ordynacja podatkowa, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji.
W konsekwencji wyroku, na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej, nadal będzie dochodziło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Jednakże niedopuszczalna będzie taka wykładnia powyższej normy, zgodnie z którą zawieszenie biegu terminu przedawnienia następuje również w sytuacji, gdy podatnik nie zostanie poinformowany o fakcie wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe przed upływem podstawowego, pięcioletniego terminu przedawnienia zobowiązania. Tak więc organ podatkowy (organ kontroli skarbowej), aby skutecznie zawiesić bieg terminu przedawnienia, będzie musiał poinformować podatnika o fakcie wszczęcia postępowania karnego skarbowego.
Istota problemu
Istotą problemu jest jednak nie brak informacji w powyższym zakresie, ale instrumentalne wykorzystywanie postępowań karnych skarbowych przez organy podatkowe (organy kontroli skarbowej) w celu wywołania skutków w sferze prawa podatkowego. Otóż często jedyną przyczyną wszczęcia postępowania karnego skarbowego jest właśnie chęć zawieszenia przez organ podatkowy (organ kontroli skarbowej) biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego a instrumentalne wykorzystywanie postępowań karnych skarbowych przez organy podatkowe (organy kontroli skarbowej)
Trybunał Konstytucyjny skoncentrował się przede wszystkim na negatywnych dla podatnika skutkach braku informacji o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Tymczasem nie to jest zasadniczym problemem w kontekście stosowania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej. Powyższy obowiązek informacyjny powinno się oceniać bowiem nie tylko na podstawie przepisów prawa karnego. Należy zauważyć, iż zgodnie z art. 208 § 1 Ordynacji podatkowej postępowanie podatkowe umarza się w szczególności w razie przedawnienia zobowiązania podatkowego. Jeżeli zatem, pomimo upływu 5-letniego terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego (art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej), organ podatkowy (organ kontroli skarbowej) nadal prowadził postępowanie podatkowe, to podatnik, na podstawie art. 121 Ordynacji podatkowej, mógł uzyskać informację o przyczynie, z powodu której organ podatkowy nie umorzył postępowania podatkowego (umorzenie ma charakter bezwzględnie obowiązujący).
Ponadto z wyroku wynika wniosek, że dla osiągnięcia skutku przewidzianego w art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej wystarczające jest wydanie przez finansowy organ postępowania przygotowawczego postanowienia o wszczęciu postępowania in rem. Biorąc pod uwagę, że w tej fazie postępowania przygotowawczego podatnik nie posiada żadnych uprawnień procesowych (inaczej jest w sytuacji, gdy podatnik ma już status podejrzanego), a jednocześnie zasadność wszczęcia postępowania karnego skarbowego nie podlega w istocie żadnej „zewnętrznej” kontroli, powyższy wniosek Trybunału Konstytucyjnego jest dla podatników niekorzystny.
Wykonanie wyroku
Do czasu wejścia w życie odpowiedniej zmiany przepisów Ordynacji podatkowej Minister Finansów wydał interpretację ogólną z dnia 2 października 2012 roku (PK4/8012/239/AAN/12/1804). Wynika z niej, że podstawą prawną działania organów podatkowych (organów kontroli skarbowej), umożliwiającą przekazanie informacji podatnikowi, będzie art. 121 Ordynacji podatkowej. Zakres informacji będzie niezwykle ogólny: „W zawiadomieniu organ podatkowy ogranicza się wyłącznie do poinformowania o dacie zawieszenia biegu terminu przedawniania zobowiązania podatkowego na skutek wystąpienia przesłanki, o której mowa w art. 70 § 6 pkt 1 ustawy – Ordynacja podatkowa”. Ponadto dla skutecznego zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego wystarczające jest wszczęcie postępowania in rem, co wynika z faktu, że „W zawiadomieniu nie podaje się informacji o okolicznościach i powodach wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, przesłankach oraz zakresie tego postępowania”.
Jednocześnie w projekcie z dnia 24 sierpnia 2012 roku ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw przewidziano zmianę Ordynacji podatkowej polegającą na dodaniu art. 70c. Zgodnie z projektowaną normą „Organ podatkowy pierwszej instancji zawiadamia podatnika o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego oraz o dalszym biegu terminu przedawnienia po upływie okresu zawieszenia”.
Podsumowanie
W konsekwencji wyroku na organy podatkowe (organy kontroli skarbowej) został nałożony nowy obowiązek informacyjny, którego niedopełnienie wywołuje daleko idące konsekwencje w sferze praw podatnika, bowiem może doprowadzić do przedawnienia zobowiązania podatkowego. Jest to zatem kolejny dokument w postępowaniu podatkowym, w którego przypadku niektórym podatnikom może się opłacać unikanie skutecznego doręczenia. Tymczasem organy podatkowe (organy kontroli skarbowej) nadal będą mogły w sposób instrumentalny wykorzystywać postępowania karne skarbowe.
Radosław Teresiak, Zespół Doradztwa Podatkowego kancelarii Wardyński i Wspólnicy