Pokrzywdzony | Co do zasady

Jaki jest status pokrzywdzonego w postępowaniu karnym?

Pokrzywdzony to osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzony nie występuje w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe.

Pokrzywdzony z samego faktu pokrzywdzenia go przestępstwem jest uznawany za stronę postępowania przygotowawczego. Pokrzywdzony w toku postępowania karnego jest przesłuchiwany w charakterze świadka i korzysta z przysługujących mu praw i obowiązków.

Aby uzyskać uprawnienia strony w postępowaniu sądowym, pokrzywdzony musi złożyć oświadczenie o wstąpieniu w rolę oskarżyciela posiłkowego (prywatnego). Pokrzywdzony, który nie złoży takiego oświadczenia, może jednak uczestniczyć w rozprawie.

Pokrzywdzony może działać w postępowaniu osobiście lub za pośrednictwem pełnomocnika.

Pokrzywdzony może osobiście złożyć zawiadomienie o przestępstwie i zainicjować w ten sposób wszczęcie postępowania o przestępstwo popełnione na jego szkodę, może też występować w charakterze pokrzywdzonego w postępowaniu wszczętym z urzędu przez organy ścigania. Istnieje kategoria przestępstw, których wszczęcie wymaga inicjatywy pokrzywdzonego. Są to przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego (np. kradzież lub oszustwo na szkodę osoby najbliższej) oraz przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (np. zniewaga, zniesławienie).

Pokrzywdzony przed pierwszym przesłuchaniem w toku postępowania przygotowawczego otrzymuje na piśmie pouczenia o podstawowych uprawnieniach i obowiązkach.

Jakie możliwości działania ma pokrzywdzony w sprawie karnej?

W trakcie postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może m.in.:

• przeglądać akta i sporządzać z nich odpisy, a także złożyć zażalenie na odmowę udostępnienia akt,
• zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania świadka, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można go przesłuchać na rozprawie,
• zgłosić zarzuty co do treści protokołu, który został sporządzony z czynności przeprowadzonej z udziałem pokrzywdzonego,
• żądać odpisu protokołu czynności, w której uczestniczył lub miał prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niego lub sporządzonego z jego udziałem oraz na jego wniosek; pokrzywdzony odpłatnie otrzymuje kserokopie dokumentów z akt sprawy, a za zgodą prowadzącego postępowanie przygotowawcze także odpłatnie uwierzytelnione odpisy lub kserokopie,
• wnieść zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia oraz na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia; pokrzywdzonemu przysługuje również złożenie zażalenia na czynności inne niż postanowienia i zarządzenia naruszające jego prawa,
• złożyć wniosek lub wyrazić zgodę na złożony wniosek podejrzanego o skierowanie sprawy przez prokuratora do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między nim a podejrzanym,
• wnieść do sądu akt oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego (tzw. subsydiarny akt oskarżenia). Termin wniesienia aktu oskarżenia wynosi miesiąc od doręczenia pokrzywdzonemu zawiadomienia o drugim postanowieniu o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania. Akt oskarżenia powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego.

Pokrzywdzony w toku procesu sądowego może występować jako oskarżyciel posiłkowy, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo – w określonych prawem sytuacjach – także zamiast niego. Pokrzywdzony, jako oskarżyciel posiłkowy, ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecny na całej rozprawie, zadawać pytania przesłuchiwanym osobom oraz wnosić środki zaskarżenia.

Pokrzywdzony może działać również jako oskarżyciel prywatny, który wnosi i popiera oskarżenie w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.

Pokrzywdzony lub inna uprawniona osoba może wnosić o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie za krzywdę wywołaną przestępstwem.

Jakie obowiązki ma pokrzywdzony w sprawie?

Do podstawowych obowiązków pokrzywdzonego należy obowiązek stawienia się na każde wezwanie organu prowadzącego postępowanie. Na pokrzywdzonego, który wezwany w charakterze świadka bez usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do   3000 złotych, a ponadto zarządzić jego zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie.

W celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów można pobrać od pokrzywdzonego odciski daktyloskopijne, włosy, ślinę, próby pisma, zapach, wykonać fotografię osoby lub dokonać utrwalenia głosu. Za zgodą pokrzywdzonego biegły może również zastosować środki techniczne mające na celu zbadanie nieświadomych reakcji jego organizmu (badanie wariograficzne).

Jeżeli karalność czynu zależy od stanu zdrowia pokrzywdzonego, nie może on sprzeciwić się oględzinom i badaniom niepołączonym z zabiegiem chirurgicznym lub obserwacją w zakładzie leczniczym. W przypadku zaistnienia wątpliwości co do stanu psychicznego pokrzywdzonego, stanu jego rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić jego przesłuchanie z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a pokrzywdzony nie może się temu sprzeciwić.

Jeżeli pokrzywdzony, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pisma wysyłane pod tym adresem uważa się za doręczone.