Nowe właściwości niektórych sądów
Skupiając się na najgłośniejszych zmianach nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego, można przeoczyć zmianę właściwości sądów w kilku kategoriach spraw. Tymczasem jest to fakt istotny dla wielu osób.
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego wprowadziła kilkaset zmian zarówno do samego Kodeksu, jak i ustaw pobocznych, w tym przede wszystkim ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Zakres tych zmian jest szeroki, przez co łatwo może umknąć dodanie do kodeksu nowych art. 351 i 372 k.p.c. Przepisy te zmieniają dotychczasową właściwość sądów w sprawach o naruszenie dóbr osobistych oraz dotyczących czynności bankowych.
Pozew o ochronę dóbr osobistych
Począwszy od 7 listopada br. powództwa o ochronę dóbr osobistych mogą być wytaczane także przed sąd miejsca zamieszkania powoda, nie tylko pozwanego. Pozwala na to nowy przepis art. 351 k.p.c.:
Powództwo o ochronę dóbr osobistych naruszonych przy wykorzystaniu środków masowego przekazu można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
Przepis wydaje się wąski – dla swojego zastosowania wymaga bowiem naruszenia dóbr osobistych za pośrednictwem środków masowego przekazu. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by za środek masowego przekazu uznać internet. Nie ma bowiem ustawowej definicji środków masowego przekazu (na co zwrócił uwagę np. Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z 3 czerwca 2016 r., znak ILPB1/4511-1-298/16-2/AMN), a definicja słownikowa tego pojęcia jest szeroka:
Środki masowego przekazu, mass media, media masowe, środki masowego komunikowania: urządzenia i instytucje, za pomocą których przesyłane są treści do bardzo licznej i zróżnicowanej publiczności; prasa, radio, telewizja, także film (kino), książki (popularne), nagrania muzyczne (płyty, kasety) oraz tzw. nowe media: magnetowid, odtwarzacz DVD, nagrania filmowe (kasety, DVD), telegazeta, telewizja satelitarna, kablowa, gry komputerowe, Internet (komputer) (za Encyklopedią PWN).
Przy tak szerokiej definicji zmiana może się okazać naprawdę istotna.
Pozew z czynności bankowej
Potencjalnie jeszcze istotniejsza (uwzględniając chociażby wyrok TSUE z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 Dziubak/Raiffeisen Bank International) zmiana została wprowadzona przez art. 372 k.p.c., zgodnie z którym:
§ 1. Powództwo o roszczenie wynikające z czynności bankowej przeciwko bankowi, innej jednostce organizacyjnej uprawnionej do wykonywania czynności bankowych lub ich następcom prawnym można wytoczyć przed sąd właściwy dla miejsca zamieszkania albo siedziby powoda.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się także do powództwa przeciwko bankowi hipotecznemu lub jego następcy prawnemu o roszczenie wynikające z czynności banku hipotecznego.
W przeciwieństwie do środków masowego przekazu czynności bankowe są ustawowo zdefiniowane. Art. 5 ust. 1 Prawa bankowego wskazuje, że:
1. Czynnościami bankowymi są:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;
2) prowadzenie innych rachunków bankowych;
3) udzielanie kredytów;
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw;
5) emitowanie bankowych papierów wartościowych;
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;
6a) (uchylony)
7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
1) udzielanie pożyczek pieniężnych;
2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty;
3) świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego;
4) terminowe operacje finansowe;
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych;
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych;
7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych;
8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń;
9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych;
10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym;
11) pośrednictwo w zawieraniu umów lokaty strukturyzowanej;
12) doradztwo w odniesieniu do lokat strukturyzowanych.
3.(uchylony)
4. Działalność gospodarcza, której przedmiotem są czynności, o których mowa w ust. 1, może być wykonywana wyłącznie przez banki, z zastrzeżeniem ust. 5.
5. Jednostki organizacyjne inne niż banki mogą wykonywać czynności, o których mowa w ust. 1, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.
Jak widać, zakres czynności bankowych wynikający z ustawy jest bardzo szeroki i obejmuje de facto zdecydowaną większość wszystkich czynności, które banki podejmują wobec swoich klientów (a zmiana będzie miała znaczenie głównie dla tych ostatnich). Co więcej, przepis rozszerza swój zakres zastosowania konsekwentnie poza banki – także na inne podmioty, które wykonują czynności bankowe (uwzględniając regulację art. 5 ust. 5 Prawa bankowego, która obejmuje m.in. spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe).
Efekt zmian?
Prawdopodobnym efektem zmian może być zwiększenie liczby powództw zarówno jednego, jak i drugiego rodzaju. Wiadomo bowiem, że część osób, które zamierzały dochodzić swoich praw przed sądem, nie decydowała się na to z uwagi na konieczność prowadzenia sprawy przed sądem na drugim końcu Polski, przez pełnomocnika, do którego kancelarii musi jechać kilkaset kilometrów.
Prowadzenie niektórych spraw przed najbardziej obciążonymi sądami także zniechęcało potencjalnych powodów, kiedy informowano ich, że na pierwszą rozprawę przyjdzie im poczekać rok lub dłużej.
Obecne zmiany mogą wyeliminować te problemy i rozparcelować szereg spraw po sądach w różnych częściach Polski (dotąd bowiem większość spraw, np. z udziałem banków, z uwagi na ich siedziby rejestrowe toczyła się przed sądami warszawskimi). Może to zwiększyć liczbę spraw, ale też przyśpieszyć ich rozpoznawanie. Skutkiem ubocznym mogą być jednak potencjalne rozbieżności w orzecznictwie (które do tej pory ograniczało się do kilku sądów).
Dla potencjalnych powodów omawiana zmiana wiąże się raczej z szansą niż zagrożeniem. Bez wątpienia powoduje ona jednak wzrost ryzyka po stronie przedsiębiorców z branży bankowej, którzy bardziej niż dotychczas będą musieli liczyć się z obroną przed sądami w różnych częściach Polski.
dr Maciej Kiełbowski, adwokat, praktyka sporów administracyjnych oraz praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
