Nowy Prezes i priorytety UOKiK | Co do zasady

Nowy Prezes UOKiK zapowiada wzmocnienie aktywności urzędu mającej zapobiegać negatywnym skutkom rynkowym. Priorytetem ma być usuwanie szkodliwych praktyk z obrotu gospodarczego (a niekoniecznie karanie). Postępowania mają być prowadzone szybciej i sprawniej. Do tego dochodzi sporo zmian wewnętrznych w urzędzie.

Artykuł powstał na bazie wideokonferencji z Prezesem UOKiK zorganizowanej 15 kwietnia br. przez politykainsight.pl, informacji prasowych oraz publikacji UOKiK i Komisji Europejskiej.

Tomasz Chróstny został powołany przez premiera na Prezesa UOKiK niecałe trzy miesiące temu (27 stycznia). Wcześniej od sierpnia 2019 r. pełnił funkcję wiceprezesa UOKiK i był odpowiedzialny za ochronę konsumentów oraz przygotowanie urzędu do zadań związanych z ograniczeniem zatorów płatniczych w gospodarce. Z wykształcenia jest ekonomistą.

Niedługo po objęciu funkcji przez nowego szefa urzędu rozpoczął się kryzys związany z pandemią COVID-19 i Prezes UOKiK, jako centralny organ administracji rządowej odpowiedzialny za ochronę konkurencji i konsumentów, włączył się aktywnie w działania antykryzysowe, przygotowując zarówno projekty zmian legislacyjnych (do tzw. tarczy antykryzysowej), jak i dostosowując działalność wewnętrzną i zewnętrzną urzędu do warunków kryzysowych.

Priorytety UOKiK

Prezes Chróstny zapowiada wzmocnienie aktywności UOKiK mającej zapobiegać negatywnym skutkom rynkowym, przede wszystkim w zakresie:

• ochrony konsumentów i gospodarstw domowych,
• przeciwdziałania tworzeniu i ograniczania zatorów płatniczych,
• wykorzystywania przez dużych przedsiębiorców przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi,
• zwalczania zmów przetargowych,
• stosowania programów compliance i zwiększenia skuteczności w działaniach urzędu, w tym sprawniejsze i bardziej efektywne prowadzenie postępowań,
• zatwierdzania programów pomocowych dla Polski.

Ochrona konsumentów oraz przeciwdziałanie zatorom płatniczym i wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w branży rolno-spożywczej

Co jednak istotne, na samych zapowiedziach się nie kończy. Urząd faktycznie podejmuje różnorakie działania, w szczególności te dotyczące ochrony konsumentów i gospodarstw domowych. Oprócz aktywności w ramach tzw. tarczy antykryzysowej wszczął ostatnio postępowania wyjaśniające w celu sprawdzenia, czy najwięksi producenci żywności i sieci handlowe nie wykorzystują nieuczciwie w czasie pandemii przewagi negocjacyjnej wobec swoich kontrahentów. UOKiK zwrócił się o wyjaśnienia do około setki przedsiębiorców – dużych sieci handlowych działających w Polsce oraz największych producentów z branży mięsnej, mleczarskiej, przetwórstwa owoców, warzyw, zbóż i roślin oleistych.

Wspomniane postępowania toczą się na podstawie przepisów ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.  Prezes UOKiK wskazuje, że prawidłowe funkcjonowanie sektora rolno-spożywczego w czasach pandemii jest niezmierne ważne dla bezpieczeństwa żywnościowego Polski. Z tego względu urząd sprawdza, czy duże podmioty z sektora rolno-spożywczego zmieniły w czasie pandemii swoje polityki handlowe i cenowe na niekorzyść mniejszych kontrahentów, czy dotrzymywane są terminy.

Sprawdzana jest również płynność finansowa na każdym szczeblu łańcucha dostaw żywności do konsumentów oraz badana kwestia dotrzymywania terminów płatności pomiędzy kontrahentami zgodnie z wymogami ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (o zmianach, które weszły w życie na początku bieżącego roku, pisaliśmy w artykule Compliance a nowe przepisy w sprawie zatorów płatniczych).

Programy pomocy publicznej dla Polski

Jak wynika z deklaracji prezesa Chróstnego, celem krótkoterminowym jest bardziej aktywna rola organu antymonopolowego związana z zatwierdzaniem przez Komisję Europejską programów pomocowych (dopuszczalnej pomocy publicznej) dla przedsiębiorców i gospodarki polskiej.

Takich programów Komisja zatwierdziła już kilka.  Na początku kwietnia zatwierdzony został program w wysokości 22 miliardów euro (czyli około 100 mld zł) przeznaczony dla polskich przedsiębiorców mających problemy z dostępem do kapitału w dobie pandemii; jak dotychczas jest to największy kwotowo program pomocy publicznej państwa członkowskiego dla jego gospodarki zatwierdzony przez Komisję.  Do tego dochodzi mniejszy program o wartości około 110 mln euro (około 500 mln zł) zatwierdzony przez KE 22 kwietnia, który ma ułatwiać udzielanie gwarancji publicznych w odniesieniu do pożyczek w celu wsparcia polskiej gospodarki w okresie pandemii.

UOKiK, jako wyspecjalizowany organ administracji rządowej, miałby pośredniczyć w rozmowach pomiędzy rządem RP a Komisją Europejską.

Compliance, odformalizowanie kontaktów i szybsze postępowania

Prezes UOKiK deklaruje, że potrzebna i wskazana jest rozbudowa obszarów compliance dla przedsiębiorców. Chce, aby urząd dostarczał przedsiębiorcom wiedzę na temat zgodności postępowania w różnych obszarach prawa ochrony konkurencji i konsumentów. Może to oznaczać podjęcie działań w zakresie opracowania przez urząd szeregu nowych wyjaśnień czy interpretacji przepisów oraz wytycznych, a także zwiększenie roli edukacyjnej UOKiK również w bezpośrednich kontaktach z przedsiębiorcami.

Duży nacisk ma zostać położony także na znaczące zwiększenie kontaktów nieformalnych i tzw. działania miękkie podejmowane przez urząd. Prezes UOKiK podkreślał podczas wideokonferencji, że priorytetem powinno być usuwanie szkodliwych praktyk z obrotu gospodarczego. Chodzi tu o strategię „miękkich wystąpień” po stronie urzędu, tj. o przekonywanie przedsiębiorców do zmiany negatywnych zachowań rynkowych i zapobieganie naruszeniom konkurencji na wczesnym etapie od wykrycia nieprawidłowości przez urząd, czyli bez konieczności podejmowania formalnych kroków (przedsiębiorca mógłby zweryfikować swoje antykonkurencyjne postępowanie bez wyciągania konsekwencji ustawowych).  Działania takie mogą być, zdaniem kierownictwa UOKiK, bardziej skuteczne i przynieść więcej korzyści niż długotrwałe postępowania. Właśnie skuteczność, a nie karanie ma być podstawowym wyznacznikiem działań urzędu. Z drugiej strony UOKiK ma być o wiele bardziej otwarty na przedsiębiorców, na możliwość indywidualnych konsultacji i odformalizowanego zajmowania stanowiska przez organ antymonopolowy w sprawach poszczególnych przedsiębiorców czy wskazywania interpretacji przepisów.  Czy oznacza to również możliwość wydawania przez urząd czegoś na wzór comfort letters jak w przypadku Komisji Europejskiej? Nie wiadomo. Po konferencji z prezesem Chróstnym trudno wyciągać jednoznaczne wnioski w tej kwestii.

Jeśli chodzi o same postępowania, to zarówno te wyjaśniające, jak i antymonopolowe mają być prowadzone sprawniej i efektywniej. Przedłużające się w nieskończoność postępowania i równie długie terminy sądowe zwiększają niepewność stron, rynku i konsumentów. Rozwiązaniem mają być zapowiadane zmiany organizacyjne zmiany wewnątrz urzędu, przede wszystkim większa elastyczność zarządzania pracownikami i usprawnienie analityki. Oznacza to, że do rozstrzygania spraw trudnych, skomplikowanych będą przydzielane odpowiednio niezbędne zasoby i odpowiednio liczebne zespoły, tworzone często ad hoc z różnych specjalistów potrzebnych do sprawnego zbadania sprawy i przygotowania rozstrzygnięcia.

Jaka polityka karania?

Interesującą zapowiedź złożył Prezes UOKiK w aspekcie nakładania kar finansowych za łamanie przepisów szeroko pojętego prawa konkurencji. Wskazał mianowicie, że celem urzędu będzie zwiększenie presji na kadrę zarządzającą i częstsze korzystanie z możliwości karania przez urząd osób zarządzających przedsiębiorcami. Pamiętajmy, że zgodnie z art. 106a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes UOKiK może nałożyć na osobę zarządzającą (jest to pojęcie szerokie obejmujące osoby kierujące przedsiębiorstwem, w szczególności osoby pełniące funkcje kierownicze lub wchodzące w skład organów zarządzających przedsiębiorcy) karę finansową w wysokości nie przekraczającej 2 milionów zł, w przypadku gdy osoba taka dopuściła się umyślnie do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu zawierania większości antykonkurencyjnych porozumień. Należy jednak pamiętać, że odpowiedzialność finansowa osób fizycznych sprawujących funkcje kierownicze ma charakter następczy w stosunku do odpowiedzialności samego przedsiębiorcy i osoba zarządzająca nie może zostać ukarana w oderwaniu od kar nakładanych na przedsiębiorcę.

Zmiany wewnętrzne w UOKiK

Aby dostosować urząd do panującej sytuacji oraz skuteczniej wypełniać zadania wynikające z ustawy (w szczególności dotyczące spraw priorytetowych zdefiniowanych przez Prezesa UOKiK), przygotowano projekt nowelizacji statutu UOKiK¹. Proponowane zmiany koncentrują się na modyfikacji struktury organizacyjnej Centrali UOKiK.

Zgodnie z projektem mają zostać ustanowione nowe jednostki organizacyjne urzędu: Biuro Współpracy Międzynarodowej, Departament Komunikacji, Departament Przeciwdziałania Zmowom Przetargowym oraz departament Przewagi Kontraktowej. Z kolei zlikwidowane ma zostać obecny Departament Analiz Konsumenckich oraz Biuro Prasowe.

Zadania nowego Departamentu Przeciwdziałania Zmowom Przetargowym będą skoncentrowane wyłącznie na przeciwdziałaniu zmowom przetargowym, które zdaniem UOKiK są praktykami trudnymi do wykrycia bardzo szkodliwymi dla konkurencyjności gospodarki.

Departament Przewagi Kontraktowej będzie koordynował zadania UOKiK przewidziane w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolno-spożywczymi (obecnie zadania te wykonuje Delegatura UOKiK w Bydgoszczy).

Nowe Biuro Współpracy Międzynarodowej przejmie zadania realizowane obecnie przez Biuro Prezesa UOKiK – ma to usprawnić wykonywanie przez urząd obowiązków wynikających z członkostwa w organizacjach międzynarodowych, takich jak np. europejska sieć organów ochrony konkurencji (ECN) czy sieć polityki konsumenckiej (CPN). Zmiana ma również przynieść bardziej efektywną współpracę z innymi organami ochrony konkurencji, w tym z Komisją Europejską.

Zadania likwidowanego Departamentu Analiz Konsumenckich mają zostać przekazane do Departamentu Analiz Rynku, a zadania w zakresie polityki medialnej urzędu zostaną przejęte przez nowy Departament Komunikacji.

Podpisanie nowelizacji statutu UOKiK przez premiera oraz jego publikacja będą miały zapewne miejsce w stosunkowo krótkim czasie.

Prezes UOKiK zapowiedział też rozbudowę zasobów analitycznych urzędu, szczególnie zasobów informatycznych, co związane jest z szybkim rozwojem gospodarki cyfrowej i potrzebą posiadania przez urząd niezbędnych zasobów i narzędzi.

***

W jakim stopniu plany UOKiK się urzeczywistnią? Zobaczymy. Na razie urząd pod przewodnictwem nowego prezesa koncentruje się na przeciwdziałaniu negatywnym skutkom kryzysu epidemicznego dla gospodarki i jej elementów składowych, tj. państwa, przedsiębiorców i konsumentów/gospodarstw domowych, co jest naturalnym działaniem. Z zapowiedzi wynika, że można spodziewać się pewnej dynamiki w działalności UOKiK na różnych płaszczyznach. Urząd ma być instytucją silną i kompetentną w sferze ochrony konkurencji i konsumentów oraz bardziej efektywną w zwalczaniu nieprawidłowości dla gospodarki. Czy jednak nowemu prezesowi uda się nadać działalności urzędu nowego wigoru? Wbrew pozorom obecna kryzysowa sytuacja może pomóc w realizacji tych zamierzeń, także do wprowadzenia zmian w prawie korzystnych dla gospodarki i wszystkich jej podmiotów składowych (w tym dla przedsiębiorców). Czy jednak tempo zapowiadanych zmian nie zmaleje wraz z uspokojeniem sytuacji społeczno-gospodarczej po odejściu pandemii? Jedno jest pewne: prezes ma wizję działania UOKiK na najbliższe miesiące, a może i lata.

Andrzej Madała, praktyka prawa ochrony konkurencji i konsumentów kancelarii Wardyński i Wspólnicy