Po wyroku | Co do zasady

Jak bronić się przed wykonaniem niekorzystnego wyroku lub postanowienia?

Zasadą jest, że od każdego wyroku wydanego w I instancji przysługuje stronom postępowania apelacja. Co do zasady wnosi się ją w terminie 14 dni od dnia otrzymania wyroku wraz z pisemnym uzasadnieniem, a w wyniku jej wniesienia sprawę rozpatruje inny sąd (sąd wyższej instancji; apelację od wyroku sądu rejonowego rozpatruje sąd okręgowy, od wyroku sądu okręgowego – sąd apelacyjny).

Podobnie rzecz się ma z dużą częścią postanowień sądu I instancji, które mogą być zaskarżone zażaleniem w terminie 7 dni od doręczenia postanowienia z uzasadnieniem. W tym przypadku jednak, aby dane postanowienie mogło być zaskarżone, musi być wyraźny przepis przewidujący możliwość wniesienia zażalenia.

Innym środkiem tymczasowym jest wstrzymanie wykonania. Co do zasady jest ono klasyfikowane jako rodzaj zabezpieczenia roszczeń, niemniej ma nieco odmienny charakter niż inne środki zabezpieczenia. Wstrzymanie wykonania odnosi się do sytuacji, w których wykonanie orzeczenia sądu, które może być lub już zostało zaskarżone, może spowodować nieodwracalną szkodę dla jednej ze stron.

Jest to środek obrony strony pozwanej na wypadek nadania przez sąd rygoru natychmiastowej wykonalności orzeczeniu, które nie jest jeszcze prawomocne.

Można również żądać wstrzymania wykonania, gdy orzeczenie jest wprawdzie prawomocne (wydane przez sąd II instancji), ale strona pozwana wniosła skargę kasacyjną.

Czy można odzyskać koszty postępowania od przeciwnika?

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego wprowadzają ogólną zasadę odpowiedzialności za wynik postępowania, co oznacza, że stronie wygrywającej przysługuje od strony przegranej zwrot poniesionych kosztów sądowych (np. opłat sądowych, zaliczek) proporcjonalnie do wygranej. Strona wygrywająca może dodatkowo żądać zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Sąd ustala koszty postępowania na podstawie informacji dostarczonych przez stronę. W braku takiej informacji sąd decyduje na podstawie oficjalnej tabeli kosztów. Zwrot kosztów przyznany stronie przez sąd nie może przekroczyć kwot wskazanych w rozporządzeniu wydanym przez Ministra Sprawiedliwości, który sprawuje kontrolę nad wysokością kosztów zastępstwa procesowego. Postanowienie o kosztach stanowi część końcowego orzeczenia sądu.

Jednak sądy praktycznie zawsze przyznają koszty według tabeli kosztów, dlatego niezależnie od przekazanych sądowi informacji o rzeczywiście poniesionych kosztach strona nie odzyska więcej niż kwotę 43 200 PLN tytułem kosztów zastępstwa procesowego w każdej instancji.

Jeśli chodzi o koszty sądowe, strona wygrywająca może odzyskać je w całości, łącznie z opłatami sądowymi, kosztami przejazdu, kosztami tłumaczeń etc. (w tym celu należy sporządzić i przedłożyć sądowi spis kosztów).

W postępowaniu egzekucyjnym obowiązuje odwrotna reguła. Koszty obciążają w całości dłużnika i są ściągane wraz z należnością główną.

W postępowaniu zabezpieczającym natomiast każda ze stron ponosi koszty związane ze swoim udziałem (np. opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia, koszty wykonania zabezpieczenia). Jednakże strona wygrywająca może wnieść o zasądzenie zwrotu tych kosztów przez sąd w orzeczeniu końcowym w sprawie.

Kto ponosi koszty w trakcie postępowania?

Co do zasady strona, która wnosi o podjęcie czynności połączonej z wydatkami (np. wnosząca o sporządzenie opinii przez biegłego), obowiązana jest uiścić zaliczkę na ich pokrycie. Jeśli natomiast sąd z urzędu podejmuje czynności połączone z wydatkami, jednocześnie ustala, która ze stron powinna uiścić zaliczkę. Wysokość zaliczki, jak również termin na jej wniesienie, oznaczany jest przez sąd. Zazwyczaj sąd nie podejmuje żadnych czynności, dopóki cała kwota zaliczki nie zostanie uiszczona.

Jak się wnosi apelację?

Postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne, co oznacza, że od niekorzystnego dla strony wyroku wydanego w I instancji można apelować.

Strona niezadowolona z wyroku może zażądać sporządzenia uzasadnienia wyroku i doręczenia odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku.

Apelację wnosi się w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym doręczono stronie skarżącej wyrok z uzasadnieniem.

Apelację wnosi się do tego sądu, który wydał zaskarżony wyrok, który przekazuje ją z aktami sądowi odwoławczemu (obecnie, w wyniku ostatnich zmian przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, apelacja może być bezpośrednio wniesiona także do sądu II instancji, który będzie ją rozpoznawał). Jeżeli natomiast strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w ww. terminie tygodniowym od ogłoszenia wyroku, dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia (oznacza to de facto trzy tygodnie od ogłoszenia sentencji wyroku).

Na jakich podstawach powinna się opierać apelacja?

Co do zasady apelacja może opierać się na zarzutach i argumentach dotyczących niewłaściwego zastosowania przepisów, niewłaściwej interpretacji lub naruszenia przepisów prawa materialnego lub przepisów proceduralnych, jak również nieprawidłowego ustalenia faktów.

Jak wygląda postępowanie w drugiej instancji?

Jeśli apelacja została wniesiona prawidłowo (tj. nie została odrzucona ze względu na nieuzupełnione braki formalne lub fiskalne), sprawa jest ponownie całościowo rozpoznawana przez sąd drugiej instancji.

Po rozpoznaniu sprawy sąd II instancji może:

• oddalić apelację, jeśli uzna ją za bezzasadną;
• zmienić zaskarżony wyrok zgodnie z żądaniem skarżącego;
• w razie stwierdzenia nieważności postępowania – uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania;
• jeżeli pozew podlega odrzuceniu albo zachodzi podstawa do umorzenia postępowania, uchylić wyrok oraz odrzucić pozew lub umorzyć postępowanie.

Istnieje generalna zasada, że sąd drugiej instancji nie może uchylić zaskarżonego wyroku i przekazać sprawy do ponownego rozpoznania, chyba że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy albo wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Należy jednak zauważyć, że sądy drugiej instancji niechętnie prowadzą postępowanie dowodowe, uzasadniając to tym, że faktycznie pozbawia to strony jednej instancji. Orzeczenie sądu drugiej instancji jest bowiem prawomocne, a dowody zebrane przez ten sąd nie są już weryfikowane. Jednakże ostatnia nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego (która weszła w życie 3 maja 2012 roku) wprowadziła możliwość wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na wyrok sądu II instancji uchylający zaskarżony wyrok i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania, co stanowi nowość proceduralną. Z takiego zażalenia może skorzystać strona niezadowolona z przekazania sprawy ponownie do pierwszej instancji.

W jakich przypadkach i w jakim terminie przysługuje skarga kasacyjna?

Prawo do wniesienia skargi kasacyjnej od prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji do Sądu Najwyższego przysługuje w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 50 000 PLN w postępowaniu zwykłym (w sprawach prowadzonych w postępowaniu gospodarczym, wszczętych przed 3 maja 2012 roku – 75 000 PLN) i tylko wówczas, gdy istnieje istotne zagadnienie prawne, które wymaga wyjaśnienia przez Sąd Najwyższy w celu uniknięcia rozbieżności w orzecznictwie sądów. Te ograniczenia nie mają zastosowania w przypadku, gdy zachodzi nieważność postępowania lub gdy skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (np. naruszenie przepisów prawa materialnego lub przepisów proceduralnych jest oczywiste). Skarga kasacyjna musi być oparta na zarzucie naruszenia prawa materialnego przez jego błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie, lub na zarzucie naruszenia przepisów postępowania. W tym ostatnim przypadku jednak uchybienie to musi mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd Najwyższy nie weryfikuje ustaleń faktycznych, dokonanych przez sądy niższych instancji.

W sprawach, w których wniesienie skargi kasacyjnej jest dopuszczalne, a apelacja strony została oddalona, strona może żądać sporządzenia uzasadnienia i doręczenia odpisu wyroku sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem. Taki wniosek może zostać złożony w terminie siedmiu dni od ogłoszenia wyroku. Natomiast dwumiesięczny termin do wniesienia skargi kasacyjnej biegnie od dnia doręczenia wyroku sądu drugiej instancji wraz z przygotowanym uzasadnieniem. Inaczej niż w przypadku apelacji, strona, która nie wniosła o doręczenie jej uzasadnienia wyroku, nie może następnie wnieść skargi kasacyjnej.

Co do zasady skarga kasacyjna może być sporządzona wyłącznie przez adwokata lub radcę prawnego.

Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia

Sąd Najwyższy rozpatruje również skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się pod warunkiem, że skarżący nie wniósł wcześniej (z jakiejkolwiek przyczyny) skargi kasacyjnej. Zatem skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie może być także wnoszona od orzeczeń Sądu Najwyższego.

Ten nadzwyczajny środek zaskarżenia może być wniesiony zarówno od orzeczeń sądów pierwszej, jak i drugiej instancji. Nie ma też ograniczeń ze względu na wartość przedmiotu sporu.

Kiedy można wnieść skargę o wznowienie postępowania?

Skarga o wznowienie postępowania może być złożona, jeżeli:

• skład sądu był niezgodny z przepisami prawa lub jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, nie była należycie reprezentowana lub była pozbawiona możności działania;
• wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo został uzyskany za pomocą przestępstwa;
• później wykryto okoliczności faktyczne lub środki dowodowe, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu;
• później wykryto prawomocny wyrok dotyczący tego samego stosunku prawnego;
• podstawa prawna orzeczenia została uznana za niezgodną z Konstytucją.

Skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, nie później jednak niż w terminie pięciu lat od dnia wydania wyroku, poza przypadkiem, gdy strona nie była należycie reprezentowana lub była pozbawiona możności działania.

Co można zrobić, gdy termin do podjęcia czynności już minął?

Terminy wskazane w przepisach są terminami ustawowymi i nie mogą być przekraczane. Pismo wniesione po terminie sąd zwraca, a jeśli wnoszony był środek zaskarżenia – sąd go odrzuca. W pewnych przypadkach możliwe jest jednak złożenie wniosku o przywrócenie terminu. Wniosek taki musi zostać złożony w terminie jednego tygodnia od momentu, kiedy przyczyna niedochowania terminu ustała. We wniosku strona musi uprawdopodobnić przyczyny, dla których nie była w stanie dochować terminu. Jednocześnie ze złożeniem wniosku strona musi dokonać danej czynności, tj. złożyć pismo lub wnieść środek zaskarżenia. Jeśli sąd uzna wniosek o przywrócenie terminu za uzasadniony, to dokonana po przekroczeniu terminu (wraz z wnioskiem) będzie wywoływała odpowiednie skutki prawne.

Kiedy wyrok jest wykonalny?

Wyrok jest wykonalny, jeżeli jest prawomocny albo jeżeli sąd nada mu klauzulę natychmiastowej wykonalności.

Kiedy wyrok jest prawomocny?

Wyrok jest prawomocny, gdy nie przysługuje od niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. Prawomocne są wszystkie wyroki sądów drugiej instancji oraz wyroki, których nie zaskarżono w terminie.

Czym jest natychmiastowa wykonalność wyroku?

Wszystkie wyroki zaoczne uwzględniające powództwo oraz wyroki zasądzające roszczenie uznane przez pozwanego są natychmiast wykonalne.

Sąd może nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności, jeżeli zasądza należność z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona, oraz jeżeli uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania.

Jeżeli opóźnienie wykonania wyroku uniemożliwiałoby lub znacznie utrudniało jego wykonanie albo narażało powoda na szkodę, sąd może również na wniosek strony nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

Co można zrobić, gdy strona przegrana odmówi dobrowolnego poddania się orzeczeniu sądu?

Każdy wyrok może zostać wykonany po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności.

Jeśli strona przegrana odmówi dobrowolnego poddania się wykonalnemu orzeczeniu sądu, powód może złożyć wniosek o przeprowadzenie przymusowej egzekucji przez komornika sądowego. W przypadku roszczeń majątkowych egzekucja przeprowadzana jest w drodze zajęcia i sprzedaży majątku dłużnika. W przypadku, gdy wyegzekwowane ma być określone świadczenie dłużnika, egzekucję prowadzi sąd, który dysponuje różnymi środkami przymusu, jak na przykład możliwością nałożenia grzywny (przy czym nowelizacja przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, która weszła w życie 3 maja 2012 roku, pozwala także na zagrożenie dłużnikowi obowiązkiem zapłaty wierzycielowi określonej sumy pieniężnej za każdy dzień zwłoki w wykonaniu obowiązku).

Czy można wykonać w Polsce orzeczenie zagraniczne?

Do wykonywania wyroków wydanych przez sądy państw członkowskich UE ma zastosowanie rozporządzenie Rady (WE) Nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych. Na temat zasad stosowania przepisów rozporządzenia uzasadniających odmowę uznania lub wykonania wyroków wypowiedział się Sąd Najwyższy w sprawie sygn. akt. II CSK 628/08.

W przypadku innych państw (tj. spoza Unii Europejskiej) stosuje się uregulowania szczególne przewidziane w umowach międzynarodowych. W braku takich umów sąd zwraca się do ministra sprawiedliwości o stwierdzenie stosowania zasady wzajemności przez wskazane państwo.

Natomiast w każdym przypadku, w myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, orzeczenie nie podlega uznaniu, jeżeli:

• orzeczenie nie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane;
• orzeczenie zapadło w sprawie podlegającej wyłącznej jurysdykcji sądów polskich;
• pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie;
• strona w ciągu postępowania była pozbawiona możności obrony;
• sprawa o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami zawisła w sądzie polskim wcześniej niż przed sądem państwa obcego;
• uznawane orzeczenie jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Polsce, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami;
• orzeczenie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. klauzula porządku publicznego).