Egzekwowanie należności w transakcjach handlowych | Co do zasady

Nie tylko na etapie zabezpieczania umowy i ewentualnego dochodzenia należności z transakcji handlowych należy zwrócić uwagę na szereg szczegółowych kwestii. Podobnie rzecz się ma z egzekwowaniem należności.

Bywa bowiem i tak, że pomimo skutecznej mediacji, arbitrażu lub zawarcia ugody, a także mimo przegrania procesu sądowego, dłużnik przedsiębiorcy nie chce dobrowolnie wykonać wzajemnych – lub sądowych – ustaleń i, aby mogło dojść do zapłaty, trzeba wszcząć postępowanie egzekucyjne.

Podstawa postępowania egzekucyjnego

Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym z kolei jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.

Katalog tytułów egzekucyjnych został zawarty w art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego.

Zgodnie z tym przepisem tytułem egzekucyjnym jest np. prawomocny nakaz zapłaty (o postępowaniu nakazowym zob. artykuł Zaspokajanie należności w postępowaniu nakazowym), któremu sąd nadał klauzulę wykonalności (nakazowi zapłaty klauzula wykonalności jest nadawana z urzędu, niezwłocznie po jego uprawomocnieniu się).

Tytułami egzekucyjnymi są także inne prawomocne (lub natychmiast wykonalne) orzeczenia sądowe lub ugoda zawarta przed sądem. Trzeba natomiast podkreślić, że w wyniku nowelizacji przepisów od dnia 3 maja 2012 roku tytułem egzekucyjnym nie jest już wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem ani ugoda zawarta przed mediatorem. Nie oznacza to jednak, że przymusowe wykonanie takiego wyroku lub takiej ugody nie będzie możliwe, ale dla jego zastosowania konieczne będzie stwierdzenie wykonalności.

Jak bowiem napisano w uzasadnieniu projektu nowelizacji: „Zarówno (…) ugoda zawarta przed mediatorem przed jej zatwierdzeniem, jak również wyrok sądu polubownego czy ugoda przed nim zawarta, przed stwierdzeniem ich wykonalności, z uwagi na ich charakter prawny jako dokumentów prywatnych, nie odpowiadają kryteriom przyjętym dla tytułów egzekucyjnych. Dlatego też projekt proponuje usunięcie ich z listy tych tytułów egzekucyjnych zamieszczonej w art. 777 § 1. Po stwierdzeniu przez sąd ich wykonalności wymienione dokumenty staną się od razu tytułami wykonawczymi”.

Przebieg postępowania egzekucyjnego

Wniosek o wszczęcie egzekucji należności pieniężnej wierzyciel składa do wybranego komornika, dołączając do wniosku oryginał tytułu wykonawczego, jedynie bowiem na jego podstawie może być prowadzona egzekucja.

Zakres możliwego działania komornika jest szeroki – może on bowiem prowadzić egzekucję z ruchomości, rachunków bankowych, udziałów w spółkach prawa handlowego, nieruchomości itp.

Swoboda wyboru komornika jest zasadą, nie ma konieczności wybrania np. komornika przy sądzie, który wydał wyrok stanowiący późniejszy tytuł egzekucyjny. Ograniczenia co do swobody wyboru komornika występują natomiast w przypadku prowadzenia egzekucji z nieruchomości, gdyż wtedy o właściwości komornika decyduje miejsce jej położenia.

Gdy dłużnikiem jest osoba prowadząca własną działalność gospodarczą

W sytuacji, gdy dłużnikiem przedsiębiorcy jest inny przedsiębiorca, będący osobą prowadzącą własną działalność gospodarczą, zwrócić należy uwagę na dwie istotne odrębności w dochodzeniu od niego roszczeń.

Już bowiem na etapie postępowania sądowego (jeśli taki tryb dochodzenia roszczeń zostanie wybrany) należy zwrócić uwagę, czy dysponuje się adresem zamieszkania kontrahenta, a nie tylko adresem prowadzenia działalności gospodarczej. Osoba prowadząca działalność gospodarczą pozostaje bowiem przecież osobą fizyczną, a zgodnie z art. 133 § 1 i art. 135 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego osobom fizycznym doręcza się pisma w pierwszej kolejności na adres zamieszkania.

Problem ten generalnie nie występuje w przypadku spółek. Art. 133 § 2a k.p.c. stanowi bowiem, że pisma procesowe dla przedsiębiorców i wspólników spółek handlowych, wpisanych do rejestru sądowego na podstawie odrębnych przepisów, doręcza się na adres podany w rejestrze, chyba że strona wskazała inny adres dla doręczeń, a jeżeli ostatni wpisany adres został wykreślony jako niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy i nie zgłoszono wniosku o wpis nowego adresu, adres wykreślony jest uważany za adres podany w rejestrze.

Ewentualne utrudnienie na etapie egzekucji zasadza się natomiast na tym, że jeśli osoba prowadząca własną działalność gospodarczą pozostaje w związku małżeńskim, egzekucję przeciwko niej prowadzi się tylko z majątku osobistego. Ażeby komornik mógł podjąć czynności w stosunku do majątku wspólnego, wierzyciel będzie musiał wykazać, że małżonek przedsiębiorcy zgodził się na dokonanie czynności. Przepis art. 787 k.p.c. wymaga bowiem od wierzyciela wykazania zgody małżonka za pomocą dokumentu urzędowego lub prywatnego. Ten element często sprawia istotne trudności (w postępowaniu takim nie jest dopuszczalne stosowanie domniemań faktycznych, jak przesądził Sąd Najwyższy w uchwale z 18 marca 2011 roku, III CZP 117/10, w której jednak wskazał również, że: „Postępowanie klauzulowe oparte na art. 787 k.p.c. stanowi uproszczoną formę uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko małżonkowi dłużnika i pozwala uniknąć konieczności pozywania równocześnie dłużnika i jego małżonka, wobec czego rygorystyczne wymagania dowodowe są w pełni usprawiedliwione, natomiast wierzyciel, który nie dysponuje dokumentami, ale może wykazać fakt udzielenia zgody innymi środkami dowodowymi, nie jest pozbawiony możliwości wytoczenia powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika”).

Maciej Kiełbowski, Zespół Rozwiązywania Sporów i Arbitrażu kancelarii Wardyński i Wspólnicy