Francuska procédure de sauvegarde zgodna z polskim porządkiem publicznym | Co do zasady

Sąd Najwyższy stwierdził, że uznanie na terytorium Polski francuskiej procédure de sauvegarde, będącej jednym z postępowań, do których stosuje się rozporządzenie Rady (WE) nr 1346/2000, prowadzi do rezultatu zgodnego z polskim porządkiem publicznym.

Wyroki SN z 16 lutego 2011 roku w sprawach o sygn. akt II CSK 326/10, II CSK 541/10 i II CSK 425/10

Pogląd ten został wyrażony w sprawach z udziałem spółki prawa polskiego, która objęta została procédure de sauvegarde w celu ochrony przed grożącą jej niewypłacalnością. Sąd Najwyższy uwzględnił argumentację spółki, która podnosiła brak podstaw do odmowy uznania procédure de sauvegarde i jej rezultatów przez polskie sądy pierwszej i drugiej instancji.

Procédure de sauvegarde jest procedurą kolektywną przewidzianą przez francuski Kodeks handlowy – Code de commerce (aktualny tekst tego aktu prawnego dostępny jest pod adresem: http://www.legifrance.gouv.fr).

Wszczęcie postępowania sauvegarde

W 2008 roku francuski sąd handlowy otworzył procédure de sauvegarde (dalej: postępowanie sauvegarde) w stosunku do spółki, która swoją siedzibę statutową i zakłady produkcyjne miała na terytorium Polski. Spółka należała do grupy kapitałowej składającej się ze spółek mających siedziby na terenie kilku państw Unii Europejskiej, na której czele stała spółka prawa francuskiego. Francuski sąd handlowy uznał swoją właściwość do wszczęcia postępowania sauvegarde na podstawie rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 z dnia 29 maja 2000 roku w sprawie postępowania upadłościowego (dalej: rozporządzenie nr 1346/2000), gdyż w jego ocenie główny ośrodek podstawowej działalności spółki znajdował się we Francji.

Postępowanie sauvegarde zostało zainicjowane na wniosek spółki, gdyż wykazywała ona trudności, których nie była w stanie sama przezwyciężyć, a które doprowadzić mogły do zaprzestania wykonywania przez nią zobowiązań pieniężnych. Celem otwarcia postępowania sauvegarde było wsparcie procesu restrukturyzacji przedsiębiorstwa spółki oraz umożliwienie jej kontynuacji prowadzonej działalności gospodarczej i spłaty długów.

Automatyczne uznanie postępowania sauvegarde i jego skutków

Zgodnie z rozporządzeniem nr 1346/2000 wszczęcie postępowania sauvegarde wobec spółki podlegało automatycznemu uznaniu w Polsce oraz wywoływało zasadniczo skutki wynikające z prawa francuskiego, jako prawa państwa wszczęcia postępowania, bez potrzeby dopełnienia jakichkolwiek formalności przed polskimi sądami. Na podstawie przepisów francuskiego Kodeksu handlowego spółka została objęta zakazem zaspokajania wierzycieli, których roszczenia powstały przed datą wszczęcia postępowania sauvegarde, zaś wierzyciele ci nie mieli prawa dochodzenia swoich roszczeń o zapłatę na drodze sądowej.

Skutków tych nie zaakceptowała część wierzycieli spółki, w tym trzej wierzyciele będący powodami w omawianych tu sprawach rozpatrywanych przed Sądem Najwyższym. Wytoczyli oni przed polskimi sądami powództwa przeciwko spółce o zapłatę. Oś sporu pomiędzy wierzycielami a spółką dotyczyła dopuszczalności uznania na terytorium Polski postępowania sauvegarde i jego skutków.

Odmowa uznania postępowania sauvegarde i jego skutków

Wierzyciele spółki podnosili, że polskie sądy powinny odmawiać uznania wszczętego wobec spółki postępowania sauvegarde na podstawie art. 26 rozporządzenia nr 1346/2000. Uznanie to prowadzi bowiem do rezultatu, który pozostaje w oczywistej sprzeczności z polskim porządkiem publicznym, w szczególności z podstawowymi zasadami polskiego prawa upadłościowego i naprawczego oraz konstytucyjnie zagwarantowanym prawem własności. Podstawą wszczęcia postępowania sauvegarde, zdaniem wierzycieli, były trudności finansowe grupy kapitałowej, do której należała spółka, i stojącej na jej czele spółki prawa francuskiego. Tymczasem zasadą polskiego prawa upadłościowego jest wszczęcie postępowania upadłościowego wobec dłużnika niewypłacalnego, a postępowania naprawczego wobec dłużnika zagrożonego niewypłacalnością, nie zaś z przyczyn leżących po stronie osoby trzeciej lub grupy takich osób. Zdaniem wierzycieli spółka nie była w sytuacji finansowej uzasadniającej objęcie jej postępowaniem sauvegarde, a wierzyciele ponosili negatywne konsekwencje trudności finansowych dotykających grupę kapitałową, do której spółka należała (m.in. poprzez zaspokojenie ich roszczeń w ratach rozłożonych na 10 lat, podczas gdy spółka była w dobrej kondycji). Wierzyciele podnosili w szczególności, iż rozłożenie płatności na raty narusza konstytucyjnie im zagwarantowane prawo własności.

Z kolei spółka podnosiła, że polski sąd nie był uprawniony do ponownej merytorycznej oceny wniosku spółki o objęcie jej postępowaniem sauvegarde oraz wyroku francuskiego sądu orzekającego otwarcie postępowania sauvegarde. W szczególności polski sąd nie mógł ponownie weryfikować, czy spółka spełniała przesłanki objęcia jej postępowaniem sauvegarde w dacie wszczęcia tego postępowania (m.in. czy była dotknięta trudnościami finansowymi). Wynika to ze wspólnotowej zasady wzajemnego zaufania, jakim każdy sąd państwa członkowskiego UE powinien darzyć sądy innych państw członkowskich UE. Zasada ta ma priorytetowe znaczenie dla realizacji celów rozporządzenia nr 1346/2000. Merytoryczna ocena decyzji francuskiego sądu o wszczęciu postępowania sauvegarde dopuszczalna była wyłącznie w ramach kontroli instancyjnej dokonywanej przez francuskie sądy wyższych instancji. Wierzyciele nie skorzystali jednak z tej możliwości i pozbawili się w ten sposób prawa do podważania tego wyroku od jego strony merytorycznej. Spółka podnosiła, iż standardy postępowania sauvegarde, w oderwaniu od konkretnej sprawy, są zgodne ze standardami polskiego prawa upadłościowego i naprawczego, w szczególności w zakresie ograniczeń, jakie nakłada ono na uprawnienia wierzycieli (np. rozłożenie płatności zobowiązań dłużnika w czasie czy ograniczenie możliwości zaskarżenia przez wierzyciela orzeczenia o ogłoszeniu upadłości), oraz w zakresie podstaw do wszczęcia postępowania z przyczyn dotyczących osoby trzeciej (tak we francuskim Kodeksie handlowym, jak i w polskim prawie upadłościowym i naprawczym jest to niedopuszczalne). Zdaniem spółki, aby odmówić uznania postępowania sauvegarde i jego skutków w trybie art. 26 rozporządzenia nr 1346/2000, nie wystarczy, aby wystąpiły jakiekolwiek sprzeczności z prawem polskim. Sprzeczność musi dotykać fundamentów polskiego porządku publicznego i mieć oczywisty charakter (tak: SN w postanowieniu z 21 kwietnia 1978 roku, IV CR 65/78, OSNCP 1979, Nr 1, poz. 12). Podstawą do odmowy uznania postępowania sauvegarde przez polski sąd nie może być także ewentualne naruszenie przez francuski sąd przepisów francuskiego Kodeksu handlowego lub rozporządzenia nr 1346/2000, gdyż ocena w tym zakresie nie podlega kognicji polskich sądów.

Zdaniem spółki przepisy francuskiego Kodeksu handlowego i rozporządzenia nr 1346/2000 nie dawały podstaw do wszczęcia postępowania sauvegarde z przyczyn dotyczących osoby trzeciej lub grupy takich osób. Gdyby spółka wnioskowała o objęcie jej postępowaniem sauvegarde ze względu na trudności finansowe grupy kapitałowej, do której należy, lub spółki stojącej na jej czele, sąd francuski musiałby oddalić taki wniosek jako bezzasadny. Konstrukcja prawna przyjęta przez francuskiego ustawodawcę dla postępowania sauvegarde, jak już zasygnalizowaliśmy, jest w tym zakresie analogiczna do konstrukcji polskich postępowań upadłościowego i naprawczego, regulowanych ustawą z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe i naprawcze.

Spółka podnosiła także, że rozłożenie przez francuski sąd płatności na rzecz wierzycieli na raty nie narusza ich praw majątkowych. Dopuszczalne jest bowiem, zgodnie z Konstytucją RP, ograniczenie prawa własności w drodze ustawy. Co więcej, Prawo upadłościowe i naprawcze, Kodeks cywilny oraz Kodeks postępowania cywilnego przewidują możliwość rozłożenia płatności na raty na mocy orzeczenia sądu.

Stanowisko polskich sądów powszechnych i Sądu Najwyższego

Sądy pierwszej instancji zajmowały rozbieżne stanowiska w trzech wspomnianych tu sprawach. Sądy drugiej instancji przychyliły się do stanowiska prezentowanego przez wierzycieli spółki i na podstawie klauzuli porządku publicznego z art. 26 rozporządzenia nr 1346/2000 odmówiły uznania postępowania sauvegarde i jego skutków na terytorium Polski. Spółka wniosła w tych sprawach do Sądu Najwyższego skargi kasacyjne na rozstrzygnięcia sądów drugiej instancji.

Sąd Najwyższy poparł stanowisko spółki i podzielił zasadniczo argumentację prezentowaną przez spółkę w toku procesu. Sąd stwierdził brak podstaw do odmowy uznania na terytorium Polski postępowania sauvegarde otwartego względem spółki, w szczególności w zakresie skutków tego postępowania na środki dochodzenia praw przez wierzycieli spółki.

Michał Barłowski, Karol Czepukojć, Zespół Upadłości i Restrukturyzacji kancelarii Wardyński i Wspólnicy