Istotne zmiany reżimów odpowiedzialności za szkody w środowisku
Przy okazji wdrożenia dyrektywy IED ustawodawca zdecydował się wprowadzić bardzo istotne zmiany przepisów o odpowiedzialności za zanieczyszczenie. To jednak nie wszystkie nowości, których możemy spodziewać się w najbliższych miesiącach i latach.
Trwają prace nad projektem nowelizacji ustawy Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw. Ich głównym celem jest wdrożenie do polskiego porządku prawnego postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych, czasami określanej mianem dyrektywy IED.
Wprawdzie wspomniana dyrektywa dotyczy przede wszystkim podmiotów prowadzących określoną działalność przemysłową, to jednak część zmian, w szczególności tych związanych z ochroną gleby, będzie miała znaczenie uniwersalne. Prawodawca unijny zwrócił szczególną uwagę na zapewnienie, by eksploatacja instalacji nie prowadziła do pogorszenia jakości gleby i wód podziemnych. W tym celu sporządzane mają być między innymi raporty bazowe o stanie terenu przed rozpoczęciem działalności oraz sprawozdania na chwilę zakończenia działalności. Porównanie danych zawartych w obu sprawozdaniach pozwoli ocenić stopień degradacji środowiska gruntowo-wodnego w związku z prowadzoną działalnością i zobowiązać operatorów do przywrócenia stanu opisanego w sprawozdaniu bazowym, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.
Obowiązujący obecnie w polskim prawie reżim odpowiedzialności za szkody w środowisku wodno-gruntowym jest niezwykle skomplikowany. Jego praktyczna implementacja napotyka tak istotne trudności formalnoprawne, że często wręcz niemożliwe jest sprawne stosowanie obowiązujących instrumentów. To zaś czyni obecną regulację martwą lub egzekwowaną jedynie selektywnie.
Dlatego też przy okazji wdrażania dyrektywy IED zdecydowano się na istotną modyfikację zasad odpowiedzialności, tak by regulacja stała się bardziej spójna i precyzyjna.
W zakresie ochrony środowiska gruntowo-wodnego i odpowiedzialności za szkody w nim wyrządzone planowane zmiany obejmują ustawę z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 ze zm.) oraz ustawę z 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. Nr 75, poz. 493 ze zm.). O istotnym zakresie przygotowywanych zmian świadczy chociażby liczba zmienianych lub dodanych jednostek redakcyjnych. W przypadku pierwszej z wymienionych ustaw zmiany dotyczą ponad 30 artykułów. Niemal tyle samo zmian i dodatków przewidziano w ustawie szkodowej. Skalę zmian doskonale obrazuje fakt, że ostatni artykuł ustawy szkodowej ma numer 39.
Dyrektywa IED powinna być transponowana do krajowych porządków prawnych do 7 stycznia 2013 r. Prace legislacyjne jednak się przedłużają, a ostatni projekt ustawy, datowany na lipiec 2013 r., nie został jeszcze przyjęty przez rząd. Trudno zatem na obecnym etapie precyzyjnie opisać i ocenić zmiany, które faktycznie wejdą w życie. Zmiany wymagane dyrektywą IED i założenia legislacyjne są już jednak znane, co pozwala z dużym prawdopodobieństwem przedstawić kształt nowych rozwiązań.
W niniejszym wydaniu Portalu Procesowego opisujemy obecny reżim odpowiedzialności, zarysowujemy podstawowe zmiany, które wejdą w życie wraz z uchwaleniem projektowanych przepisów, oraz ukazujemy międzynarodowe trendy, które w bliższej lub dalszej przyszłości mogą znaleźć odzwierciedlenie również w polskich rozwiązaniach prawnych.
W opracowaniu Jedna szkoda, osiem ustaw zwięźle przedstawiamy obecnie obowiązujące przepisy. W artykule Jest szkoda w środowisku, będzie obowiązek jej naprawienia podsumowujemy funkcjonowanie ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.
W artykule Od rekultywacji do remediacji porządkujemy najważniejsze pojęcia i definicje związane z ochroną środowiska gruntowo-wodnego w obecnych i planowanych przepisach.
Natomiast w opracowaniu Szkody historyczne w powierzchni ziemi – projekt nowych przepisów przedstawiamy podstawowe założenia nowych rozwiązań prawnych dotyczących odpowiedzialności za tzw. szkody historyczne.
Wreszcie, wybiegając nieco w przyszłość, sygnalizujemy kolejne zmiany, które będą wynikały z niedawno przyjętej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/30/UE z dnia 12 czerwca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa działalności związanej ze złożami ropy naftowej i gazu ziemnego na obszarach morskich (tekst Szkody wynikające z poszukiwania i eksploatacji złóż na obszarach morskich).
Na koniec zastanawiamy się nad odpowiedzialnością międzynarodowych koncernów, która była przedmiotem rozważań sądów w dwóch niezwykle interesujących rozstrzygnięciach sądu holenderskiego i amerykańskiego.
Izabela Zielińska-Barłożek, Zespół Prawa Ochrony Środowiska kancelarii Wardyński i Wspólnicy
