Gdy Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego zawiesza koncesję | Co do zasady

1 sierpnia 2012 roku Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego zawiesił bezterminowo koncesję lotniczą spółce OLT Express Poland, która organizowała przeloty czarterowe oraz regularny przewóz lotniczy pasażerów poza granice Polski.

Tym samym spółka ta dołączyła do powiększającej się grupy przewoźników lotniczych (takich jak Centralwings czy Air Poland), którym nie udało się podbić polskiej przestrzeni powietrznej.

Pięć dni wcześniej, 27 lipca 2012 roku, taki sam los spotkał spółkę OLT Express Regional, która zajmowała się przewozem pasażerów wewnątrz naszego kraju. Do zawieszenia obu koncesji doszło jednak z różnych powodów.

W przypadku OLT Express Regional Prezes ULC umotywował swoją decyzję faktem, że spółka m.in. nie dostarczyła na czas sprawozdania finansowego potwierdzonego przez biegłego rewidenta. Powodem zawieszenia koncesji OLT Express Poland była sytuacja finansowa przewoźnika, która nie gwarantowała, iż będzie on w stanie spełniać swoje istniejące i potencjalne zobowiązania. Podstawą do wydania takiej decyzji są przedstawione przez spółkę dokumenty finansowe, a także dodatkowe wyjaśnienia dotyczące jej sytuacji finansowej, jakie spółka złożyła Prezesowi Urzędu. W obu wypadkach koncesję zawieszono bezterminowo.

Ze względu na złą sytuację finansową oraz złożenie wniosków o upadłość mało prawdopodobne wydaje się przywrócenie koncesji i powrót spółek OLT do przewozu pasażerów. Jedynym, mało prawdopodobnym rozwiązaniem wydaje się znalezienie nowego inwestora lub zainteresowanego kupca.

Obu spółkom nie udało się sprostać ani realiom wymagającego rynku usług lotniczych, ani surowym, lecz w pełni uzasadnionym regułom nakładanym na przewoźników przez ustawę Prawo lotnicze¹ oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1008/2008 w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty².

Chronić przed bankructwami przewoźników

Jedną z głównych idei rozporządzenia 1008/2008 było to, aby prawo UE wpływało na zmniejszenie liczby niespodziewanych bankructw przewoźników lotniczych poprzez zwiększenie stawianych im wymagań w chwili ubiegania się o koncesję oraz częstsze kontrole ich dalszej sytuacji finansowej. Rozporządzenie miało umożliwić regularne dostarczanie informacji finansowych od przewoźników i zobowiązać właściwe organy państwowe (w Polsce – Prezesa ULC) do regularnego badania stanu finansowego przewoźników.

Obowiązki właściwych organów państwowych w tym zakresie wynikają m.in. z art. 8 i 9 rozporządzenia. Przewoźnik po uzyskaniu koncesji w dalszym ciągu pozostaje pod kontrolą Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Każdego roku zobowiązany jest dostarczyć sprawozdanie finansowe wraz z opinią biegłego rewidenta. Musi również informować z wyprzedzeniem o wszystkich planowanych łączeniach oraz nabyciach oraz o każdej zmianie własności pakietu udziałów lub akcji, które stanowią co najmniej 10% całego pakietu udziałów lub akcji przewoźnika, jego spółki macierzystej lub ostatecznej spółki holdingowej. Ponadto Prezes ULC jest zobligowany kontrolować sytuację finansową przewoźnika. Musi też sprawdzać, czy przewoźnik w dalszym ciągu spełnia pozostałe wymogi formalne konieczne wpierw do uzyskania, a potem do utrzymania koncesji. Prezes powinien przeprowadzić taką kontrolę z urzędu po dwóch latach od wydania koncesji, na wniosek Komisji Europejskiej lub gdy sam zauważy istnienie potencjalnego problemu. Do tego obowiązku dołącza prawo do dokonania w każdej chwili, nawet bez uzasadnionego powodu, oceny sytuacji finansowej przewoźnika. Jak jednak pokazuje praktyka i spektakularne niepowodzenia zarówno polskich, jak i europejskich przewoźników (Spanair, Malev), nawet tak określone wymogi nie są w stanie skutecznie ochronić pasażerów. Ponadto krytyce poddawany jest zbyt długi okres (3 miesiące), w którym Prezes ULC powinien podjąć decyzję o statusie koncesji w oparciu o sytuację finansową przewoźnika.

Kiedy zawiesić koncesję?

Posiadanie koncesji jest warunkiem koniecznym wykonywania przewozów lotniczych w Polsce. Każdy przedsiębiorca zamierzający wykonywać tego rodzaju działalność gospodarczą musi najpierw zwrócić się do Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego o jej wydanie w drodze decyzji administracyjnej. Zawieszenie koncesji powoduje, że przewoźnik nie może do czasu jej przywrócenia wykonywać działalności gospodarczej w zakresie przewozu lotniczego.

W zależności od przesłanek, Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego może lub ma obowiązek zawiesić lub cofnąć koncesję. Do jego swobodnego uznania należy ocena, z której możliwości powinien skorzystać. Często w pierwszej kolejności wydawane są decyzje o zawieszeniu koncesji, co pozostawia przewoźnikowi szansę powrotu na rynek, gdy jego sytuacja finansowa się poprawi.

Koncesja powinna zostać zawieszona, jeżeli po sprawdzeniu sytuacji finansowej przewoźnika Prezes ULC uzna, że przewoźnik nie ma szansy na spełnienie istniejących i potencjalnych zobowiązań przez okres kolejnych 12 miesięcy. Taka kontrola jest obowiązkowa w wypadku, jeżeli organ zauważy poważne oznaki problemów finansowych lub wszczęto wobec przewoźnika postępowanie upadłościowe lub „inne podobne postępowanie”. Ponadto Prezes ULC jest zmuszony zawiesić albo cofnąć koncesję, gdyby przewoźnik przedstawiał mu informacje niezgodne z prawdą. Nie ma już jednak takiego obowiązku, a jedynie możliwość, jeżeli przewoźnik nie dostarczy mu na czas sprawozdań finansowych za poprzedni rok obrotowy wraz z dołączoną opinią biegłego rewidenta. Zatem w przypadku spółki OLT Express Poland Prezes ULC musiał zawiesić koncesję, natomiast w przypadku OLT Express Regional (zgodnie z oficjalną informacją Urzędu Lotnictwa Cywilnego) zaistniała przesłanka fakultatywnego zawieszenia licencji. Jednak można się domyślać, że gdyby Prezes ULC zdecydował się na kontrolę po niedoręczeniu mu sprawozdania finansowego spółki, także ujawniłyby się przesłanki zawieszenia obligatoryjnego.

Należy pamiętać, że zawieszenie nie jest równoznaczne z utratą koncesji. Po polepszeniu sytuacji finansowej przewoźnik może wrócić do wykonywania swojej działalności bez konieczności ponownego ubiegania się o licencję (są to jednak przypadki sporadyczne). Z przepisów nie wynika, czy koncesja może zostać przywrócona jedynie z urzędu, czy także na wniosek przewoźnika. Racjonalny i zgodny z treścią przepisów wydaje się wniosek, że oba scenariusze są możliwe. Natomiast w przypadku cofnięcia koncesji, jeżeli przewoźnik chce wrócić na rynek przewozów lotniczych, musi ponownie zmierzyć się z rozbudowaną procedurą nadania koncesji i raz jeszcze przedłożyć wszystkie wymagane dokumenty.

Pasażerowie nie są pozostawieni samym sobie

Trzeba podkreślić, że pasażerowie posiadający już bilety na loty przewoźnika, który z powodu zawieszenia lub odebrania koncesji przestał wykonywać usługi, nie pozostają bez ochrony. W pierwszej kolejności mogą ubiegać się o zwrot kosztu wykupionego biletu albo zmianę planu podróży w najwcześniejszym możliwym terminie, ewentualnie w terminie późniejszym, ale dogodnym dla pasażera. Ponadto pasażerowie, których nie poinformowano co najmniej 14 dni przed ich lotem o jego odwołaniu, mogą ubiegać się o dodatkowe odszkodowanie, którego wysokość uzależniona jest od długości odwołanego lotu. W Polsce jest to stawka 250 euro (stawka za loty o długości do 1500 km)³. Najważniejsze jest jednak to, że żadna z opisanych opcji nie zamyka możliwości dochodzenia dalszego odszkodowania na zasadach ogólnych na drodze postępowania cywilnego.

Natalia Rutkowska, Zespół Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy