Elektrownie wiatrowe – nowe regulacje dotyczące oznakowania przeszkód lotniczych | Co do zasady

11 lutego 2021 r. weszły w życie przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 stycznia 2021 r. w sprawie przeszkód lotniczych, powierzchni ograniczających przeszkody oraz urządzeń o charakterze niebezpiecznym. Zastąpiły one w zakresie sposobu zgłaszania oraz oznakowania przeszkód lotniczych rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 25 czerwca 2003 r. w sprawie sposobu zgłaszania oraz oznakowania przeszkód lotniczych. Czy pod rządami nowych przepisów nadal trzeba znakować elektrownie wiatrowe? Jeżeli tak, kto i jak powinien je oznakować? A także – co równie istotne – czy i kiedy trzeba dostosować dotychczasowe oznakowanie do obowiązujących przepisów?

Elektrownie wiatrowe onshore i offshore jako przeszkody lotnicze

W Polsce mamy nową falę inwestycji w elektrownie wiatrowe, zarówno te na lądzie (onshore), a to za sprawą ostatnich aukcji, jak i w elektrownie morskie (offshore), których moc w pierwszym etapie będzie wynosić 5900 MW. Stawiane są coraz wyższe obiekty przekraczające 300 m, co powoduje, że innego wymiaru i doniosłości nabierają przepisy zarówno ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. - Prawo lotnicze, jak i nowego rozporządzenia, w zakresie, w jakim odnoszą się do oznakowania przeszkód lotniczych.

Zgodnie z aktualną definicją wprowadzoną przez ustawodawcę w 2019 r. (art. 87¹ ust. 1 ustawy Prawo lotnicze) przeszkodami lotniczymi są obiekty:

1. wyższe niż wysokości określone przez wyznaczone powierzchnie ograniczające przeszkody¹,
2. o wysokości od 100 m powyżej poziomu otaczającego terenu lub wody, zlokalizowane na terytorium Polski oraz na obszarze polskiej wyłącznej strefy ekonomicznej,
3. występujące w pasie drogi startowej bez względu na ich wysokość,
4. inne niż wskazane powyżej, o ile zostały uznane za przeszkodę na podstawie decyzji Prezesa ULC, Ministra Obrony Narodowej albo Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji ze względu na potencjalne zagrożenie dla ruchu statków powietrznych.

Nie budzi zatem wątpliwości, że chodzi o wszelkiego rodzaju obiekty (tak naturalne, jak i sztuczne), które ze względu na swoje cechy (wysokość) lub usytuowanie stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu statków powietrznych. Tego rodzaju przeszkodami bezsprzecznie mogą być również elektrownie wiatrowe (w szczególności onshore), a to ze względu na ich wysokość wynoszącą w niektórych przypadkach nawet kilkaset metrów nad poziomem terenu. Tymczasem minimalna dopuszczalna wysokość dla lotów z widocznością (VFR) w Polsce wynosi 150 m.

Elektrownie wiatrowe – całe (nie) na biało

Zasadą wynikającą z art. 87² ust. 1 ustawy Prawo lotnicze jest, że wszystkie obiekty stanowiące przeszkody lotnicze powinny zostać oznakowane zgodnie z przepisami rozporządzenia (chyba że przepisy te wyłączają ich oznakowanie lub właściwe organy zwolniły je z obowiązku oznakowania).

Oznakowanie powinno zapewniać widoczność przeszkody lotniczej w dzień i w nocy z dowolnego kierunku oraz wskazywać jej położenie, ogólny kształt i rozmiar. Pod rządami nowego rozporządzenia ustawodawca utrzymał podział oznakowania przeszkód lotniczych na dzienne (malowanie, kule na liniach energetycznych, a za zgodą organu: flagi, tablice lub światła przeszkodowe) oraz nocne (światła przeszkodowe).

W zgodzie z zaleceniami ICAO plus zgoda na odcienie szarości

Jak wynika z § 27 rozporządzenia przeszkodę lotniczą będącą elektrownią wiatrową oznakowuje się przez pomalowanie jej kolorem białym, przy czym maluje się łopaty jej wirnika, gondolę oraz 2/3 górnej części konstrukcji wsporczej. Pozostaje to w zgodzie z zaleceniami ICAO zawartymi w pkt 6.2.4.2. Załącznika 14 „Lotniska” t. I do Konwencji o międzynarodowym lotnictwie cywilnym². Tym samym ustawodawca zrezygnował z obowiązku malowania końców łopat wirnika w czerwono-białe lub pomarańczowo-białe pasy³.

Wydawać by się mogło, że nowe rozporządzenie wyklucza możliwość malowania elektrowni wiatrowych na inne kolory niż biały (np. jasnoszary, beżowy). Jednak Prezes ULC „w celu jednolitej interpretacji wymagań rozporządzenia” za kolor biały zdecydował się uznać nie tylko wartości palety RAL odnoszące się do różnych odcieni bieli (1013, 9001, 9002, 9003, 9010, 9016), ale również niektóre z tych określających odcienie szarości (9018, 7047, 7035, 7038 czy 7047)⁴. Wydaje się więc, że kolory wskazane przez organ nadzoru można uznać za pochodne białego, tym samym pozostające w zgodzie zarówno z przepisami rozporządzenia, jak i zaleceniami ICAO.

Niewątpliwie rozszerzenie gamy kolorystycznej obniży koszty produkcji i utrzymania elektrowni wiatrowych, niemniej szkoda, że tego rodzaju uszczegółowienia nie umieszczono wprost w rozporządzeniu.

Nowe przepisy dla bardzo wysokich elektrowni – przede wszystkim offshore

Z kolei oznakowanie nocne elektrowni wiatrowej (zgodnie z § 37 rozporządzenia) należy wykonać poprzez użycie światła przeszkodowego średniej intensywności na najwyższym punkcie gondoli (a w przypadku elektrowni o wysokości przynajmniej 150 m – dodatkowo rezerwowego światła przeszkodowego). Jednocześnie – co jest nowością w stosunku do rozporządzenia z 2003 r. – jeśli wysokość elektrowni wynosi przynajmniej 150 m powyżej poziomu otaczającego terenu lub wody (i gdy nie jest ona otoczona innymi elektrowniami przynajmniej z czterech stron oraz w odległości do 900 m), umieszcza się dodatkowo trzy światła niskiej intensywności, na jednym poziomie, w połowie odległości pomiędzy światłem na gondoli a otaczającym terenem lub wodą. Światła przeszkodowe elektrowni wiatrowych umieszczonych obok siebie powinny błyskać jednocześnie. W zakresie koloru, sygnału, najwyższych wartości intensywności oraz rozsyłu wiązki § 23 rozporządzenia odsyła do odpowiednich tabel określonych w Załączniku 14 do Konwencji chicagowskiej t. I.

Kto ma oznakować i konserwować oznakowanie elektrowni wiatrowej będącej przeszkodą lotniczą?

Zgodnie z art. 87² ust. 2 ustawy Prawo lotnicze do oznakowania elektrowni wiatrowej będącej przeszkodą lotniczą niezmiennie pozostają obowiązani:

• w przypadku elektrowni offshore na morzu: podmiot, który uzyskał pozwolenie na wznoszenie lub wykorzystanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń na polskich obszarach morskich,
• właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty albo osoba, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości – faktycznie władający nieruchomością,
• podmiot zarządzający lotniskiem, w którego granicach powierzchni ograniczających przeszkody znajduje się przeszkoda lotnicza, jeśli:
  • brak jest właściciela nieruchomości, jej użytkownika wieczystego albo osoby, której przysługują ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości; lub
  • jeżeli obiekt wcześniej niebędący przeszkodą lotniczą stał się nią w wyniku budowy, rozbudowy lub zmiany cech lotniska,
• w przypadku obiektów uznanych za przeszkody lotnicze na podstawie decyzji Prezesa ULC, Ministra Obrony Narodowej albo Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji ze względu na potencjalne zagrożenie dla ruchu statków powietrznych: wnioskodawca albo – w sprawach wszczętych z urzędu – posiadacz nieruchomości, na której znajduje się przeszkoda lotnicza.

Na tych samych podmiotach ciąży również obowiązek utrzymania oznakowania przeszkód lotniczych w należytym stanie. Nadzór nad oznakowaniem przeszkód lotniczych sprawuje Prezes ULC, który w ramach swoich kompetencji może przeprowadzić kontrolę oznakowania.

Od kiedy nowe oznakowanie i do kiedy należy dostosować istniejące obiekty?

Przepisy nowego rozporządzenia weszły w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, tj. 11 lutego 2021 r. Nie oznacza to jednak, że w tej właśnie dacie należało zmienić dotychczasowe oznakowanie wszystkich przeszkód lotniczych. Jak bowiem wskazał ustawodawca w § 61 ust. 1 rozporządzenia, podmioty obowiązane do oznakowania przeszkód lotniczych posiadających oznakowanie zgodne z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu dotychczasowym obowiązane są je dostosować do aktualnych wymagań przy najbliższej renowacji odpowiednio oznakowania dziennego lub nocnego.

Zgodnie z uzasadnieniem załączonym do projektu rozporządzenia rozwiązanie to wprowadzono z uwagi na fakt, że nowe oznakowanie przeszkód lotniczych jedynie w nieznacznym stopniu odbiega od dotychczasowego. Uwzględniono też dość wysokie koszty związane z oznakowaniem przeszkody lotniczej. Dzięki temu podmioty obowiązane mogą zaplanować prace związane z modernizacją oznakowania przeszkód lotniczych i powiązać je z ewentualnymi innymi pracami dotyczącymi elektrowni.

Trzeba jednak podkreślić, że nie ma żadnych przepisów określających, na czym miałaby polegać rzeczona „renowacja oznakowania”, jak również nakładających na wskazane powyżej podmioty obowiązek jej przeprowadzenia. Należy zatem przyjąć, że dostosowanie oznakowania istniejących już elektrowni wiatrowych do obowiązujących przepisów i termin tego dostosowania zależeć będą de facto od samego inwestora lub od producenta danej elektrowni wiatrowej (ewentualnie od producenta lub wykonawcy jej oznakowania). Nie można przy tym wykluczyć, że część elektrowni wiatrowych będzie oznakowana w sposób dotychczasowy aż do zakończenia ich eksploatacji.

Jedynie na marginesie wskazać można, że powyższa regulacja nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy jeśli w dacie wejścia w życie przepisów rozporządzenia trwała już „renowacja” powłoki malarskiej lub świateł przeszkodowych zastosowanych na elektrowni wiatrowej, to czy obowiązek dostosowania oznakowania powstał w związku z tą renowacją, czy też powstanie dopiero przy okazji przeprowadzenia kolejnej renowacji.

Jednocześnie pod rządami nowego rozporządzenia zachowały swoją ważność wszelkie orzeczenia Prezesa ULC w przedmiocie ustalenia rodzaju oznakowania przeszkody lotniczej lub rezygnacji z trwałego lub tymczasowego jej oznakowania, wydane na podstawie § 9 rozporządzenia z 2003 r. (§ 61 ust. 2). Tym samym od 11 lutego 2021 r. nie trzeba ponownie występować o zwolnienie z obowiązku oznakowania istniejących przeszkód lotniczych lub o zezwolenie na zmianę sposobu lub rodzaju ich oznakowania, na warunkach określonych w § 40 – 42 nowego rozporządzenia.  

Dodatkowych wyjaśnień wymaga natomiast stanowisko Prezesa ULC, zgodnie z którym w przypadku, gdy potencjalna niezgodność oznakowania dotyczy jeszcze niezainstalowanych, ale wyprodukowanych i przygotowanych do montażu elektrowni wiatrowych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, i które z uzasadnionych przyczyn nie będą mogły zostać oznakowane w sposób zgodny z wymaganiami przedmiotowego rozporządzenia do czasu instalacji, będą mogły mieć zastosowanie przepisy § 40 i § 41 rozporządzenia.

Zwolnienia lub zezwolenia na zmianę oznakowania – raczej nie dla elektrowni wiatrowych

Wspomniane przepisy § 40 – 42 rozporządzenia regulują kwestie związane z uzyskiwaniem przez podmioty obowiązane do oznakowania przeszkód lotniczych:

• zwolnienia z obowiązku ich oznakowania,
• zezwolenia na zmianę sposobu (zastosowanie świateł przeszkodowych zamiast malowania, zastosowanie innego rodzaju świateł przeszkodowych, użycie tablic i flag) lub rodzaju (dzienne / nocne) ich oznakowania.

Tego rodzaju zwolnienia lub zezwolenia udziela w drodze decyzji administracyjnej Prezes ULC (w pewnych przypadkach Minister Obrony Narodowej albo Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji) na pisemny wniosek obowiązanego podmiotu, określający informacje niezbędne do przeprowadzenia analizy usytuowania i kształtu przeszkody lotniczej, jej otoczenia oraz ewentualnego wpływu na bezpieczeństwo żeglugi powietrznej.

Zwolnienie z obowiązku oznakowania przeszkód lotniczych o wysokości od 100 m powyżej poziomu otaczającego terenu lub wody może nastąpić jedynie po jego uzgodnieniu z Ministrem Obrony Narodowej oraz z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji. Ponadto w przypadku przeszkody występującej w granicach powierzchni ograniczającej przeszkody zwolnienie albo zezwolenie może zostać udzielone po uzyskaniu opinii instytucji zapewniającej służby ruchu lotniczego (PAŻP), jeżeli funkcjonuje na lotnisku, oraz podmiotu zarządzającego lotniskiem / lądowiskiem.

Należy przy tym pamiętać, że rozporządzenie ustala warunki, od których spełnienia uzależnione jest uzyskanie wskazanych powyżej zwolnień oraz zezwoleń. Mogą one zostać udzielone jedynie w wypadkach enumeratywnie wskazanych w § 41 rozporządzenia, tj. między innymi.:

• gdy nie można zastosować właściwego oznakowania ze względów technicznych przeszkody lotniczej lub gdy tego rodzaju oznakowanie uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie obiektu stanowiącego przeszkodę lotniczą,
• gdy co najmniej trzy przeszkody lotnicze niebędące elektrowniami wiatrowymi znajdują się:
  • w granicach powierzchni ograniczających przeszkody – w odległości nie większej niż 100 m między kolejnymi przeszkodami lotniczymi,
  • poza granicami powierzchni ograniczających przeszkody – w odległości nie większej niż 900 m między kolejnymi przeszkodami lotniczymi,
• gdy przeszkoda lotnicza ma kształt, który wskazuje na konieczność zastosowania więcej niż jednego sposobu oznakowania,
• gdy wysokość lub kształt oznakowanej przeszkody lotniczej są zmieniane.

Ustawodawca znacznie więc ograniczył (a w przypadku tzw. grupy przeszkód wprost wyłączył) możliwość uzyskiwania zwolnień z obowiązku oznakowania oraz zezwoleń na zmianę sposobu lub rodzaju oznakowania dla elektrowni wiatrowych. Zdaje się, że tego rodzaju uzasadniona przyczyna, na którą wskazał Prezes ULC w swoim stanowisku z 28 kwietnia 2021 r., mogłaby wystąpić jedynie w przypadku, gdy z przyczyn konstrukcyjnych (technicznych) nie można zastosować awaryjnego oświetlenia przeszkodowego na gondoli lub dodatkowego oświetlenia w połowie wysokości masztu jeszcze niezainstalowanej, ale wyprodukowanej już elektrowni wiatrowej. Trudno sobie natomiast wyobrazić sytuację, w której organ zezwoliłby na odstępstwo w zakresie jej oznakowania dziennego (koloru powłoki malarskiej). 

Igor Hanas, adwokat, praktyka energetyczna kancelarii Wardyński i Wspólnicy

Marcin Sobkowicz, adwokat, praktyka lotnicza kancelarii Wardyński i Wspólnicy