Komisja Europejska, ograniczanie konkurencji i roszczenia cywilne | Co do zasady

Komisja opublikowała pakiet dokumentów związanych z jej inicjatywą wydania dyrektywy w sprawie dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji.

W pierwszej połowie czerwca 2013 roku ukazały się:

• projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej, objęte przepisami prawa krajowego (COM(2013) 404 final),
• Komunikat Komisji w sprawie ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 167/07, s. 19) oraz towarzyszący mu „Dokument roboczy służb Komisji – Przewodnik Praktyczny – Ustalanie wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub 102 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej” (SWD(2013) 205),
• rekomendacja Komisji pt. „Commission Recommendation on common principles for injunctive and compensatory collective redress mechanisms in the Member States concerning violations of rights granted under Union Law” (C(20130 3539; projekt), dotycząca wspólnych dla państw członkowskich zasad zbiorowego zaspokajania roszczeń związanych z naruszeniami przepisów prawa unijnego, w tym prawa konkurencji UE,
• komunikat Komisji, skierowany do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, pt. „Towards a European horizontal framework for collective redress”.

Najistotniejszym elementem tego pakietu jest projekt dyrektywy. Dyrektywa ma bowiem umożliwić dochodzenie przed sądami krajowymi roszczeń wynikających z naruszenia unijnego (art. 101 i 102 TFUE) i krajowego prawa ochrony konkurencji. Zdaniem Komisji poszkodowani mają znaczne trudności z ustaleniem odpowiedniej podstawy prawnej (materialnoprawnej i procesowej) roszczeń czy z uzyskaniem dostępu do materiału dowodowego znajdującego się w aktach spraw antymonopolowych. Celem dyrektywy, zgodnie z projektem i jego uzasadnieniem, jest zapewnienie skutecznego dochodzenia takich roszczeń w całej Unii Europejskiej. Ma ona także ostatecznie ustalić zasady rządzące stosunkiem publicznoprawnej egzekucji norm ochrony konkurencji do drogi cywilnoprawnej.

Oczywisty jest tu kontekst orzeczniczy, zwłaszcza najnowsze sprawy Pfleiderer (o której pisaliśmy na Portalu) i Donau Chemie (sprawa C-536/11, w której wyrok Trybunału, zgodny z linią wytyczoną w sprawie Pfleiderer, zapadł 6 czerwca 2013 r.). W tym kontekście najistotniejsze wydają się projektowane zasady dostępu do materiału dowodowego.

Dostęp do materiału dowodowego

Komisja proponuje, aby dostęp do niektórych rodzajów dokumentów, jak oświadczenia przedsiębiorców składane w ramach programów leniency czy propozycje zobowiązań (ugód z organem), zostały wyłączone spod obowiązku czy choćby możliwości ujawnienia w celu dochodzenia przedmiotowych roszczeń. Dokumenty tego rodzaju mają być w ogóle niedopuszczalne jako dowody w sprawach dotyczących powództwa o odszkodowanie.

Z kolei dopiero po zakończeniu postępowania antymonopolowego lub wydaniu decyzji przez organ ochrony konkurencji możliwe miałoby być zobowiązanie do ujawnienia informacji przygotowanych „specjalnie w kontekście postępowania prowadzonego przez organ ds. konkurencji” oraz informacji zgromadzonych przez sam organ w toku postępowania.

Ponadto państwa członkowskie mają zapewnić, aby dokumenty (dowody) pochodzące z akt postępowania antymonopolowego mogły być wykorzystywane wyłącznie przez osobę, która uzyskała do nich dostęp, lub przez jej następcę prawnego (w tym nabywcę roszczenia).

Komisja, proponując powyższe zasady, twierdzi, że pozostawianie kwestii udostępniania dokumentów z akt postępowań antymonopolowych w gestii sądów krajowych – jak tego chce Trybunał Sprawiedliwości – prowadziłoby do rozbieżności w orzecznictwie (i ustalonych na jego podstawie zasadach dostępu) zarówno pomiędzy państwami członkowskimi, jak i w samych państwach. Teza ta, biorąc pod uwagę całkowicie rozbieżne orzeczenia, jakie po wyroku w sprawie Pfleiderer zapadły w Niemczech i w Wielkiej Brytanii, wydaje się uzasadniona.

Wśród innych reguł zawartych w projektowanej dyrektywie należy wymienić zasady sankcjonowania dostępu do dokumentów. Sądy krajowe mają mieć prawo przymuszania pozwanych w sprawach o odszkodowania z tytułu naruszenia prawa ochrony konkurencji do przedstawienia żądanych przez powodów dokumentów i innych dowodów (z wyjątkiem dokumentów leniency).

Warto też podkreślić, że ostateczne decyzje krajowych organów ochrony konkurencji mają wiązać sądy krajowe w zakresie przypisania winy pozwanemu we wszystkich państwach członkowskich.

Pozostałe zasady w projekcie dotyczą terminu przedawnienia roszczeń (co najmniej pięcioletniego), solidarnej odpowiedzialności przedsiębiorstw, które dopuściły się naruszenia prawa ochrony konkurencji (z ograniczeniem solidarności w przypadku wnioskodawców leniency), ogólnych reguł ustalania wysokości szkody (przy czym wprowadza się domniemanie związku przyczynowego między naruszeniem i szkodą; szczegółowe zasady wyznaczania wysokości szkody, proponowane przez Komisję, zawarto w Komunikacie i Dokumencie roboczym wspomnianych na wstępie), a także zasad polubownego rozstrzygania sporów dotyczących roszczeń odszkodowawczych.

Państwa członkowskie będą miały na implementację dyrektywy dwa lata od jej przyjęcia.

Ustalanie wysokości szkody

Przewodnik dotyczący zasad ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub 102 TFUE związany jest z konstatacją Komisji, iż sądy w Unii korzystają w tym zakresie przede wszystkim z najprostszych metod porównawczych. Nie mają one jednak narzędzi i doświadczenia w kwestii analizy ekonometrycznej. Przewodnik ma to według Komisji zmienić, omawiając szereg metod i technik, które można zastosować w celu ustalenia wysokości szkody (i odszkodowania), oraz przedstawiając ich zastosowania praktyczne. Omówiono w nim różnorakie metody porównawcze, a także techniki stosowania tych metod i modele (symulacyjne, kosztowe, finansowe i inne).

Przedmiotem przewodnika są zarówno szkody wyrządzane przez kartele w postaci zawyżonych cen, spadku wielkości sprzedaży, jak i szkody związane z praktykami wykluczającymi, poniesione nie tylko przez konkurentów, ale i przez klientów stron zakazanego porozumienia.

Zbiorowe dochodzenie roszczeń

W kontekście zbiorowego dochodzenia roszczeń wynikających z naruszenia prawa UE Komisja, popierając możliwie szerokie jego stosowanie, prezentuje rekomendacje, których celem jest właściwe zabezpieczenie interesów stron. Komisja proponuje, aby państwa członkowskie wyłączyły możliwość stosowania wynagrodzenia prowizyjnego za usługi prawne związane ze zbiorowym dochodzeniem roszczeń. Z drugiej strony sugeruje wyłączenie możliwości dochodzenia odszkodowań o dodatkowym, „karnym” charakterze, tj. przekraczających wysokość szkody czy stanowiących wręcz jej wielokrotność.

Wszystkie omówione dokumenty dostępne są na stronach Komisji Europejskiej: Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji oraz Dyrekcji Generalnej ds. Sprawiedliwości.

Marcin Kulesza, Zespół Prawa Konkurencji kancelarii Wardyński i Wspólnicy