Zmiana przepisów prawa spadkowego
Nowe zasady odpowiedzialności spadkobierców za długi odziedziczone po zmarłym to najważniejsze zmiany wprowadzone ustawą nowelizującą między innymi przepisy Kodeksu cywilnego oraz Kodeksu postępowania cywilnego, która wchodzi w życie z dniem 18 października 2015 r.
Ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw ogranicza zakres odpowiedzialności spadkobierców za długi zmarłego oraz wprowadza nową instytucję „wykazu inwentarza”.
Planowana modyfikacja przepisów prawa spadkowego była już rozważana na naszym portalu – na etapie prac sejmowych nad rządowym projektem nowelizacji. Już wtedy podkreślaliśmy znaczenie dokonywanych zmian.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Warto przypomnieć, że od 18 października zakres odpowiedzialności spadkobierców zostanie ograniczony. Do tej pory spadkobiercy, którzy nie zgłosili (przed sądem lub notariuszem) w wyznaczonym sześciomiesięcznym terminie zamiaru przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiadali za dziedziczone zobowiązania z własnego majątku bez ograniczeń. Natomiast każdy, kto we wskazanym terminie podjął określone przepisami działania, odpowiadał za zobowiązania spadkodawcy do wysokości wartości czynnej odziedziczonego spadku. Tylko w tym drugim przypadku wysokość odziedziczonych długów nie mogła więc przewyższać wartości odziedziczonego majątku.
Wskutek nieznajomości następstw prawnych związanych z brakiem działania, a także w związku ze stosunkowo wysokimi kosztami sporządzenia spisu inwentarza, spadkobiercy wielokrotnie byli obciążani bardzo wysokimi długami po zmarłych.
Wykaz inwentarza
Dzięki zmianie przepisów sporządzany do tej pory przez notariusza spis inwentarza będzie można zastąpić „wykazem inwentarza” sporządzanym przez spadkobierców na specjalnym formularzu. Spadkobiercy zobowiązani będą do ujawnienia w nim wszystkich znanych im przedmiotów majątkowych należących do spadku oraz przedmiotów zapisów windykacyjnych, a także długów spadkowych oraz ich wysokości. Wykaz będzie więc pełnił funkcję listy zobowiązań spadkowych obciążających spadkobiercę. Spadkobierca, który nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł dowiedzieć się o istnieniu innych długów spadkowych niż te uwzględnione w wykazie, będzie ponosić odpowiedzialność tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku (czystą wartością aktywów) a wartością świadczeń spełnionych. Natomiast w przypadku, gdy spadkobierca wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł dowiedzieć się o innych długach, będzie on ponosić odpowiedzialność za długi do takiej wysokości, w jakiej byłby zobowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Wykaz inwentarza będzie można złożyć w sądzie lub u notariusza, który przekaże go później do sądu.
Jednocześnie pozostawiona zostanie możliwość sporządzenia tradycyjnego spisu inwentarza przez komornika. Spis będzie miał decydujące znaczenie dla oceny zawartości masy spadkowej. Stąd np. wierzyciel, którego roszczenie zostało pominięte w wykazie inwentarza, będzie mógł domagać się sporządzenia spisu przez komornika i wykazywać istnienie długu wchodzącego w skład spadku.
Powyższe zmiany mają przede wszystkim na celu lepszą ochronę spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe, które przewyższają wartość aktywów spadkowych. Mają też ograniczyć koszty ponoszone przez spadkobierców w związku z przygotowywanym do tej pory spisem inwentarza. Z drugiej strony zmienione przepisy przenoszą na wierzyciela pełen ciężar wykazywania odpowiedzialności spadkobiercy za konkretny dług spadkowy. Za każdym razem bowiem, gdy zobowiązanie nie zostanie ujawnione na liście wierzytelności w wykazie inwentarza, to wierzyciel będzie musiał złożyć i opłacić wniosek o sporządzenie spisu inwentarza.
Nowelizacja dotyczy wyłącznie spadków otwartych po dniu 18 października. W konsekwencji do postępowań związanych z przedmiotem omawianej nowelizacji rozpoczętych przed tą datą i trwających nadal (np. w zakresie roszczeń wierzycieli spadkodawcy) zastosowanie znajdą dotychczasowe przepisy.
Joanna Duda, praktyka postępowań sądowych i arbitrażowych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
Tomasz Krzywański, praktyka doradztwa dla klientów indywidualnych kancelarii Wardyński i Wspólnicy
