Zarząd sukcesyjny – nowe rozwiązania dla przedsiębiorców
Nowe rozwiązania wprowadzić ma ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem ustawy jest zapewnienie możliwości kontynuowania prowadzenia działalności gospodarczej przez spadkobierców zmarłego przedsiębiorcy.
Prokurent mortis causa i przedsiębiorstwo w spadku
Na gruncie obowiązujących przepisów jest to wysoce problematyczne, w rezultacie czego nierzadko działalność kończy się z chwilą śmierci przedsiębiorcy.
W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na dwa główne pojęcia związane z omawianą problematyką, które wyjaśnione zostały w ustawie – zarządca sukcesyjny (tzw. prokurent mortis causa) oraz przedsiębiorstwo w spadku.
Zarządca sukcesyjny zarządza tymczasowo przedsiębiorstwem zmarłego przedsiębiorcy. Ze względu na istotną rolę zarządcy sukcesyjnego, ustawa przewiduje konkretne wymogi, jakie musi on spełniać. Zarządcą może być bowiem tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, wobec której nie orzeczono prawomocnie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej lub działalności w zakresie zarządu majątkiem.
Przedsiębiorstwem w spadku są z kolei składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci (a także nabyte później przez zarządcę sukcesyjnego).
Zasady działania zarządcy
Zarządca działa w imieniu własnym, lecz na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Co istotne, może pozywać i być pozywany w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa, a także brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych. Należy jednak podkreślić, że do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w razie braku takiej zgody – zezwolenie sądu. Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Zasadniczo zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku (za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku solidarną odpowiedzialność ponoszą właściciele przedsiębiorstwa w spadku). Zarządca sukcesyjny ponosi natomiast odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków.
Istotne jest, że w jednym czasie może być powołany tylko jeden zarządca sukcesyjny (aczkolwiek może on ustanowić dalszych pełnomocników). Ponadto, w okresie sprawowania zarządu sukcesyjnego zbycie przedsiębiorstwa w spadku albo udziału w przedsiębiorstwie w spadku wymaga zachowania formy aktu notarialnego (zatem formy surowszej niż zasadniczo przewidziana).
Sposoby ustanowienia zarządcy
Zarządcę sukcesyjnego może powołać sam przedsiębiorca w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Także prokurent powołany na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego może stać się po śmierci przedsiębiorcy zarządcą sukcesyjnym (niezbędne jest tu jednak odpowiednie zastrzeżenie przedsiębiorcy udzielającego prokury oraz zgoda prokurenta). Wreszcie, zarządcę ustanowić mogą również określeni w ustawie spadkobiercy, aczkolwiek w tym przypadku wymagana jest forma aktu notarialnego, a czynność ograniczona jest terminem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy (niezbędna jest także zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100).
Odwołanie i wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego
Zarządcę sukcesyjnego może odwołać sam przedsiębiorca oraz sąd w razie rażącego naruszenia obowiązków. Może on także samodzielnie zrezygnować ze swojej funkcji, składając przedsiębiorcy oświadczenie we właściwej formie. Ponadto, zarząd sukcesyjny wygasa po upływie określonych terminów wyznaczonych dla różnych sytuacji – maksymalny okres, jaki przewidziano dla funkcjonowania zarządcy sukcesyjnego, wynosi dwa lata od śmierci przedsiębiorcy (istnieje możliwość przedłużenia tych terminów przez sąd, choć na nie więcej niż pięć lat od śmierci przedsiębiorcy, w uzasadnionych przypadkach).
Skutki ustanowienia zarządcy
Co istotne dla przedsiębiorców, instytucja zarządu sukcesyjnego umożliwi zachowanie większości zawartych umów w mocy – zarówno cywilnoprawnych, jak i z zakresu prawa pracy. Pozwoli to na realną kontynuację działalności gospodarczej przez spadkobierców. Także decyzje administracyjne pozostają w mocy, o ile w terminie trzech miesięcy od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego zarządca sukcesyjny złożył do organu administracji publicznej, który wydał decyzję związaną z przedsiębiorstwem, wniosek o potwierdzenie możliwości wykonywania tej decyzji, zaś organ wydał stosowną decyzję potwierdzającą.
Ocena proponowanych zmian
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej może przynieść wiele ułatwień dla osób prowadzących działalność gospodarczą, pragnących by była ona kontynuowana przez ich spadkobierców. Projektowane rozwiązania są bardzo obiecujące, jednak dopiero praktyka je zweryfikuje. Bez wątpienia osobom dopiero poznającym związane z prowadzeniem działalności gospodarczej przepisy prawne (oraz niezbędne formalności, których muszą dopełnić) jedna, wyraźnie wskazana instytucja może okazać się ogromnym ułatwieniem. Zarządca sukcesyjny, z założenia osoba dobrze zorientowana, niejako „przejmie” przedsiębiorstwo w tym nierzadko kłopotliwym okresie przejściowym, zapewniając, aby nie ucierpiała na tym prowadzona działalność gospodarcza.
Monika Muszyńska, praktyka transakcji i prawa korporacyjnego kancelarii Wardyński i Wspólnicy