Nowe zasady ochrony w związku z naruszeniem prawa konkurencji | Co do zasady

Każdy, kto poniósł szkodę spowodowaną naruszeniem prawa konkurencji, ma prawo do pełnego jej naprawienia – także podmioty poszkodowane pośrednio. Taka idea ma być zapisana w ustawie implementującej dyrektywę 2014/104/UE. Powinno to znacznie ułatwić dochodzenie roszczeń o naprawienie szkód spowodowanych naruszeniem prawa konkurencji.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE z 26 listopada 2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji praw członkowskich i Unii Europejskiej, objętych przepisami prawa krajowego ma zostać wdrożona do krajowych porządków prawnych do 27 grudnia 2016 r. Polski ustawodawca opracował założenia projektu ustawy implementującej dyrektywę, które zostały udostępnione w maju 2016 r. w ramach konsultacji publicznych.

Transpozycja dyrektywy ma nastąpić poprzez przyjęcie odrębnej ustawy o dochodzeniu roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji, ale zmiany mają zostać wprowadzone także w Kodeksie cywilnym, Kodeksie postępowania cywilnego oraz w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.

Osią dyrektywy jest założenie, że każdy, kto poniósł szkodę spowodowaną naruszeniem prawa konkurencji, ma prawo do pełnego jej naprawienia. Ta idea zostanie wprowadzona do nowej ustawy, która przesądzi, że do naprawienia szkody mają prawo także podmioty pośrednio poszkodowane, czego nie można wywieść z obecnie obowiązujących przepisów deliktowych Kodeksu cywilnego. Jeśli chodzi o zasady odpowiedzialności naruszyciela, polski ustawodawca przyjmie zasadę winy, jednakże w połączeniu z przerzuceniem ciężaru dowodu w tym zakresie (domniemanie winy). Ma to ułatwić potencjalnym poszkodowanym dochodzenie roszczeń.

Art. 10 dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do unormowania przedawnienia roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenie prawa konkurencji w taki sposób, aby:

• bieg terminu nie rozpoczynał się, dopóki trwa naruszenie,
• bieg terminu nie rozpoczynał się, dopóki poszkodowany nie dowiedział się lub nie mógł się dowiedzieć o działaniu będącym naruszeniem, tożsamości sprawcy oraz o wyrządzeniu szkody,
• termin przedawnienia wynosił co najmniej 5 lat,
• termin przedawnienia ulegał zawieszeniu lub przerwaniu, gdy organ ochrony konkurencji podejmie działania wyjaśniające lub postępowanie dotyczące naruszenia. Zawieszenie ustaje nie wcześniej niż rok po ostatecznym zakończeniu takiego postępowania.

Obowiązujący art. 442¹ § 1 i 2 k.c. nie spełnia wymagań dyrektywy z tego względu, że oprócz 10- i 20-letniego terminu bezwzględnego przyjmuje 3-letni termin przedawnienia od dowiedzenia się o szkodzie. Ponadto powszechny jest pogląd, że bieg przedawnienia rozpoczyna się także, gdy dłużnik przy zachowaniu należytej staranności mógł taką wiedzę zdobyć. Co więcej, przepis ten nie rozstrzyga o związku pomiędzy początkiem biegu terminu przedawnienia a trwającym naruszeniem.

Wobec powyższego, implementacja w tym zakresie ma nastąpić dwutorowo:

• art. 442¹ k.c. ma przesądzić o równym traktowaniu wiedzy osoby poszkodowanej z powinnością takiej wiedzy, ocenianą przy uwzględnieniu właściwości osobistych poszkodowanego,
• w projektowanej ustawie szczególnej nastąpi odesłanie do art. 442¹ k.c., z tym że termin zależny od wiedzy poszkodowanego będzie wynosił 5 lat. Termin nie będzie ponadto biegł, dopóki trwa naruszenie lub dopóki trwa postępowanie wszczęte przez organ ochrony konkurencji.

Dochodząc swoich roszczeń, pośrednio poszkodowani będą musieli udowodnić, że poszkodowany bezpośrednio przerzucił swoje obciążenia na innych kontrahentów z łańcucha dostaw, zmniejszając poniesioną przez siebie szkodę. Jeśli jednak poszkodowany pośrednio dochodzi roszczeń od sprawcy naruszenia, zgodnie z art. 14 dyrektywy i projektowaną ustawą będzie mógł powołać się na wzruszalne domniemanie, że ciężar nadmiernego obciążenia został przerzucony na niego. Nowa ustawa ma przewidywać także domniemanie, że w razie stwierdzenia istnienia kartelu przyjmuje się wyrządzenie przezeń szkody.

W zakresie rozwiązań procesowych proponuje się, by sądami właściwymi rzeczowo do rozpatrywania spraw z tytułu odszkodowania za naruszenie prawa konkurencji były sądy okręgowe bez względu na wartość przedmiotu sporu.

Ze względu na brak koncepcji discovery w systemach kontynentalnych i istniejące nierówności w dostępie do środków dowodowych potrzebnych do wykazania przesłanek odpowiedzialności, a także w celu ułatwienia dochodzenia roszczeń, dyrektywa w art. 5 i 6 przewiduje ułatwienie dostępu do tych środków. Planowana ustawa ma zawierać przepisy umożliwiające sądowi nakazanie pozwanemu lub osobie trzeciej wyjawienie środków dowodowych będących w jego dyspozycji, w szczególności dokumentów niezależnie od ich postaci. Nakaz wyjawienia wydawany będzie na wniosek zarówno powoda, jak i pozwanego, który będzie musiał możliwie precyzyjnie dookreślić przedmiotowe środki dowodowe oraz uprawdopodobnić roszczenie. Sąd będzie mógł odmówić uwzględnienia wniosku, jeżeli roszczenie nie zostało uprawdopodobnione, środki dowodowe nie zostały dostatecznie określone lub zachodzi obawa, że zostaną wykorzystane w innym celu niż dochodzenie roszczenia o naprawienie szkody. Sąd będzie brał też pod uwagę celowość ujawnienia, jego zakres i koszt oraz możliwe ujawnienie informacji poufnych.

Możliwe będzie również wyjawienie środków dowodowych będących w aktach organu ochrony konkurencji. Wyjawienie takie będzie dopuszczalne tylko wtedy, gdy strona przeciwna nie może przedłożyć dowodów, których żąda wnioskodawca. Organ ochrony uprawniony będzie do wyrażenia stanowiska w tym zakresie. Niektóre środki dowodowe będą objęte zakazem ujawniania. Dotyczy to oświadczeń w ramach programu łagodzenia kar oraz propozycji ugodowych. Sąd w przedmiocie ujawnienia orzekał będzie zaskarżalnym postanowieniem na posiedzeniu niejawnym. Postanowienie takie, po nadaniu mu klauzuli wykonalności, stanowić będzie tytuł wykonawczy, egzekwowalny na drodze egzekucji sądowej. Ustawa przewidywać będzie katalog sankcji za brak ujawnienia, m.in. przyjęcie za udowodnione twierdzeń, do których odnosiły się zniszczone środki dowodowe, chyba że strona przeciwna wykaże coś innego.

Ponieważ na obecnym etapie legislacyjnym nie ma jeszcze tekstu projektowanej ustawy, nie jest możliwe pełne omówienie proponowanych zmian. Można jednak stwierdzić, że powinny one znacznie ułatwić dochodzenie roszczeń o naprawienie szkód spowodowanych naruszeniem prawa konkurencji i zachęcić przedsiębiorców do korzystania z drogi private enforcement.

Paweł Mazur, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy