Przedawnienie roszczeń odszkodowawczych w sprawach antymonopolowych
Ustalenie terminu przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody z tytułu naruszenia przepisów antymonopolowych nie jest sprawą prostą. Roszczenia takie mogą być formułowane bądź po wydaniu decyzji Prezesa UOKiK w sprawach praktyk ograniczających konkurencję (follow on actions), bądź też bez oczekiwania na wydanie takiej decyzji (stand-alone actions). W odniesieniu do tej drugiej opcji warto podkreślić, że ścieżka administracyjna nie jest jedyną możliwością dochodzenia praw przez podmiot poszkodowany praktykami antymonopolowymi. Nie musi on czekać na rozstrzygnięcie spraw przez Prezesa UOKiK, lecz może samodzielnie wnieść powództwo do sądu cywilnego przeciwko podmiotowi, który jego zdaniem dopuścił się zakazanych praktyk.
W przypadku roszczeń odszkodowawczych zastosowanie znajdą przepisy art. 9 ustawy o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji („ustawa odszkodowawcza”). Przepis ten znacząco modyfikuje ogólne terminy przedawnienia przewidziane dla roszczeń odszkodowawczych wynikające z art. 4421 § 1 k.c. Dla przypomnienia – przepis ten w obecnym brzmieniu (wprowadzonym właśnie ustawą odszkodowawczą) przewiduje trzyletni okres przedawnienia liczony od dnia, w którym powód dowiedział się, albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (termin a tempore scientiae). W każdym zaś przypadku termin przedawnienia nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (termin a tempore facti).
Wedle art. 9 ustawy odszkodowawczej zasadniczy termin przedawnienia dla roszczeń odszkodowawczych wynikających z naruszenia prawa konkurencji wynosi pięć lat, ale jego bieg nie rozpoczyna się w czasie trwania naruszenia. Podobnie dziesięcioletni okres przedawnienia, który wedle ogólnych zasad winien być liczony od dnia zdarzenia wywołującego szkodę (np. zakupu towaru o sztucznie zawyżonej cenie), rozpoczyna swój bieg dopiero od dnia zaprzestania zakazanej praktyki. W obu przypadkach kluczowe jest ustalenie daty zaprzestania praktyki. W konkretnych przypadkach data ta może nastręczać trudności i będzie wymagać przeprowadzenia postępowania dowodowego.
Ponadto terminy przedawnienia ulegają zawieszeniu z chwilą wszczęcia przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Komisję Europejską lub inny organ konkurencji postępowania w sprawie naruszenia prawa konkurencji, którego przedmiotem jest naruszenie prawa konkurencji będące podstawą roszczenia odszkodowawczego. Zawieszenie to ustaje dopiero po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego naruszenie prawa konkurencji lub zakończenia postępowania w inny sposób.
W praktyce termin na dochodzenie roszczeń może być znacznie dłuższy
Podkreślić należy, że powyższe przepisy dotyczą roszczeń odszkodowawczych dotyczących naruszenia prawa konkurencji, które nastąpiło po wejściu w życie ustawy odszkodowawczej, tj. po 27 czerwca 2017 r. A zatem dotyczy tylko takich roszczeń, które są formułowane w oparciu o praktykę zaistniałą po 27 czerwca 2017 r. lub taką, która wprawdzie rozpoczęła się wcześniej, ale była kontynuowana w tej dacie.
W skrajnych przypadkach może to przedłużyć termin na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych wynikających z takich praktyk o kilka, a nawet kilkanaście lat. Zilustrujmy to przykładem.
Załóżmy, że zakazana praktyka rozpoczęła się w 2014 roku. UOKiK wszczął postępowanie administracyjne 15 grudnia 2015 r. i zakończył je decyzją wydaną i opublikowaną 30 listopada 2016 r., w której to decyzji nakazał stronie zaniechanie stosowania praktyki. Strona odwołała się do SOKiK, a następnie do sądu apelacyjnego, który 15 czerwca 2018 r. wydał prawomocny wyrok podtrzymujący decyzję Prezesa UOKiK. W postępowaniu sądowym ustalono, że strona zakończyła stosowanie praktyki już po zakończeniu postępowania administracyjnego, w dniu 30 października 2017 r. Ponieważ naruszenie trwało w dacie wejścia w życie ustawy odszkodowawczej (27 czerwca 2017 r.), mają do niej zastosowanie nowe przepisy regulujące przedawnienie. Pięcioletni termin przedawnienia powinien teoretycznie rozpocząć swój bieg 30 października 2017 r. (data zaprzestania naruszenia), jednak z racji postępowania UOKiK i procedury odwoławczej ulegnie on zawieszeniu do 15 czerwca 2019 r. (rok po uprawomocnieniu się po wyroku sądu apelacyjnego). W efekcie termin przedawnienia na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych upłynie dopiero 15 czerwca 2024 r.
Dla porównania, według dotychczasowych przepisów art. 4421 § 1 k.c., termin przedawnienia mógłby upłynąć już w dniu 30 listopada 2019 r. (trzy lata od dnia, kiedy poszkodowany dowiedział się o własnej szkodzie i osobie naruszyciela, na skutek lektury decyzji administracyjnej Prezesa UOKiK opublikowanej 15 listopada 2016 r.).
Naruszenia zakończone przed wejściem w życie ustawy odszkodowawczej
W przypadku naruszeń zakończonych przed wejściem w życie ustawy odszkodowawczej, tj. 27 czerwca 2017 r., musimy odróżnić dwie sytuacje. Jeżeli przed tą datą roszczenia odszkodowawcze się już przedawniły, ustawa odszkodowawcza niczego nie zmieni, a powód nie będzie mógł dochodzić swoich praw.
W odniesieniu do roszczeń nieprzedawnionych w tej dacie, w art. 38 ustawy odszkodowawczej przyjęto fikcję prawną, wedle której trzyletni termin przedawnienia przewidziany w art. 4421 k.c. rozpoczyna swój bieg na nowo w dniu wejścia w życie ww. ustawy. A zatem jeżeli przed 27 czerwca 2017 r. powstały roszczenia odszkodowawcze, które nie przedawniły się jeszcze w tym dniu, to nie ulegną one przedawnieniu w „normalnym” trzyletnim okresie liczonym od dnia dowiedzenia się o szkodzie, ale dopiero w dniu 27 czerwca 2020 r. Powód ma więc więcej czasu na wytoczenie powództwa o naprawienie szkody.
Oczywiście mówimy tu o przypadkach, gdy termin przedawnienia się rozpoczął, albowiem powód mógł wcześniej dowiedzieć się o własnej szkodzie i sprawcy deliktu antymonopolowego. Jeżeli termin ten się jeszcze nie rozpoczął, będzie liczony według ogólnych zasad art. 4421 § 1 k.c.
Zilustrujmy to przykładem. Praktyka ograniczająca konkurencję miała miejsce w latach 2014-2015. Nie mają do niej zastosowania nowe przepisy ustawy odszkodowawczej, bowiem naruszenie prawa konkurencji miało miejsce przed wejściem w życie ustawy. Zastosowanie ma natomiast art. 38 ustawy. Powód dowiedział się o praktyce i naruszycielu w dniu 15 lutego 2016 r., kiedy to na stronie internetowej UOKiK została opublikowana decyzja Prezesa UOKiK dotycząca tej praktyki. Termin przedawnienia roszczenia odszkodowawczego liczonego według dotychczasowych przepisów upłynąłby w dniu 15 lutego 2019 r. Jednak z mocy art. 38 ustawy odszkodowawczej termin na wniesienie powództwa ulega przedłużeniu o ponad rok – do 27 czerwca 2010 r.
Załóżmy z kolei, że decyzja dotycząca praktyki z lat 2014-2015 została opublikowana 15 czerwca 2018 r. Powinniśmy zatem zastosować przepisy obecnego art. 4421 § 1 k.c. Ponieważ można założyć, że poszkodowany mógł zidentyfikować szkodę i osobę sprawcy w dacie opublikowania decyzji (15 czerwca 2018 r.), termin przedawnienia upłynie 15 czerwca 2021 r.
A co ma do tego nowelizacja Kodeksu cywilnego?
W tym kontekście warto odnotować istotną nowelizację przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących terminów przedawnienia roszczeń majątkowych, które weszły w życie 9 lipca 2018 r. (art. 117 i n. k.c.). Zmiana obejmuje zarówno długość terminu przedawnienia, jak i sposób jego obliczania. Nowe brzmienie przewiduje, że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat (dotychczas 10 lat), a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Znowelizowana treść art. 118 k.c. wskazuje także odmienny niż dotychczas sposób liczenia upływu terminu przedawnienia. Bieg terminu przedawnienia ma co do zasady kończyć się z upływem ostatniego dnia roku kalendarzowego.
Powstaje pytanie, czy nowelizacja ta będzie miała wpływ na obliczanie terminów przedawnienia roszczeń odszkodowawczych wynikających z naruszeń antymonopolowych, w szczególności czy termin ten ulega przedłużeniu do końca danego roku kalendarzowego. Uważam, że nie, a to z tego względu, że przepisy regulujące przedawnienie roszczeń antymonopolowych (art. 9 i 38 ustawy odszkodowawczej) mają charakter szczególny względem przepisów art. 117 i n. k.c., i jako regulacja szczególna wyłączają stosowanie norm ogólnych (zgodnie z normą kolizyjną lex specialis derogat legi generali). Sprawa nie jest jednak jednoznaczna i ostateczną odpowiedź w tym względzie przyniesie przyszłe orzecznictwo sądowe.
Sabina Famirska, radca prawny, praktyka prawa konkurencji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
