Nowa ustawa o petycjach | Co do zasady

We wrześniu 2015 r. weszła w życie nowa ustawa o petycjach, która określa zasady ich składania i rozpatrywania. Ustawa realizuje postanowienia Konstytucji RP i stanowi odpowiedź na liczne postulaty organizacji społecznych dążących do zwiększenia zaangażowania społeczeństwa oraz jego wpływu na sprawy publiczne.

Petycja, jako forma udziału społeczeństwa w życiu publicznym umożliwiająca mu wpływanie na działalność podmiotów w sferze organizacji stosunków społecznych, ma swoje utrwalone znaczenie we współczesnych państwach demokratycznych. Instytucja petycji została uwzględniona przede wszystkim w konstytucyjnym katalogu wolności i praw politycznych. Art. 63 Konstytucji RP przewiduje, że każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej.

Petycja kwalifikowana jako skarga lub wniosek

Wniesienie wskazanych w przytoczonym przepisie petycji, wniosków i skarg otwiera postępowanie, które, jako materia pozakonstytucyjna, jest regulowane odrębną ustawą. Do tej pory pojęcie petycji było przywołane jedynie w art. 221 k.p.a., który przewidywał, że prawo składania petycji, skarg i wniosków realizuje się na zasadach określonych wskazanymi przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego. Natomiast już w kolejnych artykułach ustawodawca pominął pojęcie petycji i posłużył się wyłącznie dwoma terminami: skargi i wniosku. Skutkiem tego – jak podkreśla się w doktrynie – petycja powinna być traktowana stosownie do jej treści tak samo jak skarga albo jak wniosek, zgodnie z zasadą kwalifikowania pisma uregulowaną w art. 222¹. Zatem petycja, niezależnie od swojej formy zewnętrznej, była dotychczas kwalifikowana jako skarga lub wniosek. W ocenie doktryny – w ten sposób ustrojodawca w pewnym sensie zbanalizował instytucję petycji odbierając jej tożsamość związaną z możliwościami, które mogłaby stwarzać jako środek dialogu z władzą². W takim stanie rzeczywistym konieczne wydawało się dokonanie zmian ustawowych, tak by podkreślić odrębność prawa petycji, któremu ustrojodawca nadał przecież własną nazwę, różną od skarg i wniosków.

Petycja jako odrębny typ pisma

Debata nad kształtem prawa petycji zaowocowała uchwaleniem nowej, odrębnej ustawy o petycjach z dnia 11 lipca 2014 roku (Dz.U. z 2014 r. poz. 1195). Weszła ona w życie z dniem 6 września 2015 roku.

Nowe przepisy wyłączają tryb rozpatrywania petycji poza Kodeks postępowania administracyjnego. Takie zmiany umożliwiają odróżnienie zakresu przedmiotowego petycji od przedmiotu skargi lub wniosku. Ustawodawca określił w art. 2 ust. 3 ustawy, że przedmiotem petycji może być żądanie, w szczególności, zmiany przepisów prawa, podjęcia rozstrzygnięcia lub innego działania w sprawie dotyczącej podmiotu wnoszącego petycję, życia zbiorowego lub wartości wymagających szczególnej ochrony w imię dobra wspólnego, mieszczących się w zakresie zadań i kompetencji adresata petycji. W tym samym artykule wskazano również podmioty uprawnione do składania petycji: osobę fizyczną, osobę prawną, jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną lub grupę tych podmiotów, a także adresatów petycji: organ władzy publicznej oraz organizację lub instytucję społeczną w związku z wykonywanymi przez nią zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Przepisy ustawy precyzują też formę i niezbędne elementy petycji.

Podkreśla się również, że obecne regulacje pozwalają zamieszczać dane osobowe występującego z petycją na stronach internetowych podmiotu rozpatrującego petycję, jeżeli tylko wnoszący wyrazi w petycji odpowiednią zgodę. Co równie ważne, w tym samym miejscu zamieszcza się także podstawowe informacje dotyczące treści petycji oraz przebiegu postępowania, by w ten sposób umożliwić zainteresowanym zapoznanie się z tymi materiałami.

Jednocześnie ustawa nakłada na adresatów obowiązek rozpatrzenia petycji bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 3 miesięcy od dnia jej złożenia, oraz powinność powiadomienia – w odpowiedniej formie – wnoszącego petycję o sposobie załatwienia sprawy.

Skutki wejścia w życie ustawy

Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy, był on szeroko konsultowany i opiniowany, a podjęta inicjatywa ustawodawcza uzyskała poparcie organizacji pozarządowych – w tym między innymi Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Ustawa o petycjach oceniana jest nadzwyczaj pozytywnie, bowiem nie tylko realizuje w pełni postanowienia Konstytucji RP, ale także przyczynia się do zwiększenia przejrzystości systemu prawnego. Wprowadzone przepisy mogą zwiększyć udział i zaangażowanie społeczeństwa w życie publiczne, a także wywołać zmiany po stronie adresatów petycji i skłonić urzędników, zwłaszcza we wspólnotach lokalnych, do dialogu, którego dotychczas unikano.

Joanna Duda, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy