Zakaz potrącania wierzytelności wobec spółki dotyczy wpłat na udziały, a nie dopłat
25.08.2011
prawo spółek | Sąd Najwyższy
Sąd Najwyższy potwierdził, że wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może potrącić swoją wierzytelność wobec spółki z wierzytelności spółki względem wspólnika z tytułu dopłat.
Sąd Najwyższy w uchwale podjętej 12 stycznia 2010 r. (sygn. akt III CZP 117/09) orzekł, że wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może potrącić swoją wierzytelność wobec spółki z wierzytelności spółki względem wspólnika z tytułu dopłat.
Sąd Najwyższy rozważał zagadnienie prawne przekazane przez sąd okręgowy dotyczące tego, czy do wierzytelności spółki wobec wspólnika z tytułu dopłat należy w drodze analogii stosować art. 14 § 4 k.s.h., zgodnie z którym wspólnik i akcjonariusz nie może potrącać swoich wierzytelności wobec spółki z wierzytelnością spółki względem wspólnika z tytułu należnej wpłaty na poczet udziałów lub akcji. Nie wyłącza to potrącenia umownego. Wątpliwości sądu okręgowego dotyczyły (i) dopuszczalności potrącenia ustawowego (art. 498 – 505 k.c.) dokonywanego przez wspólnika w drodze jednostronnego oświadczenia oraz (ii) gwarancyjnej funkcji dopłat, które w ocenie sądu okręgowego stanowią zabezpieczenie interesów wierzycieli podobnie jak kapitał zakładowy.
Sąd Najwyższy zauważył, że dopłaty w swym charakterze prawnym są w pewnym stopniu zbliżone do wkładów (na udziały), gdyż zasilając kapitał zakładowy powiększają majątek i środki spółki (prowadząc do możliwości realizacji planowanych inwestycji, sfinansowania bieżących działań, pokrycia strat itp.), ale nie zwiększają udziałów wspólników w kapitale zakładowym. Dopłaty są świadczeniami, które zgodnie z art. 179 § 1 k.s.h. mogą być zwracane wspólnikom, jeżeli nie są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym. Dopłaty różnią się od udziałów tym, że nie są bezwzględnie bezzwrotne i nie powodują zwiększenia kapitału zakładowego spółki.
Z kolei kapitał zapasowy – zdaniem Sądu Najwyższego, w przeciwieństwie do kapitału zakładowego nie ma charakteru obligatoryjnego. Wprawdzie oba kapitały mają funkcję gwarancyjną, jednak jest ona inaczej rozumiana. W przypadku kapitału zakładowego chodzi o utrzymanie wolnych aktywów o wartości tego kapitału, zaś w przypadku kapitału zapasowego jedynie o możliwość zwolnienia aktywów i przeznaczenia ich na pokrycie strat.
Co do możliwości stosowania art. 14 § 4 k.s.h., zdaniem Sądu Najwyższego, hipoteza tego przepisu nie obejmuje wierzytelności spółki z tytułu dopłat, mowa w nim o wpłacie na udziały. Zdaniem Sądu Najwyższego szersza interpretacja przepisu jest nieuzasadniona.
W uzasadnieniu omawianej uchwały Sąd Najwyższy zajął się ponadto dopuszczalnością potrącenia ustawowego (art. 498 – 505 k.c.), następującego przez jednostronne oświadczenie złożone drugiej stronie jednego z wierzycieli wzajemnych. Zdaniem sądu ustawodawca w pewnych wypadkach wyłączył stosowanie potrącenia, a przypadki niedopuszczalności potrącenia zostały wymienione w art. 505 k.c., przy czym ostatni z tych zakazów dotyczy wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone z mocy przepisów szczególnych. Potrącenie wierzytelności przysługującej wspólnikowi wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z wierzytelnościami spółki względem wspólnika z tytułu dopłat nie mieści się w kategorii wyjątków określonych w art. 505 k.c. Zakaz taki został natomiast wyraźnie przewidziany w art. 14 § 4 k.s.h., ale w odniesieniu jedynie do wierzytelności spółki z tytułu wpłaty na pokrycie udziałów i nie może być stosowany per analogiam do wierzytelności spółki z tytułu dopłat.
Joanna Szafrańska, Grupa Transakcyjna kancelarii Wardyński i Wspólnicy
