Globalny system sankcji UE, czyli jak prawa człowieka wpływają na łańcuchy dostaw
7 grudnia 2020 r. Rada UE przyjęła decyzję i rozporządzenie ustanawiające globalny system sankcji za naruszenia praw człowieka. Na jego podstawie UE będzie mogła nakładać sankcje na osoby, podmioty i organy, które biorą udział lub są odpowiedzialne za poważne pogwałcenia i naruszenia praw człowieka na całym świecie – niezależnie od tego, w którym miejscu na świecie dojdzie do takich działań. Unijni przedsiębiorcy aktywni na rynku globalnym powinni jak najszybciej dostosować wewnętrzne systemy zgodności i uwzględnić kwestie praw człowieka przy projektowaniu swoich łańcuchów dostaw.
Rozporządzenie Rady (UE) 2020/1998 w sprawie środków ograniczających stosowanych w sytuacji poważnych pogwałceń i naruszeń praw człowieka stosuje się bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Muszą one teraz ustanowić przepisy dotyczące kar stosowanych w przypadku naruszenia rozporządzenia i podjąć wszelkie niezbędne środki, by zapewnić wykonanie tych sankcji.
Ten horyzontalny system będzie miał zastosowanie obok istniejących systemów sankcji geograficznych UE, które dotyczą obecnie ponad 200 osób i podmiotów odpowiedzialnych za naruszenia praw człowieka. Dotychczas UE nakładała sankcje na państwa trzecie w związku z łamaniem praw człowieka w ramach systemów sankcji dotyczących poszczególnych państw. Unia nie dysponowała specjalnym mechanizmem nakładania sankcji na poszczególne osoby i podmioty oskarżone o łamanie praw człowieka. Przyjęty globalny system sankcji pozwoli wymierzać sankcje osobom odpowiedzialnym za poważne przypadki naruszenia praw człowieka na całym świecie, bez względu na to, gdzie do takich naruszeń dochodzi.
Kto może być objęty sankcjami?
Sankcjami mogą zostać objęte:
- osoby fizyczne lub prawne odpowiedzialne lub zaangażowane w poważne naruszenia lub nadużycia praw człowieka na całym świecie,
- osoby, które udzielają finansowego, technicznego lub materialnego wsparcia przy popełnianiu wyżej wymienionych czynów przez ich planowanie, przygotowywanie, zlecanie, kierowanie nimi, udzielanie pomocy w ich popełnianiu lub zachęcanie do ich popełnienia,
- osoby związane z którąkolwiek z powyższych kategorii.
Rozporządzenie stosuje się na terytorium UE, wobec obywateli państw członkowskich UE oraz osób prawnych mających siedzibę w UE, bez względu na to, czy znajdują się na terytorium UE czy poza nim, a także wobec wszystkich podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terytorium UE.
Naruszenia praw człowieka objęte systemem sankcji
Sankcje mają zastosowanie do takich czynów jak ludobójstwo, zbrodnie przeciwko ludzkości, tortury, niewolnictwo, egzekucje pozasądowe, arbitralne aresztowania lub zatrzymania. Inne naruszenia lub nadużycia praw człowieka mogą również podlegać sankcjom, jeżeli te naruszenia lub nadużycia są powszechne, systematyczne lub w inny sposób budzą poważne obawy w odniesieniu do celów wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa określonych w Traktacie o UE (przemoc seksualna i przemoc ze względu na płeć, pogwałcenia lub naruszenia wolności wyrażania opinii i wolności wypowiedzi, pogwałcenia lub naruszenia wolności religii lub przekonań). W przeciwieństwie jednak do podobnych mechanizmów w innych państwach, np. w Stanach Zjednoczonych czy Kanadzie, instrument UE nie pozwala na stosowanie sankcji w przypadku korupcji.
Rodzaje sankcji
Sankcje obejmują zamrożenie wszystkich środków finansowych i zasobów gospodarczych należących lub będących w posiadaniu podmiotów ujętych w wykazie. Rozporządzenie zawiera jednocześnie szereg wyjątków umożliwiających uwolnienie i/lub udostępnienie zamrożonych funduszy lub zasobów gospodarczych wymienionym osobom. W każdym przypadku wymagana jest jednak uprzednia zgoda właściwego organu krajowego, która może zostać udzielona w szczególnych, ściśle określonych przypadkach.
Środki ograniczające mogą objąć również niewskazane przedmioty, które są własnością lub są kontrolowane przez osoby i podmioty objęte sankcjami, a także osoby i podmioty powiązane z sankcjami. Oznacza to, że przedsiębiorcy powinni dopilnować, aby wszyscy kontrahenci i partnerzy biznesowi byli kontrolowani pod kątem zgodności z unijnym wykazem zamrożonych aktywów, nawet jeżeli te podmioty nie mają siedziby w państwie, które jest objęte programem sankcji UE.
Państwa członkowskie zostały zobowiązane do przyjęcia środków ograniczających prawo wjazdu lub przejazdu przez ich terytorium przez podmioty ujęte w wykazie.
Państwa członkowskie powinny także ustanowić przepisy karne mające zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów rozporządzenia 2020/1998 oraz zapewnić ich stosowanie. Kary te, jak wskazała Rada UE, powinny być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające.
Konieczność analizy due diligence w zakresie praw człowieka
Globalny system sankcji UE w zakresie praw człowieka jest częścią planu działania UE na rzecz praw człowieka i demokracji (2020-2024), który między innymi ma na celu usprawnienie procesu decyzyjnego UE w kwestiach dotyczących praw człowieka i demokracji oraz eliminowaniu luk w zakresie odpowiedzialności i erozji praworządności.
Działania Rady UE należy odczytywać w powiązaniu z inicjatywą Komisji ogłoszoną we wrześniu 2020 r., w której proponuje się wprowadzenie wymogu przeprowadzania przez przedsiębiorców obowiązkowego badania due diligence w zakresie praw człowieka jako ważnego narzędzia identyfikacji i ograniczania ryzyka w globalnym łańcuchu dostaw. To jasno pokazuje, że propagowanie i ochrona praw człowieka pozostanie jednym z priorytetów UE.
Podstawową zasadą skutecznego ESG (ang. Environmental, Social and Corporate Governance) – czyli raportowania kwestii środowiskowych, społecznych i tych dotyczących ładu korporacyjnego – jest założenie, że odpowiedzialność za łańcuch dostaw jest wspólna dla wszystkich uczestników tego łańcucha: od producentów surowców, przez podmioty odpowiedzialne za transport i logistykę, po wytwórców produktu końcowego. Oznacza to, że nawet jeżeli umowy przedsiębiorcy z dostawcami tworzą wiążące zobowiązania tylko na jednym lub dwóch etapach łańcucha dostaw, należyta staranność ze strony użytkowników końcowych w łańcuchu obejmuje wszystkie jego ogniwa.
Przedsiębiorcy uczestniczący w handlu międzynarodowym powinni jak najszybciej dostosować swoje wewnętrzne programy zgodności do powyższych wymagań i należycie uwzględnić w nich kwestie praw człowieka. Dbałość o prawa człowieka należy uwzględnić nie tylko w strategii zarządzania ryzykiem i zrównoważonego rozwoju biznesu, ale też w programie compliance w zakresie sankcji, kontroli obrotu i przeciwdziałania praniu pieniędzy.
Anna Olejniczak-Michalska, radca prawny, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych i reprywatyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy
